موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
مسأله 2693 ـ كسانى كه بواسطه خويشى ارث مىبرند سه دسته ، هستند :
دسته اول : پدر و مادر و اولاد ميّت است ، و با نبودن اولاد ، اولادِ اولاد هر چه پائين روند ، هر كدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مىبرد ، و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمىبرند .
دسته دوم : جد يعنى پدر بزرگ ، و جدّه يعنى مادر بزرگ ، و خواهر و برادر است ، و با نبودن برادر و خواهر ، اولاد ايشان هر كدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مىبرد ، و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم ارث نمىبرند .
دسته سوم : عمو و عمه و دائى و خاله و اولاد آنان است ، و تا يك نفر از عموها وعمهها و دائىها و خالههاى ميّت زندهاند ، اولاد آنان ارث نمىبرند ، ولى اگر ميّت يك عموى پدرى و يك پسر عموى پدر و مادرى داشته باشد ، و دائى و خاله نداشته باشد ، ارث به پسر عموى پدر و مادرى مىرسد ، و عموى پدرى ارث نمىبرد ، ليكن اگر عمو يا پسر عمو متعدد باشد ، و يا اينكه همسر ميت حيات داشته باشد ، اين حكم خالى از اشكال نيست .
مسأله 2694 ـ اگر عمو و عمه و دائى و خاله خود ميّت و اولاد آنان ، و اولاد اولاد آنان نباشند ، عمو و عمه و دائى و خاله پدر و مادر ميّت ارث مىبرند ، و اگر اينها نباشند ، اولادشان ارث مىبرند ، و اگر اينها هم نباشند ، عمو و عمه ، و دائى و خاله جد و جدّه ميّت ، ارث مىبرند ، و اگر اينها هم نباشند ، اولادشان ارث مىبرند .
مسأله 2695 ـ زن و شوهر به تفصيلى كه بعداً گفته مىشود ، از يكديگر ارث مىبرند .
ارث دسته اول
مسأله 2696 ـ اگر وارث ميّت فقط يك نفر از دسته اول باشد ، مثلاً پدر يا مادر يا يك پسر يا يك دختر باشد ، همه مال ميّت به او مىرسد . و اگر پسر و دختر باشند ، مال را طورى قسمت مىكنند كه هر پسر دو برابر دختر ببرد .
مسأله 2697 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر او باشند ، مال سه قسمت مىشود : دو قسمت آن را پدر ، و يك قسمت را مادر مىبرد . ولى اگر ميّت دو برادر يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان مسلمان و آزاد و پدر آنان با پدر ميّت يكى باشد ، خواه مادرشان هم يكى باشد يا نه ، و بشرط اينكه بدنيا آمده باشند ، اگر چه تا ميّت پدر و مادر دارد اينها ارث نمىبرند ، امّا بواسطه بودن اينها ، مادر يك ششم مال را مىبرد وبقيه را به پدر مىدهند .
مسأله 2698 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك دختر باشد ، چنانچه ميّت برادر و خواهرى با شرايط فوق نداشته باشد ، مال را پنج قسمت مىكنند : پدر و مادر هر كدام يك قسمت ، و دختر سه قسمت آن را مىبرد ، و اگر برادر يا خواهر با شرايط گذشته داشته باشد ، پدر يك پنجم و مادر يك ششم و دختر سه پنجم را مىبرند ، و نسبت به31 كه باقيمانده است و محتمل است سهم مادر باشد ، همچنان كه محتمل است43 آن سهم دختر و 41 آن سهم پدر باشد ، ـ بنابر احتياط واجب ـ با هم مصالحه نمايند .
مسأله 2699 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك پسر باشد ، مال را شش قسمت مىكنند : پدر و مادر هر كدام يك قسمت ، و پسر چهار قسمت آن را مىبرد ، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند ، آن چهار قسمت را به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند ، و اگر پسر و دختر باشند ، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مىكنند كه هر پسرى دو برابر يك دختر ببرد .
مسأله 2700 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك يا چند پسر باشند ، مال را شش قسمت مىكنند : يك قسمت آن را پدر يا مادر . و پنج قسمت را پسر مىبرد ، و اگر چند پسر باشند ، آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسيم مىنمايند .
مسأله 2701 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر با چند پسر و دختر باشد ، مال را شش قسمت مىكنند : يك قسمت آن را پدر يا مادر مىبرد ، و بقيه را طورى قسمت مىكنند ، كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد .
مسأله 2702 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك دختر باشد ، مال را چهار قسمت مىكنند : يك قسمت آن را پدر يا مادر ، و بقيه را دختر مىبرد .
