موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل پنجم:
ميقات
الف ـ تعريف ميقات
كلمه ميقات كه جمع آن مواقيت است در اصل به معناى «زمان» معيّنى است كه براى انجام كارى تعيين شده باشد. اين واژه سپس در مورد «مكانى»كه براى انجام كارى تعيين مىشود نيز استعمال شده است(1). در مسايل مربوط به حجّ، ميقات به معناى مكان معيّنى است كه براى احرام بستن تعيين شده است.
ب ـ ميقاتهاى دهگانه
مسأله 205) مكانهايى كه در هر يك از عمره تمتّع، حجّ تمتّع، حجّ قِران، حجّ اِفراد و عمره مفرده براى احرام بستن تعيين شده به شرح
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ ابن منظور، لسان العرب، مادّه وقت.
(91)
زير است:
1 ـ «مسجد شجره» يا «ذوالحليفه» كه در نزديكى مدينه منوّره و در سر راه مكّه است. اين مكان، ميقات كسانى است كه مىخواهند از راه مدينه منوّره به مكّه بروند.
2 ـ«جُحْفه» كه ميقات اهل شام، مصر، مغرب و كسانى است كه از آن جا عبور مىكنند.
3 ـ«وادى عقيق» كه ميقات مردم نجد، عراق، مشرق و كسانى است كه از آنجا عبور مىكنند. بخش اوّل اين وادى را «مَسْلخ»، وسط آن را «غَمْره» و پايان آن را «ذات عِرق» مىنامند.
4 ـ«يَلَمْلَمْ» كه كوهى است در جنوب مكّه و ميقات مردم يمن و كسانى است كه از آن جا عبور مىكنند.
5 ـ«قَرْنُالْمنازل» كه در سر راه طايف به مكّه و ميقات مردم طايف و كسانى است كه از آن جا به سوى مكّه مىروند.
اين پنج مكان كه به مواقيت پنجگانه معروفاند ميقات كسانى است كه بخواهند عمره تمتّع، حجّ افراد، حجّ قران يا عمره مفرده بجا آورند.
6 ـمنزل خود شخص كه ميقات كسانى است كه خانه آنها پس از ميقات و در حدّ فاصل ميان مكّه و ميقات باشد. چنين كسانى براى احرام عمره يا حجّ لازم نيست به ميقات بروند و مىتوانند از منزل و
(92) مناسك حج و عمره
محلّ خودشان احرام ببندند؛ هرچند رفتن به ميقات هم مانعى ندارد و بهتر است.
7 ـ «مكّه معظّمه» كه ميقات حجّ تمتّع است.
8 ـ«جِعِرّانه» كه نقطهاى است خارج از حرم و بنابر قولى محلّ احرام مردم مكّه براى حجّ قِران و اِفراد است؛ هرچند مشهور آن است كه مردم مكّه مىتوانند از خود مكّه و از منزل خود هم محرم شوند.
9 ـ«اَدْنَىالْحِلّ» يعنى نزديكترين نقطه خارج از حرم به حرم كه ميقات عمره مفردهاى است كه پس از حجّ قِران يا اِفراد بجا آورده مىشود. همچنين كسانى كه در مكه هستند و قصد بجا آوردن عمره مفرده دارند و نيز كسانى كه بدون قصد دخول به حرم از ميقاتهاى پنجگانه گذشتهاند و بعد قصد كردهاند كه با احرام عمره مفرده به حرم داخل شوند، مىتوانند از ادنىالحل محرم شوند.
10 ـمُحاذات، يعنى نقطهاى كه با امتداد دادن آن به يك خط راست در سمت راست يا چپ انسان به ميقات منتهى شود به گونهاى كه اگر بخواهد از آنجا بگذرد ميقات متمايل به پشت او مىشود. احرام بستن در محاذات مواقيت غير از محاذى ميقات ذوالحليفه خالى از اشكال نيست علاوه بر اين كه تشخيص محاذات نيز مشكل است.
مسأله 206) مقصود از اين كه برخى ميقاتها به نام مردم منطقه
ميقات (93)
خاصّى معروف شده، مثلاً گفته مىشود: جُحفه، ميقات مردم شام است، اين نيست كه فقط مردم شام مىتوانند از اين ميقات محرم شوند يا اين كه مردم شام حتما بايد از اين ميقات محرم شوند و نمىتوانند از ديگر ميقاتها محرم شوند؛ بلكه چون مردم در گذشته از راه زمينى مسافرت مىكردند و با پيمودن راههاى معمولى از اين مناطق عبور مىكردند، اين ميقاتها به نام مردم مناطقى كه از آنجا عبور مىكردند، معروف شده است. بنابر اين كسى كه مىخواهد عمره تمتّع يا عمره مفرده بجا آورد مىتواند به هر يك از ميقاتهاى پنجگانه كه رسيد از همانجا محرم شود.
