موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
شكّيّات نماز «23» قسم است : هشت قسم آن شكهائى است كه نماز را باطل مىكند ، وبه شش قسم آن نبايد اعتنا كرد ، و نُه قسم ديگر آن صحيح است .
شكهاى باطل كننده
مسأله 1151 ـ شكهائى كه نماز را باطل مىكند از اين قرار است :
اول : شك در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى واجب مثل نماز صبح ، و نماز مسافر ، ولى شك در شماره ركعتهاى نماز مستحب ، و نماز احتياط ، نماز را باطل نمىكند .
دوم : شك در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى .
سوم : آنكه در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر .
چهارم : آنكه در نماز چهار ركعتى پيش از داخل شدن در سجده دوم ، شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر .
پنجم : شك بين دو و پنج ، يا دو و بيشتر از پنج .
ششم : شك بين سه و شش ، يا سه و بيشتر از شش .
هفتم : شك در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است .
هشتم : شك بين چهار و شش ، يا چهار و بيشتر از شش ، به تفصيلى كه خواهد آمد .
مسأله 1152 ـ اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد ، بهتر آن است بهمين اندازه كه شك او پابرجا شد ، نماز را بهم نزند ، بلكه بقدرى فكر كند كه صورت نماز بهم بخورد ، يا از پيدا شدن يقين يا گمان نا اميد شود .
شكهائى كه نبايد به آنها اعتنا كرد
مسأله 1153 ـ شكهائى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است :
اول : شك در چيزى كه محل بجا آوردن آن گذشته است ، مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه .
دوم : شك بعد از سلام نماز .
سوم : شك بعد از گذشتن وقت نماز .
چهارم : شك كثير الشك ، يعنى : كسى كه زياد شك مىكند .
پنجم : شك امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه مأموم شماره آنها را بداند ، وهمچنين شك مأموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند .
ششم : شك در نمازهاى مستحبّى ، و نماز احتياط .
1 ـ شك در چيزى كه محل آن گذشته است :
مسأله 1154 ـ اگر در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه ، مثلاً شك كند كه حمد خوانده يا نه ، چنانچه مشغول كارى باشد كه شرعاً نبايد در صورتى كه آن كار قبلى را عمداً ترك كرده است مشغول اين كار شود ، مثلاً در حال خواندن سوره شك كند حمد خوانده يا نه ، نبايد به شك خود اعتنا كند ، و در غير اين صورت بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده ، بجا آورد .
مسأله 1155 ـ اگر در بين خواندن آيه شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه ، يا وقتى كه آخر آيه را مىخواند شك كند كه اول آن را خوانده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1156 ـ اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن مانند ذكر وآرام بودن بدن را انجام داده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1157 ـ اگر در حالى كه به سجده مىرود شك كند كه ركوع كرده يا نه ، يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1158 ـ اگر در حال برخاستن شك كند كه سجده يا تشهّد را بجا آورده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1159 ـ كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مىخواند ، اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مىخواند شك كند كه سجده يا تشهّد را بجا آورده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند ، و اگر پيش از آنكه مشغول حمد يا تسبيحات شود شك كند كه سجده ، يا تشهّد را بجا آورده يا نه ، بايد بجا آورد .
مسأله 1160 ـ اگر شك كند كه يكى از ركنهاى نماز را بجا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده ، بايد آن را بجا آورد ، مثلاً اگر پيش از خواندن تشهّد شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه بايد بجا آورد ، و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را بجا آورده ، چون ركن زياد شده نمازش ـ بنابر احتياط لازم ـ باطل است .
مسأله 1161 ـ اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده ، بايد آن رابجا آورد ، مثلاً اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد حمد رابخواند ، و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را بجا آورده بود ، چون ركن زياد نشده ، نمازش صحيح است .
مسأله 1162 ـ اگر شك كند كه ركنى را بجا آورده يا نه ، مثلاً مشغول تشهّد است اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه ، و به شك خود اعتنا نكند ، و بعداً يادش بيايد كه آن ركن را بجا نياورده ، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجا آورد ، واگر مشغول ركن بعد شده نمازش بنابر ـ احتياط لازم ـ باطل است ، مثلاً اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را بجا نياورده ، بايد بجا آورد ، و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد ، نمازش چنانكه گفته شد باطل است .
مسأله 1163 ـ اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده ، بايد به شك خود اعتنا نكند ، مثلاً موقعى كه مشغول خواندن سوره است ، اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند ، واگر بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده ، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را و آن چه بعد از آن است بجا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است ، بنابراين اگر مثلاً در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده ، بايد حمد وسوره را بخواند ، و اگر در ركوع يادش بيايد ، نمازش صحيح است .
