موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل دوّم:
وقوف در عرفات
دوّمين عمل واجب حجّ تمتّع، وقوف در عرفات است. عرفات نام سرزمين معروفى است در شرق شهر مكّه كه حدّ و مرز آن معلوم و مشخّص است.
مسأله 783) وقوف در عرفات، عبادت است و بايد با قصد قربت و خالصانه براى خداوند انجام شود.
مسأله 784) مقصود از وقوف در عرفات آن است كه حاجى در آن سرزمين باشد، خواه سواره باشد يا پياده، نشسته باشد يا خوابيده يا در حال راه رفتن.
مسأله 785) حدودى كه براى سرزمين عرفات و همچنين مشعرالحرام و منى تعيين شده، چنانچه مورد اطمينان يا تصديق اهل محل باشد، معتبر است.
مسأله 786) بنابر احتياط واجب، وقت وقوف در عرفات از بعد از
(258)
ظهر شرعى روز نهم ذىحجّة تا غروب شرعى همان روز يعنى وقت نماز مغرب است. اين وقت را وقت وقوف اختيارى عرفات مىگويند و جايز نيست حاجى آمدن به عرفات را به تأخير بيندازد و عصر بيايد.
مسأله 787) اگر حاجى به عبادت اشتغال داشته باشد مىتواند وقوف در عرفات را از اوّل ظهر به اندازه بجا آوردن نماز ظهر و عصر به تأخير بيندازد، ولى اگر مشغول به عبادت نباشد احتياط آن است كه حتّى به اندازه نماز ظهر و عصر هم وقوف در عرفات را به تأخير نيندازد.
مسأله 788) احتياط آن است كه حاجى در مجموع بعد از ظهر روز نهم تا غروب در عرفات باشد، ولى بودن در تمام اين زمان ركن نيست كه با ترك آن حجّ باطل شود، بنابر اين اگر كسى پس از ظهر مقدار كمى در عرفات توقّف كند و برود يا هنگام عصر بيايد و توقّف كند، حجّ او صحيح است، اگرچه توقّف نكردن از روى علم و عمد باشد.
مسأله 789) آنچه در وقوف ركن است، اين است كه وقوف صدق كند، يعنى به اندازهاى بماند كه گفته شود قدرى در عرفات مانده هرچند خيلى كم باشد، مثلاً يك يا دو دقيقه؛ بنابر اين ترك ركن مربوط به كسى است كه اصلاً به عرفات نرود.
مسأله 790) اگر كسى در تمام وقت وقوف بى هوش يا در خواب باشد، وقوفش باطل است مگر اين كه قبل از خواب نيت وقوف
وقوف در عرفات (259)
كرده باشد.
مسأله 791) اگر كسى از روى علم و عمد، وقوف ركنى عرفات را ترك كند، يعنى از بعد از ظهر تا مغرب اصلاً در عرفات نباشد، حجّش باطل است و وقوف اضطرارى عرفات كه وقت آن از شب دهم تا طلوع فجر است، كفايت نمىكند.
مسأله 792) اگر كسى عمدا پيش از غروب شرعى از حدود سرزمين عرفات بيرون رود و بازنگردد، حجّش صحيح است ولى بايد در روز عيد يك شتر به عنوان كفّاره قربانى كند و احتياط واجب اين است كه قربانى در منى باشد. و اگر نتواند قربانى كند بايد هيجده روز روزه بگيرد و مىتواند اين هيجده روز را در مكه يا در بين راه يا در وطن خود روزه بگيرد و احتياط مستحبّ آن است كه اين هيجده روز را پشت سر هم روزه بگيرد.
مسأله 793) اگر كسى عمدا پيش از غروب شرعى از حدود سرزمين عرفات بيرون برود و سپس پشيمان شود و برگردد و تا غروب توقّف كند، يا اين كه بدون پشيمان شدن براى انجام كارى به عرفات برگردد ولى پس از بازگشت به عرفات با قصد قربت وقوف نمايد، اقوى آن است كه كفّاره بر عهدهاش نيست، ولى احتياط مستحبّ اين است كه يك شتر كفّاره بدهد.
مسأله 794) اگر كسى از روى فراموشى پيش از غروب از عرفات
(260) مناسك حج و عمره
بيرون برود، بايد هرگاه يادش آمد به عرفات برگردد و اگر برنگشت گناهكار است ولى كفاره ندارد و اگر يادش نيامد، چيزى بر عهده او نيست و در اين حكم، جاهل به مسأله مانند ناسى و فراموش كار است.