مسأله 2703 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشد ، مال را پنج قسمت مىكنند : يك قسمت را پدر يا مادر مىبرد ، و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند .
مسأله 2704 ـ اگر ميّت اولاد نداشته باشد ، نوه پسرى او اگر چه دختر باشد ، سهم پسر ميّت را مىبرد ، و نوه دخترى او اگر چه پسر باشد ، سهم دختر ميّت را مىبرد ، مثلاً اگر ميّت يك پسر از دختر خود ، و يك دختر از پسرش داشته باشد ، مال را سه قسمت مىكنند : يك قسمت را به پسرِ دختر ، و دو قسمت را به دخترِ پسر مىدهند . و در ارث بردن نوهها ، نبودن پدر و مادر شرط نيست .
ارث دسته دوم
مسأله 2705 ـ دسته دوم از كسانى كه بواسطه خويشى ارث مىبرند ، جد يعنى پدر بزرگ ، و جدّه يعنى مادر بزرگ ، و برادر ، و خواهر ميّت است ، و اگر برادر و خواهر نداشته باشد ، اولادشان ارث مىبرند .
مسأله 2706 ـ اگر وارث ميّت فقط يك برادر ، يا يك خواهر باشد ، همه مال به او مىرسد ، و اگر چند برادر پدر و مادرى ، يا چند خواهر پدر و مادرى باشد ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود ، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند ، هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد ، مثلاً اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد ، مال را پنج قسمت مىكنند : هر يك از برادرها دو قسمت ، و خواهر يك قسمت آن را مىبرد .
مسأله 2707 ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد ، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميّت جدا است ، ارث نمىبرد ، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد ، چنانچه فقط يك خواهر ، يا يك برادر پدرى داشته باشد ، همه مال به او مىرسد ، و اگر چند برادر يا چند خواهر پدرى داشته باشد ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود ، و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد ، هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد .
مسأله 2708 ـ اگر وارث ميّت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد ، كه از پدر با ميّت جدا است ، همه مال به او مىرسد ، و اگر چند برادر مادرى يا چند خواهر مادرى يا چند برادر و خواهر مادرى باشند ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود .
مسأله 2709 ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد ، برادر و خواهر پدرى ارث نمىبرند و مال را شش قسمت مىكنند : يك قسمت آن را به برادر يا خواهر مادرى ، و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مىدهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد .
مسأله 2710 ـ اگر ميّت برادر و خواهرِ پدر و مادرى ، و برادر و خواهرِ پدرى ، و چند برادر و خواهرِ مادرى داشته باشد ، برادر و خواهرِ پدرى ارث نمىبرد و مال را سه قسمت مىكنند : يك قسمت آن را برادر و خواهرِ مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند و بقيه را به برادر و خواهرِ پدر و مادرى مىدهند و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد .
مسأله 2711 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهرِ پدرى و يك برادرِ مادرى يا يك خواهرِ مادرى باشد ، مال را شش قسمت مىكنند : يك قسمت آن را برادر يا خواهرِ مادرى مىبرد و بقيه را به برادر و خواهرِ پدرى مىدهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد .
مسأله 2712 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهرِ پدرى و چند برادر و خواهرِ مادرى باشد ، مال را سه قسمت مىكنند : يك قسمت آن را برادر و خواهرِ مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند ، و بقيه را به برادر و خواهرِ پدرى مىدهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد .
مسأله 2713 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر و زن او باشد ، زن ارث خود را به تفصيلى كه بعداً گفته مىشود ، مىبرد ، و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مىبرند . و نيز اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد ، شوهر نصف مال را مىبرد ، و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل پيش گفته شد ارث خود را مىبرند ، ولى براى آنكه زن يا شوهر ارث مىبرد ، از سهم برادر و خواهر مادرى چيزى كم نمىشود و از سهم برادر و خواهرِ پدر و مادرى يا پدرى كم مىشود ، مثلاً اگر وارث ميّت شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد ، نصف مال به شوهر مىرسد ، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مىدهند ، و آنچه مىماند مال برادر و خواهرِ پدر و مادرى است ، پس اگر همه مال او شش تومان باشد : سه تومان به شوهر ، و دو تومان به برادر و خواهر مادرى ، و يك تومان به برادر و خواهرِ پدر و مادرى مىدهند .
مسأله 2714 ـ اگر ميّت خواهر و برادر نداشته باشد ، سهم ارث آنان را به اولادشان مىدهند ، و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود ، و امّا سهمى كه به برادرزاده و خواهرزاده پدرى يا پدر و مادرى مىرسد بنابر مشهور هر پسرى دو برابر دختر مىبرد ، ولى بعيد نيست كه بين اينها هم بالسويّه قسمت شود ـ و بنابر احتياط واجب ـ بايد مصالحه كنند .