مسأله 1164 ـ اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه ، چنانچه مشغول به تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده ، يا چيزى كه منافى نماز است انجام داده است ، بايد به شك خود اعتنا نكند ، و اگر پيش از اينها شك كند ، بايد سلام را بگويد . و اگر شك كند كه سلام را درست گفته يا نه ، به شك خود اعتنا نكند ، در هر جائى كه باشد .
2 ـ شك بعد از سلام :
مسأله 1165 ـ اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه ، مثلاً شك كند ركوع كرده يا نه ، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت ، به شك خود اعتنا نكند ، ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد ، مثلاً بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده ياپنج ركعت ، نمازش باطل است .
3 ـ شك بعد از وقت :
مسأله 1166 ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ، شك كند كه نماز خوانده يا نه ، يا گمان كند كه نخوانده ، خواندن آن لازم نيست . ولى اگر پيش از گذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده يا نه ، اگر چه گمان كند كه خوانده است ، بايد آن نماز را بخواند .
مسأله 1167 ـ اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه نماز را درست خوانده يا نه ، به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1168 ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ، ولى نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر ، بايد چهار ركعت نماز قضاء به نيّت نمازى كه بر او واجب است بخواند .
مسأله 1169 ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا ، بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى ، بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند .
4 ـ كثير الشك (كسى كه زياد شك مىكند) :
مسأله 1170 ـ كثير الشك كسى است كه زياد شك مىكند ، به اين معنى كه بيش از معمول شك مىكند با مقايسه حال او با حال كسانى كه مانند او هستند از جهت بودن يا نبودن اسباب اغتشاش حواس ، واختصاص ندارد كثير الشك به كسى كه زياد شك كردن عادت او باشد ، بلكه كافى است كه در معرض عادت به كثرت شك باشد .
مسأله 1171 ـ كثير الشك اگر در بجا آوردن چيزى از اجزاء نماز شك كند ، بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده ، مثلاً اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه ، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است ، و اگر در بجا آوردن چيزى شك كند كه نماز را باطل مىكند ، مثل اينكه شك كند كه نماز صبح را دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بنا را بر صحّت مىگذارد .
مسأله 1172 ـ كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مىكند ، بطورى كه زيادىِ شك از مختصات آن چيز حساب شود ، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند بايد به دستور آن عمل نمايد ، مثلاً كسى كه زيادىِ شك او در اين است كه سجده كرده يا نه ، اگر در بجا آوردن ركوع شك كند ، بايد به دستور آن رفتار نمايد ، يعنى اگر به سجده نرفته ركوع را بجا آورد ، و اگر به سجده رفته اعتنا نكند .
مسأله 1173 ـ كسى كه هميشه در نماز مخصوصى مثلاً در نماز ظهر زياد شك مىكند ، به طورى كه كثرت شك از مختصات آن شمرده مىشود ، اگر در نماز ديگر مثلاً در نماز عصر شك كند بايد به دستور شك رفتار نمايد .
مسأله 1174 ـ كسى كه فقط وقتى كه در جاى مخصوصى نماز مىخواند زياد شك مىكند به همان نحو كه در مسأله قبل آمد ، اگر در غير آن جا نماز بخوند و شكى براى او پيش آيد ، بايد به دستور شك عمل نمايد .
مسأله 1175 ـ اگر انسان شك كند كه كثير الشك شده يا نه ، بايد به دستور شك عمل نمايد . و كثير الشك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته اگر منشأ شك او شك در تغيير حال خودش باشد نه شك در معناى كثير الشك ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1176 ـ كسى كه زياد شك مىكند ، اگر شك كند ، ركنى را بجا آورده يا نه ، واعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده ، چنانچه مشغول ركن بعد نشده بايد آن ركن را و آن چه بعد از آن است بجا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش ـ بنابر احتياط باطل ـ است ، مثلاً اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد كه ركوع نكرده است بايد برگردد و ركوع كند ، و اگر در سجده دوم يادش بيايد ، نمازش ـ بنابر احتياط ـ باطل است .
مسأله 1177 ـ كسى كه زياد شك مىكند ، اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه ، و اعتنا نكند ، و بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده ، چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته بايد آن را و آن چه بعد از آن است بجا آورد ، و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است ، مثلاً اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده ، بايد حمد و سوره را بخواند ، و اگر در ركوع يادش بيايد ، نمازش صحيح است .