مسأله 795) اگر كسى به علّت عذرى مانند فراموشى و تنگى وقت از ظهر نهم تا غروب شرعى هيچ جزئى از زمان را در عرفات نباشد، كافى است كه مقدارى هرچند اندك از شب عيد ـ از غروب شرعى تا طلوع فجر ـ را كه وقت اضطرارى وقوف در عرفات است، در عرفات باشد.
مسأله 796) اگر كسى به علّت عذر، وقوف روز نهم را درك نكرد و شب دهم را هم عمدا و بدون عذر در عرفات وقوف نكند، ظاهرا حجّ او باطل مىشود، اگرچه وقوف به مشعر را درك كند.
مسأله 797) اگر كسى به علّت فراموشى يا غفلت يا عذر ديگرى، هم وقوف به عرفات در روز نهم (وقوف اختيارى) و هم وقوف در شب دهم (وقوف اضطرارى) را ترك كند، براى صحيح بودن حجّ او كافى است كه وقوف اختيارى مشعر را كه توضيح آن خواهد آمد، درك كند.
مسأله 798) اگر كسى تنها وقوف اختيارى عرفات را درك كند و پس از آن به علّت عذرى مانند اِغما و بىهوشى نتواند ساير اعمال حجّ را انجام دهد، حجّش باطل و تبديل به عمره مفرده مىشود. و اگر وظيفهاش حجّ تمتّع واجب بوده و سال اوّل استطاعت اوست
وقوف در عرفات (261)
بايد در آينده در صورتى كه شرايط وجوب حجّ را داشته باشد آن را اعاده كند و اگر استطاعت از قبل بر او مستقرّ شده باشد بايد خودش و اگر نمىتواند نايبش حجّ را اعاده كند.
مسأله 799) در مواردى كه حجّ به علّت ترك وقوف باطل مىشود بايد با همان احرام حجّ، عمره مفرده بجا بياورد و از احرام بيرون بيايد.
مستحبّات وقوف در عرفات
مسأله 800) در وقوف به عرفات امور زير مستحبّ است:
1 ـ با طهارت بودن در حال وقوف.
2 ـ غسل نمودن، و بهتر است كه غسل را نزديك ظهر انجام دهد.
3 ـ آنچه موجب پريشانى حواس است از خود دور سازد تا آن كه قلبش متوجّه خداوند متعال گردد.
4 ـ نسبت به قافلهاى كه از مكّه مىآيد وقوف شخص در طرف دست چپ كوه باشد.
5 ـ وقوف او پايين كوه و در زمين هموار باشد، و در وقت وقوف، بالا رفتن از كوه مكروه است.
6 ـ در اوّل وقت، نماز ظهر و عصر را به يك اذان و دو اقامه بجا آورد.
7 ـ قلب خود را به حضرت حق جلَّ و علا متوجّه سازد و حمد
(262) مناسك حج و عمره
الهى و تهليل و تمجيد نمايد و ثناى حضرت حق را بجا آورد، پس از آن صد مرتبه «اللّهُ أكْبَرُ» و صد مرتبه سوره «توحيد» را بخواند و هر اندازه بتواند دعا كند و از شيطان رجيم به خداوند متعال پناه ببرد و اين دعا را نيز بخواند:
«اَللّهُمَّ رَبَّ الْمَشاعِرِ كُلِّها فُكَّ رَقَبَتى مِنَ النّارِ وَأَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنّى شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالاْءِنْسِ، اَللّهُمَّ لا تَمْكُرْ بى وَلا تَخْدَعْنى وَلا تَسْتَدْرِجْنى يا أَسْمَعَ السّامِعينَ وَيا أَبْصَرَ النّاظِرينَ وَيا أَسْرَعَ الْحاسِبينَ وَيا أَرْحَمَ الرّاحِمينَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بى كَذا وَكَذا.»
و به جاى كذا و كذا حاجت خود را بر زبان جارى كند، سپس دست به سوى آسمان بلند كند و بگويد:
«اَللّهُمَّ حاجَتى إِلَيْكَ الَّتى إِنْ أَعْطَيْتَنيها لَمْ يَضُرَّنى ما مَنَعْتَنِى وَإِنْ مَنَعْتَنيها لَمْ يَنْفَعْنى ما أَعْطَيْتَنى، أَسْأَلُكَ خَلاصَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، اَللّهُمَّ إِنّى عَبْدُكَ وَمِلْكُ ناصِيَتى بِيَدِكَ وَأَجَلى بِعِلْمِكَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُوَفِّقَنى لِما يُرْضيكَ عَنّى وَأَنْ تُسَلِّمَ مِنّى مَناسِكِىَ الَّتى أَرَيْتَها خَليلَكَ إِبْراهيمَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِ وَدَلَلْتَ عَلَيْها نَبِيَّكَ مُحَمَّدا صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْنى مِمَّنْ رَضيتَ عَمَلَهُ وَأَطَلْتَ عُمْرَهُ وَأَحْيَيْتَهُ بَعْدَ الْمَوْتِ.»