مسأله 2715 ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا يك جدّه است ، چه پدرى باشد يا مادرى ، همه مال به او مىرسد ، و با بودن جدّ ميّت ، پدرِ جدّ او ارث نمىبرد . و اگر وارث ميّت فقط جدّ و جدّه پدرى باشد ، مال سه قسمت مىشود : دو قسمت را جدّ و يك قسمت را جدّه مىبرد . و اگر جدّ و جدّه مادرى باشند ، مال را بطور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند .
مسأله 2716 ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا جدّه پدرى و يك جدّ يا جدّه مادرى باشد ، مال سه قسمت مىشود : دو قسمت را جدّ يا جدّه پدرى و يك قسمت را جدّ يا جدّه مادرى مىبرد .
مسأله 2717 ـ اگر وارث ميّت جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى باشد ، مال سه قسمت مىشود : يك قسمت آن را جد و جدّه مادرى بطور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند ، و دو قسمت آن را به جدّ و جدّه پدرى مىدهند و جدّ دو برابر جدّه مىبرد .
مسأله 2718 ـ اگر وارث ميّت فقط زن و جدّ و جدّه پدرى و جد و جدّه مادرى او باشد ، زن ارث خود را به تفصيلى كه بعداً گفته مىشود مىبرد ، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جدّه مادرى مىدهند كه بطور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند و بقيه را به جد و جدّه پدرى مىدهند ، و جد دو برابر جدّه مىبرد . و اگر وارث ميّت شوهر و جد و جدّه باشد ، شوهر نصف مال را مىبرد و جد و جدّه به دستورى كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مىبرند .
مسأله 2719 ـ در اجتماع برادر يا خواهر يا برادرها يا خواهرها با جد يا جدّه يا اجداد يا جدّات ، چند صورت است :
اول : اينكه هر يك از جد يا جدّه و برادر يا خواهر همه از طرف مادر باشند ، در اين صورت مال بين آنها بطور مساوى تقسيم مىشود ، اگر چه بعضى مذكر و بعضى مؤنث باشند .
دوم : اينكه همه آنها از طرف پدر باشند ، در اين صورت نيز مال بين آنها بطور مساوى تقسيم مىشود ، در فرضى كه همه ذكور و يا همه اناث باشند ، و اگر مختلف باشند ، پس هر مذكرى دو مقابل مؤنث مىبرد .
سوم : اينكه هريك از جد يا جدّه از طرف پدر باشد و برادر يا خواهر از طرف پدر و مادر باشد ، حكم اين صورت حكم صورت گذشته است ، و دانسته شد كه برادر يا خواهر پدرى ميّت اگر با برادر يا خواهر پدرى و مادرى جمع شود ، پدرى تنها ارث نمىبرد .
چهارم : اينكه اجداد يا جدّات يا هر دو هم از طرف پدر و هم از طرف مادر باشند ، و برادرها يا خواهرها يا هر دو نيز چنين باشند ، در اين صورت براى خويشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدّات يك سوم از تركه است ، و بطور مساوى بين مذكر و مؤنث آنها تقسيم مىشود ، و براى خويشان پدرى از آنها دو سوم از تركه است كه به هر مذكرى دو مقابل مؤنت داده مىشود ، و اگر همه ذكور يا همه اناث باشند ، بطور مساوى بين آنها تقسيم مىشود .
پنجم : اينكه جد يا جدّه از طرف پدر باشد و برادر يا خواهر از طرف مادر ، در اين صورت برادر يا خواهر در فرضى كه يكى باشد يك ششم از مال را مىبرد ، و اگر متعدد باشند يك سوم را بطور مساوى بين خودشان تقسيم مىنمايند و باقيمانده مال جد يا جدّه است ، و اگر جد و جدّه هر دو باشند ، جد دو مقابل جدّه مىبرد .
ششم : اينكه جد يا جدّه يا هر دو از طرف مادر و برادر يا برادرها از طرف پدر باشند ، در اين صورت براى جد يا جدّه يك سوم است ، و اگر هر دو هستند همان يك سوم را بطور مساوى تقسيم مىكنند ، و دو سوم آن براى برادر يا برادرها است ، و اگر با آن جد يا جدّه خواهر از طرف پدر باشد ، در صورتى كه يكى باشد نصف را مىبرد ، و اگر متعدد باشند دو سوم را مىبرند ، و در هر صورت از براى جد و يا جدّه يك سوم است ، و بنابراين اگر خواهر يكى شد ، يك ششم از تركه زائد است ، و مردد است كه به خواهر داده مىشود ، و يا ميان او و جد يا جدّه تقسيم مىشود ، و احتياط واجب در آن ، مصالحه است .