5 ـ شك امام و مأموم :
مسأله 1178 ـ اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند ، مثلاً شك كند كه سه ركعت خواند يا چهار ركعت ، چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است ، امام بايد نماز را تمام كند ، وخواندن نماز احتياط لازم نيست . و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است ، و مأموم در شماره ركعتهاى نماز شك كند ، بايد به شك خود اعتنا ننمايد . وهمچنين است شك هر يك از آن دو در افعال نماز ، مانند شك در عدد سجده .
6 ـ شك در نماز مستحبّى :
مسأله 1179 ـ اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شك كند ، چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مىكند ، بنا را بر كمتر بگذارد ، مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است ، و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمىكند ، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت ، به هر طرف شك عمل كند ، نمازش صحيح است .
مسأله 1180 ـ كم شدن ركن نافله را باطل مىكند ، ولى زياد شدن ركن ، آن را باطل نمىكند . پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده ، بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن رابجا آورد ، مثلاً اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره حمد را نخوانده ، بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود .
مسأله 1181 ـ اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند ، خواه ركن باشد يا غير ركن ، چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد ، و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1182 ـ اگر در نماز مستحبّى دو ركعتى گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود ، اعتنا نكند ، و نمازش صحيح است و اگر گمانش به دو ركعت يا كمتر برود ، بايد ـ بنابر احتياط واجب ـ به همان گمان عمل كند ، مثلاً اگر گمانش به يك ركعت مىرود بايد احتياطاً يك ركعت ديگر بخواند .
مسأله 1183 ـ اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مىشود ، يا يك سجده را فراموش نمايد ، لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده را بجا آورد .
مسأله 1184 ـ اگر شك كند كه نماز مستحبّى را خوانده يا نه ، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيّار وقت معيّن نداشته باشد ، بنا بگذارد كه نخوانده است . و همچنين است اگر مثل نافله يوميّه وقت معيّن داشته باشد ، و پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده يا نه ولى اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه خوانده است يا نه ، به شك خود اعتنا نكند .
شكهاى صحيح
مسأله 1185 ـ در نه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند ، بايد فكر نمايد ، پس اگر يقين يا گمان به يك طرف پيدا كرد ، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند ، و گرنه به دستورهائى كه گفته مىشود عمل نمايد ، و آن نُه صورت از اين قرار است :
اول : آنكه بعد از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت ، بايد بنا بگذارد كه سه ركعت خوانده است ، و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند ، و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد ـ و بنابر احتياط واجب ـ دو ركعت نشسته كافى نيست .
دوم : شك بين دو و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم ، كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند ، و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند .
سوم : شك بين دو و سه و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم ، كه بايد بنا را بر چهار بگذارد ، و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده ، و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد .
چهارم : شك بين چهار و پنج بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد . وهمچنين در هر موردى كه طرف كمتر شك چهار ركعت باشد ، مثل شك بين چهار و شش ، و در هر موردى كه شك كند بين چهار ركعت و كمتر از آن و زيادتر از آن پس از داخل شدن در سجده دوم ، مىتواند بنا را بر چهار بگذارد ، و وظيفه هر دو شك را انجام دهد ، يعنى نماز احتياط بخواند از جهت احتمال آنكه از چهار ركعت كمتر خوانده باشد ، و بعد دو سجده سهو بياورد از جهت احتمال آنكه بيش از چهار ركعت آورده باشد . و در هر صورت اگر بعد از سجده اول و پيش از داخل شدن در سجده دوم يكى از چهار شك گذشته براى او پيش آيد ، نمازش باطل است .
پنجم : شك بين سه و چهار ، كه در هر جاى نماز باشد ، بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده ، يا دو ركعت نشسته بجا آورد .
ششم : شك بين چهار و پنج در حال ايستادن ، بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد ، و يك ركعت نماز احتياط ايستاده ، يا دو ركعت نشسته بجا آورد .
هفتم : شك بين سه و پنج در حال ايستادن ، بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد ، و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد .
هشتم : شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستادن ، بايد بنشيند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز ، دو ركعت نماز احتياط ايستاده ، و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد .
نهم : شك بين پنج و شش در حال ايستادن ، بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد ، و دو سجده سهو بجا آورد .
مسأله 1186 ـ اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد ، چنانچه وقت نماز تنگ باشد كه نتواند نماز را از سر گيرد ، نبايد نماز را بشكند و بايستى به دستورى كه گفته شد عمل نمايد ، ولى اگر وقت نماز وسعت داشته باشد مىتواند نماز را بشكند و از سر بگيرد .