مستحبّات وقوف در عرفات (263)
8 ـ اين دعا را بخواند:
«لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيى ويُميتُ وَهُوَ حَىٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ، اَللّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ كَالَّذى تَقُولُ وَخَيْرا مِمّا نَقُولُ وَفَوْقَ ما يَقُولُ الْقائِلُونَ، اَللّهُمَّ لَكَ صَلاتى وَنُسُكى وَمَحْياىَ وَمَماتى وَلَكَ تُراثى [بَراءَتى خ ل] وَبِكَ حَوْلى وَمِنْكَ قُوَّتى، اَللّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْرِ وَمِنْ وَساوِسِ الصُّدُورِ وَمِنْ شَتاتِ الاْءَمْرِ ومِنْ عَذابِ الْقَبْرِ، اَللّهُمَّ إِنّى أَسْأَلُكَ خَيْرَ الرِّياحِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما يَجىءُ بِهِ الْرِّياحُ وأَسْأَلُكَ خَيْرَ اللَّيْلِ وَخَيْرَ النَّهارِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْ فى قَلْبى نُورا وَفى سَمْعى وَبَصَرى نُورا وَفى لَحْمى وَدَمى وَعِظامى وَعُرُوقى وَمَقْعَدى وَمَقامى وَمَدْخَلى وَمَخْرَجى نُورا وَأَعْظِمْ لى نُورا يا رَبِّ يَوْمَ أَلْقاكَ إنَّكَ عَلى كُلِّ شَىءٍ قَديرٌ.»
و در اين روز تا آن جا كه مىتواند از خيرات و صدقات كوتاهى نكند.
9 ـ آن كه در عرفات رو به كعبه كند و اين ذكرها را بگويد:
«سُبْحانَ اللّهِ» صد مرتبه «اللّهُ أَكْبَرُ» صد مرتبه «ما شاءَ اللّهُ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ» صد مرتبه «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيى ويُميتُ وَيُميتُ وَيُحْيى وَهُوَ حَىٌّ لا يَمُوتُ
(264) مناسك حج و عمره
بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلى كُلِّ شَىءٍ قَديرٌ» صد مرتبه.
آنگاه از اوّل سوره بقره، ده آيه بخواند، سپس سوره توحيد را سه مرتبه و آيةالكرسى را تا آخر بخواند و پس از آن اين آيات را بخواند:
««إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذى خَلَقَ السَّماواتِ وَالاْءَرْضَ فى سِتَّةِ أَيّامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِى اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثيثا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَالاْءَمْرُ تَبارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعالَمينَ اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ وَلا تُفْسِدُوا فِى الاْءَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَادْعُوهُ خَوْفا وَطَمَعا إِنَّ رَحْمَةَ اللّهِ قَريبٌ مِنَ الْمُحْسِنينَ.»
پس سوره «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» و سوره «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ» را بخواند.
آنگاه نعمتهايى را كه خداوند به وى ارزانى داشته، يك يك ذكر كند و حمد و سپاس الهى نمايد، و همچنين نسبت به همسر و فرزندان و مال و ساير چيزهايى كه حضرت حق به او تفضّل نموده حمد نمايد و بگويد:
«اَللّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلى نَعْمائِكَ الَّتى لا تُحْصى بِعَدَدٍ وَلا تُكافَأُ بِعَمَلٍ.»
و آياتى از قرآن مجيد را كه مشتمل بر حمد و تسبيح و تكبير و
مستحبّات وقوف در عرفات (265)
تهليل است، تلاوت كند و بر محمّد و آل محمّد عليهمالسلام زياد صلوات بفرستد و به هر اسمى از اسماء اللّه كه در قرآن موجود است خدا را بخواند و ذات مقدّس پروردگار را به هر يك از نامهاى نيكويش كه در ذهن دارد ياد كند و نيز به اسماء الهى كه در آخر سوره حشر ذكر شده خدا را بخواند و آنها عبارتند از:
«اللّهُ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبّارُ الْمُتَكَبِّرُ الْخالِقُ الْبارِىءُ الْمُصَوِّرُ.»
