در مسائل گذشته بيان كرديم هر يك از وقوف در عرفات و مشعر دو قسم دارد يكى اختيارى و ديگرى اضطراري، بنابر اين اگر مكلف به هر دو وقوف اختيارى برسد كه اشكالى نيست، و اگر به هر دو اختيارى به علت عذرى نرسد، صورتهائى دارد: 

اوّل : آنكه هيچ يك از وقوف اختيارى و اضطرارى عرفات و مشعر را درك نكند، و در اين صورت حج باطل است، و واجب است يك عمره مفرده با همان احرام حج بجا آورد. 

و اگر حج او حجة الاسلام باشد، واجب است حج را در سالهاى بعد انجام دهد، در صورتى كه استطاعت تا سال بعد باقى بماند و يا حج از قبل در ذمه شخص مستقر شده باشد. 

دوّم : آنكه وقوف اختيارى عرفات و اضطرارى مشعر را درك كند. 

سوم : آنكه وقوف اضطرارى عرفات و اختيارى مشعر را درك كند. 

چهارم : آنكه اضطرارى عرفات و مشعر را درك كند، و اظهر در اين صورت صحّت حج است، اگر چه احوط اين است كه حج را دوباره بجا آورد، همچنانكه در صورت اوّل گذشت. 

پنجم : آنكه اختيارى مشعر را فقط درك كند، و در اين صورت نيز حج صحيح است. 

ششم : آنكه اضطرارى مشعر را فقط درك كند، و اظهر در اين صورت باطل بودن حج و تحوّل آن به عمره مفرده است. 

هفتم : آنكه اختيارى عرفات را فقط درك كند، و اظهر در اين صورت نيز همچون صورت ششم است. 

آرى اگر هنگام رفتنش از عرفات بطرف منى و در وقت اختيارى مشعر از آن جا يعنى مشعر گذشته باشد ـ ولى قصد وقوف به علت ندانستن حكم آن نكرده باشد ـ و در حال گذشتن ذكر خداوند متعال را گفته باشد بعيد نيست حجش صحيح باشد. 

هشتم : آنكه اضطرارى عرفات را فقط درك كند، و در اين صورت حج باطل ، و به عمره مفرده تبديل ميشود.