ج ـ راههاى شناخت ميقات و محاذات آن
مسأله 207) اگر بيّنه شرعى يعنى دو شاهد عادل گواهى دادند كه فلان مكان ميقات است، بررسى و تحقيق براى يقين پيدا كردن لازم نيست. و اگر ميقات از راه يقين يا استناد به بيّنه شرعى ثابت نشود، هرگاه با پرسيدن از كسانى كه اهل اطّلاع هستند براى انسان اطمينان حاصل شود كافى است.
مسأله 208) سخن مجتهدى كه نسبت به محلّ ميقات اطّلاع ندارد، براى تعيين ميقات معتبر نيست.
مسأله 209) محاذات ميقات نيز همچون خود ميقات با علم و
(94) مناسك حج و عمره
يقين و گواهى دو نفر عادل ثابت مىشود. و اگر از قول افرادى كه نسبت به آن مكانها شناخت دارند، يا قول كسانى كه اهل خبره هستند و از روى اصول و قواعد علمى محاذات را تعيين مىكنند اطمينان حاصل شود، كافى است.
مسأله 210) كسانى كه ميقات براى آنها مشخص نيست، نمىتوانند صرفا به گفته راهنما يا مسئول كاروان كه مىگويد فلان مكان ميقات است، اكتفا كنند و از آنجا محرم شوند؛ مگر اين كه از گفته آنها اطمينان پيدا كنند وگرنه بايد به مردم آن منطقه مراجعه كنند.
د ـ احرام قبل از ميقات
مسأله 211) احرام بستن پيش از رسيدن به ميقات جايز نيست و اگر احرام ببندد صحيح نيست، ولى اگر كسى نذر كند كه از محلّى پيش از ميقات محرم شود، جايز است و بايد از همانجا محرم شود و بهتر است هرگاه به ميقات يا محاذى ميقات رسيد، احرام را تجديد نمايد.
مسأله 212) زن نيز مىتواند مانند مرد نذر كند كه قبل از ميقات احرام ببندد؛ ولى در مواردى كه نذر زن با حقّ شوهرش منافات داشته باشد، نذر بايد با اذن شوهر باشد.
مسأله 213) در مواردى كه نذر زن بايد با اذن شوهر باشد اگر زن به
ميقات (95)
علّت ندانستن مسأله نذر كند و پس از پايان اعمال حجّ متوجّه شود، حجّش صحيح است و اگر پس از انجام عمره متوجّه شود عمرهاش صحيح است و احتياج به اعاده ندارد.
مسأله 214) نايب نيز مىتواند نذر كند كه قبل از ميقات محرم شود.
هــ عبور از ميقات بدون احرام
مسأله 215) كسى كه مىخواهد براى انجام اعمال عمره تمتّع يا مفرده به مكّه برود، در حال اختيار نمىتواند بدون احرام از ميقات عبور كند و در ميقات ديگرى احرام ببندد، حتّى اگر ميقات دوّم پس از ميقات اوّل باشد نمىتوان احرام را تا ميقات دوّم به تأخير انداخت، بلكه بنابر احتياط واجب از محاذات ميقات مسجد شجره نيز نبايد بدون احرام عبور كرد ولى عبور از محاذات ميقاتهاى ديگر بدون احرام مانعى ندارد مشروط بر اين كه بخواهد به ميقات ديگرى برود.
مسأله 216) هرگاه به علّت فراموشى يا ندانستن مسأله يا عذر ديگر بدون احرام از ميقات عبور نمايد، اگر امكان داشته باشد كه به ميقات برگردد و به اعمال عمره نيز برسد بايد به ميقات برگردد و از آنجا محرم شود، چه داخل حرم شده باشد يا نشده باشد. ولى اگر بازگشت به ميقات ممكن نباشد يا اگر بخواهد برگردد به اعمال عمره
(96) مناسك حج و عمره
نمىرسد، چنانچه وارد حرم نشده از همان جا احرام ببندد و بنابر احتياط واجب هر اندازه مىتواند به طرف ميقات برگردد و از آنجا محرم شود و اگر وارد حرم شده، چنانچه با وجود خارج شدن از حرم بتواند به اعمال عمره برسد، بايد به خارج از حرم برود و بنابر احتياط هر قدر مىتواند به سمت ميقات برگردد و از آنجا محرم شود، و اگر نمىتواند همانجا محرم شود و احتياط واجب آن است كه هر قدر مىتواند به طرف خارج از حرم برگردد و از آنجا محرم شود.