آنگاه اين دعا را بخواند:
«أَسْأَلُكَ يا اللّهُ يا رَحْمنُ بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ وَأَسْأَلُكَ بِقُوَّتِكَ وَقُدْرَتِكَ وَعِزَّتِكَ وَبِجَميعِ ما أَحاطَ بِهِ عِلْمُكَ وَبِجَمْعِكَ وَبِأَرْكانِكَ كُلِّها وَبِحَقِّ رَسُولِكَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَبِاسْمِكَ الاَْكْبَرِ الاَْكْبَرِ وَبِاسْمِكَ الْعَظيمِ الَّذى مَنْ دَعاكَ بِهِ كانَ حَقّا عَلَيْكَ أَنْ لا تُخَيِّبَهُ وَبِاسْمِكَ الاْءَعْظَمِ الاْءَعْظَمِ الَّذى مَنْ دَعاكَ بهِ كانَ حَقّا عَلَيْكَ أَنْ لا تَرُدَّهُ وَأَنْ تُعْطِيَهُ ما سَأَلَ أَنْ تَغْفِرَ لى جَميعَ ذُنُوبى فى جَميعِ عِلْمِكَ فىَّ.»
پس از آن هر حاجت كه دارد از خداوند بخواهد و از حق سبحانه و تعالى درخواست كند كه در سال آينده، بلكه در هر سال توفيق حجّ هر سال توفيق حجّ
(266) مناسك حج و عمره
كردن را پيدا كند و هفتاد مرتبه: «أَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ» و هفتاد مرتبه«أَستَغْفِرُ اللّه َ رَبّى وَأَتُوبُ إِلَيْهِ.» بگويد، آنگاه اين دعا را بخواند:
«اَللّهُمَّ فُكَّنى مِنَ النّارِ وَأَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَيِّبِ وَادْرَأْ عَنّى شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالإِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ.»
10 ـ نزديك غروب آفتاب بگويد:
«اَللّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِكَ مِنَ الفَقْرِ وَمِنْ تَشَتُّتِ الاُْمُورِ وَمِنْ شَرِّ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ، أَمْسى ظُلْمى مُسْتَجيرا بِعَفْوِكَ وَأَمْسى خَوْفى مُسْتَجيرا بِأَمانِكَ وَأَمْسى ذُنُوبى مُسْتَجيرَةً بِمَغْفِرتِكَ وَأَمْسى ذُلّى مُسْتَجيرا بِعِزِّكَ وَأَمْسى وَجْهِىَ الْفانِى الْبالى مُسْتَجيرا بِوَجْهِكَ الْباقى، يا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَيا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطى، جَلِّلْنى بِرَحْمَتِكَ وأَلْبِسْنى عافِيَتَكَ وَاصْرِفْ عَنّى شَرَّ جَميعِ خَلْقِكَ.»
و دعاهايى كه در اين روز شريف وارد شده بسيار است و هر قدر كه ممكن باشد خواندن دعا مناسب است، و بسيار خوب است كه در اين روز دعاى حضرت سيد الشّهداء عليهالسلام و دعاى حضرت زينالعابدين عليهالسلام خوانده شود. و پس از غروب آفتاب بگويد:
«اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هذَا الْمَوْقِفِ وَارْزُقْنيهِ مِنْ قابِلٍ أَبَدا ما أَبْقَيْتَنى وَاقْلِبْنِىَ الْيَوْمَ مُفْلِحا مُنْجِحا مُسْتَجابا لى مَرْحُوما مَغْفُورا لى بِأَفْضَلِ ما يَنْقَلِبُ بِهِ الْيَوْمَ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ وَحُجّاجِ بَيْتِكَ
مستحبّات وقوف در عرفات (267)
الْحَرامِ وَاجْعَلْنِىَ الْيَوْمَ مِنْ أَكْرَمِ وَفْدِكَ عَلَيْكَ وَأَعْطِنى أَفْضَلَ ما أَعْطَيْتَ أَحَدا مِنْهُمْ مِنَ الْخَيْرِ والْبَرَكَةِ والرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْمَغْفِرَةِ وَبارِكْ لى فيما أَرْجِعُ إِلَيْهِ مِنْ أَهْلٍ أَو مالٍ أَو قَليلٍ أَو كَثيرٍ وَبارِكْ لَهُمْ فىَّ.»
و اين جمله را بسيار بگويد:
«اَللّهُمَّ أَعْتِقْنى مِنَ النّارِ.»
(268) مناسك حج و عمره