مسأله 1187 ـ اگر يكى از شكهائى كه نماز احتياط براى آنها واجب است ، در نماز پيش آيد ، چنانچه انسان نماز را تمام كند احتياط مستحب آن است كه نماز احتياط را بخواند ، و بدون خواندن نماز احتياط نماز را از سر نگيرد ، و اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مىكند نماز را از سر بگيرد ، نماز دومش هم ـ بنابر احتياط واجب ـ باطل است ، ولى اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مىكند مشغول نماز شود ، نماز دومش صحيح است .
مسأله 1188 ـ وقتى يكى از شكهاى باطل براى انسان پيش آيد و بداند كه اگر به حالت بعدى منتقل شود براى او يقين ، يا گمان پيدا مىشود ، در صورتى كه شك باطل او در دو ركعت اول نماز باشد ، جايز نيست با حالت شك نماز را ادامه دهد ، مثلاً اگر در حال ايستادن شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر و بداند كه اگر به ركوع رود به يك طرف ، يقين يا گمان پيدا مىكند ، جايز نيست با اين حال ركوع كند ؛ و امّا در بقيه شكهاى باطل مىتواند نماز را ادامه دهد تا يقين ، يا گمان براى او پيدا شود .
مسأله 1189 ـ اگر اول گمانش به يك طرف بيشتر باشد ، بعد دو طرف در نظر او مساوى شود ، بايد به دستور شك عمل نمايد ، و اگر اول دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه اوست بنا بگذارد ، بعد گمانش به طرف ديگر برود ، بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند .
مسأله 1190 ـ كسى كه نمىداند گمانش به يك طرف بيشتر است ، يا هر دو طرف در نظر او مساوى است ، بايد به دستور شك عمل كند .
مسأله 1191 ـ اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدى داشته كه مثلاً دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته ، ولى نداند كه گمانش به خواندن سه ركعت بوده ، يا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده ، لازم نيست نماز احتياط را بخواند .
مسأله 1192 ـ اگر بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه ، و در همان موقع يكى از شكهائى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مىباشد ، براى او پيش آيد ، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، چنانچه به دستور آن شك عمل كند ، نمازش صحيح است . ولى اگر موقعى كه تشهّد مىخواند يكى از آن شكها اتفاق بيفتد ، اگر شك او بين دو و سه باشد نماز باطل است ، و اگر بين دو و چهار يا دو و سه و چهار باشد نماز صحيح است ، و به دستور شك بايد عمل كند .
مسأله 1193 ـ اگر پيش از آنكه مشغول تشهّد شود ، يا پيش از ايستادن ـ در ركعتهائى كه تشهّد ندارد ـ شك كند كه يك يا دو سجده را بجا آورده يا نه ، و در همان موقع يكى از شكهائى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است ، برايش پيش آيد ، نمازش باطل است .
مسأله 1194 ـ اگر موقعى كه ايستاده بين سه و چهار ، يا بين سه و چهار و پنج ، شك كند و يادش بيايد كه يك يا دو سجده از ركعت پيش را بجا نياورده ، نمازش باطل است .
مسأله 1195 ـ اگر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد ، مثلاً اول شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ، بايد به دستور شك دوم عمل نمايد .
مسأله 1196 ـ اگر بعد از نماز شك كند كه در حال نماز مثلاً بين دو و چهار شك كرده ، يا بين سه و چهار ، مىتواند به دستور هر دو شك عمل كند . و نيز مىتواند پس از انجام كارى كه نماز را باطل مىكند آن را دوباره بخواند .
مسأله 1197 ـ اگر بعد از نماز بفهمد كه در حال نماز شكى براى او پيش آمده ولى نداند از شكهاى باطل يا صحيح بوده ، بايد نماز را اعاده كند ، و اگر بداند از شكهاى صحيح بوده ولى نداند كدام قسم آن بوده است ، جايزاست نماز را دوباره بخواند .
مسأله 1198 ـ كسى كه نشسته نماز مىخواند ، اگر شكى كند كه بايد براى آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده ، يا دو ركعت نشسته بخواند ، بايد يك ركعت نشسته بجا آورد . و اگر شكى كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند ، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد .
مسأله 1199 ـ كسى كه ايستاده نماز مىخواند ، اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود ، بايد مثل كسى كه نماز را نشسته مىخواند كه حكم آن در مسأله پيش گفته شد ، نماز احتياط را بجا آورد .
مسأله 1200 ـ كسى كه نشسته نماز مىخواند ، اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد ، بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مىخواند عمل كند .