مسأله 217) اگر زن حايض به علّت ندانستن مسأله عقيده داشت كه نبايد در ميقات محرم شود و احرام نبست، حكمش همان است كه در مسأله قبل گفته شد.
مسأله 218) اگر كسى عمدا و بى آن كه عذرى داشته باشد نيز بدون احرام از ميقات عبور كند، بايد طبق آنچه گفته شد عمل كند و حجّش صحيح و مجزى است.
مسأله 219) در مواردى كه شخص بايد مجدّدا به ميقات برگردد و از آنجا محرم شود، گرانى كرايه وسيله نقليّه عذر نيست؛ مگر اين كه كرايه به قدرى گران باشد كه پرداخت آن موجب حَرَج باشد.
مسأله 220) كسى كه در يكى از ميقاتها محرم شده لزومى ندارد كه حتما به سمت مكّه حركت كند بلكه مىتواند بر خلاف جهت مكّه برود و پس از چند روز به مكّه برود، مثلاً كسى كه در مسجد
ميقات (97)
شجره محرم شده مىتواند به مدينه برگردد و سپس از همان راه يا راه ديگرى به سوى مكّه برود.
و ـ مسايل مربوط به احرام از مسجد شجره
مسأله 221) كسانى كه از مدينه به مكّه مىروند و قصد انجام عمره تمتّع يا عمره مفرده دارند، بايد از مسجد شجره محرم شوند وحديبيّه، ميقات عمره مفرده براى كسانى است كه در مكّه هستند.
مسأله 222) كسى كه از ذوالحليفه احرام مىبندد، مىتواند در قسمتهاى توسعه يافته و جديد مسجد شجره يا قسمتهاى قديمى آن محرم شود، بلكه لازم نيست داخل مسجد شجره شود و از آنجا احرام ببندد و در خارج از مسجد، سمت چپ و راست آن نيز مىتوان احرام بست. بنابر اين لازم نيست كه جُنب، غسل يا تيمّم كند و وارد مسجد شود و يا حايض در حال عبور از مسجد احرام ببندد؛ بلكه معذورين و غيرمعذورين مىتوانند در خارج از مسجد احرام ببندند. ولى اگر كسى معذور نباشد و در اثر كثرت جمعيّت در مشقّت نباشد احتياط مستحبّ آن است كه نماز احرام و لبّيك را داخل مسجد بجا آورد.
مسأله 223) اگر جنب يا حايض از روى عمد و عصيان وارد مسجد شجره شود و در آنجا محرم شود، گناه كرده ولى احرامش
(98) مناسك حج و عمره
صحيح است.
مسأله 224) كسى كه از طرف مدينه و راهى غير از راه مسجد شجره به سوى مكّه مىرود، وقتى شش ميل از مدينه گذشت به محاذى ذوالحليفه رسيده و بايد از آنجا محرم شود.
مسأله 225) كسى كه در محاذى مسجد شجره احرام بست و در مسير حركت به مكّه از نزديكىِ جحفه يا محاذى آن گذشت، لازم نيست در آنجا تجديد احرام كند.
مسأله 226) كسى كه از مسجد شجره عبور مىكند، اگر به دليل ضرورت نتواند از آنجا محرم شود، مىتواند در جحفه كه ميقات ديگرى است محرم شود.
ز ـ مسايل مربوط به احرام از جُحفه
مسأله 227) ميقات در جُحفه تنها مسجدى كه اكنون «مسجد جحفه» ناميده مىشود نيست؛ بلكه مقصود منطقه خاصّى است كه مسجد نيز جزئى از آن است. بنابر اين احرام بستن در خارج از مسجد تا هرجا كه در جُحفه باشد نيز صحيح است، همچنان كه احرام بستن در آن مسجد هر اندازه هم توسعه پيدا كند تا زمانى كه داخل در منطقه جحفه باشد، صحيح است.
مسأله 228) همچنان كه گفته شد كفايت احرام از محاذات مواقيت
ميقات (99)
غير از محاذى مسجد شجره مشكل است؛ بنابر اين حتى اگر ثابت شود كه منطقه رابغ محاذى جُحفه است احرام بستن از آنجا جايز نيست.
ح ـ مسايل گوناگون ميقات
مسأله 229) كسى كه راه رفتن او به مكّه به گونهاى است كه عبورش به هيچ يك از ميقاتها نمىافتد، چنانچه از محاذى ميقات مسجد شجره عبور مىكند، بايد در آنجا محرم شود وگرنه بنابر احتياط واجب با نذر پيش از رسيدن به محاذات ميقات محرم شود.
مسأله 230) كسى كه در غير از ماههاى حجّ به مكّه رفته و عمره مفرده بجا آورده و تا فرا رسيدن ماههاى حجّ در مكّه مانده، اگر بخواهد عمره تمتّع انجام دهد نمىتواند از «ادنى الحلّ» محرم شود بلكه بايد به يكى از ميقاتهاى پنجگانه برود و از آنجا محرم شود.
مسأله 231) كسى كه در مكّه است و مىخواهد عمره تمتّع بجا آورد اگر از رفتن به ميقات عمره تمتّع معذور باشد، لازم است به بيرون از حرم برود و بنابر احتياط واجب هر اندازه مىتواند به سمت ميقات برگردد و از آنجا محرم شود.
مسأله 232) ميقات براى كسانى كه در جدّه مشغول به كارند چه در عمره تمتّع و چه در عمره مفرده همان ميقاتهاى پنجگانه است
(100) مناسك حج و عمره
و نمىتوانند از جدّه يا ادنىالحلّ محرم شوند. چنين كسانى اگر از روى ناآگاهى به مسأله يا عمدا و آگاهانه در جاى ديگرى محرم شوند، احرام آنها صحيح نيست، ولى در صورت ندانستن مسأله اگر پس از پايان اعمال، حكم مسأله را بفهمند، عملشان صحيح است مگر در عمره مفرده واجب كه اگر در مكّه مكرّمه متوجه مسأله شدهاند، بنابر احتياط اكتفا به آن عمره نكنند.
مسأله 233) كسانى كه در مكّه به طور موقّت اقامت مىكنند، چنانچه پس از گذشت دو سال از اقامت در مكّه مستطيع شوند، وظيفه آنان حج قران يا افراد است و بايد از مكّه محرم شوند و در صورتى كه از ابتدا به قصد توطن در مكه مانده باشند، پس از گذشتن مدتى كه مكه براى آنان صدق وطن كند، حكم اهل مكه را پيدا مىكنند هر چند دو سال نگذشته باشد.
مسأله 234) خدمه كاروانها كه مىخواهند به مكّه بروند و پس از آن بايد از مكّه خارج شوند، نبايد عمره تمتّع انجام دهند، بلكه براى ورود به مكّه بايد از يكى از ميقاتهاى پنجگانه براى عمره مفرده مُحرم شوند و ادنىالحلّ ميقات اينگونه افراد نيست. اينان پس از انجام اعمال عمره مفرده مىتوانند از مكّه خارج شوند و به جدّه يا مدينه بروند و اگر در همان ماه قمرى كه عمره مفرده انجام دادهاند بخواهند به مكّه بازگردند احرام مجدّد لازم نيست. ولى اگر بخواهند
ميقات (101)
در غير از ماهى كه در آن عمره مفرده انجام دادهاند به مكّه برگردند، بايد از يكى از ميقاتهاى پنجگانه محرم شوند. اين اشخاص آخرين مرتبهاى كه به مكّه مىروند، بايد به يكى از ميقاتهاى پنجگانه بروند و براى عمره تمتع محرم شوند.
مسأله 235) اگر كسى پس از احرام بستن از ميقات براى عمره تمتع و گذشتن از آن متوجّه شود كه احرامش به علّتى باطل بوده و بازگشت به ميقات جز با آمدن به مكّه برايش ممكن نباشد، بنابر احتياط واجب بايد هر چقدر مىتواند به سمت ميقات برگردد و از آنجا براى عمره مفرده محرم شود و اگر نمىتواند بازگردد، از همانجا كه هست براى عمره مفرده احرام ببندد و پس از انجام اعمال عمره مفرده بايد به يكى از ميقاتهاى پنجگانه بازگردد و براى عمره تمتّع احرام ببندد.
(102) مناسك حج و عمره