هفتم : اينكه اجداد يا جدّات يا هر دو ، هم پدرى باشند و هم مادرى و با آنها برادر يا خواهرِ پدرى باشد ، يكى باشد يا متعدد ، در اين صورت براى جد يا جدّه مادرى يك سوم است ، و با تعدد بطور مساوى بين آنها تقسيم مىشود ، اگر چه بعضى مذكر و بعضى مؤنث باشند . و براى جد يا جدّه پدرى ، و برادر يا خواهرِ پدرى دو سوم باقى از تركه است ، و مذكر دو برابر مؤنث مىگيرد . و اگر با آن اجداد يا جدّات ، برادر يا خواهرِ مادرى باشد ، براى جد يا جدّه مادرى و برادر يا خواهرِ مادرى يك سوم است كه بطور مساوى بين آنها تقسيم مىشود ، اگر چه بعضى مذكر و بعضى مؤنث باشند ؛ و براى جد و يا جدّه پدرى دو سوم است ، و جد دو برابر جدّه مىگيرد .
هشتم : اينكه برادرها يا خواهرها بعضى پدرى و بعضى مادرى باشند و با آنها جد يا جدّه پدرى باشد ، در اين صورت براى برادر يا خواهرِ مادرى يك ششم تركه است اگر يكى باشد ، و يك سوم است اگر متعدد باشند ، و بطور مساوى بين آنها تقسيم مىشود و براى برادر يا خواهرِ پدرى و جد يا جدّه پدرى باقىِ آن تركه است ، و براى مذكر دو برابر مؤنث است و اگر با آن برادرها يا خواهرها جد يا جدّه مادرى باشد ، براى جد يا جدّه مادرى و برادر يا خواهرِ مادرى تمام يك سوم است و بطور مساوى بين آنها تقسيم مىشود ، و براى برادر يا خواهرِ پدرى دو سوم است كه براى مذكر آنها دو برابر مؤنث است .
مسأله 2720 ـ در صورتى كه ميّت برادر يا خواهر دارد ، برادرزاده يا خواهرزاده او ارث نمىبرد ، ولى اين حكم در جائى كه ارث برادرزاده يا خواهرزاده با برادر يا خواهر مزاحمت نكند جارى نيست ، مثلاً اگر ميّت برادرِ پدرى و جدّ مادرى داشته باشد ، برادرِ پدرى دو ثلث و جدّ مادرى يك ثلث ارث مىبرد ، و در اين صورت اگر ميّت پسر برادرِ مادرى داشته باشد ، پسر برادر با جدّ مادرى در ثلث شريك مىباشند .
ارث دسته سوم
مسأله 2721 ـ دسته سوم عمو و عمه و دائى و خاله و اولاد خاله و اولاد آنان است كه اگر از طبقه اول و دوم كسى نباشد ، اينها ارث مىبرند .
مسأله 2722 ـ اگر وارث ميّت فقط يك عمو يا يك عمه است ، چه پدر و مادرى باشد ، يعنى با پدر ميّت از يك پدر و مادر باشند ، چه پدرى چه مادرى ، همه مال به او مىرسد ، و اگر چند عمو يا چند عمه باشند و همه پدر و مادرى ، يا همه پدرى يا همه مادرى باشند ، مال بطور مساوى بين آنان قسمت مىشود . و اگر عمو و عمه هر دو باشند ، عمو دو برابر عمه مىبرد .
مسأله 2723 ـ اگر وارث ميّت عمو و عمه باشد و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند ، عمو و عمه پدرى ارث نمىبرند ، پس اگر ميّت يك عمو يا يك عمه مادرى دارد ، مال را شش قسمت مىكنند : يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى ، و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادرى ، و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى مىدهند ؛ واگر هم عمو و هم عمه مادرى دارد ، مال را سه قسمت مىكنند : دو قسمت را به عمو وعمه پدر و مادرى ، و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى ، و يك قسمت را به عمو وعمه مادرى مىدهند ؛ و عمو در هر حال دو برابر عمه مىبرد .
مسأله 2724 ـ اگر وارث ميّت فقط يك دائى يا يك خاله باشد ، همه مال به او مىرسد ، و اگر هم دائى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى ـ يعنى با مادر ميّت از يك پدر و مادر باشند ـ يا پدرى يا مادرى باشند ، بعيد نيست كه دائى دو برابر خاله ارث ببرد ، ولى احتمال تساوى هم مىرود ، پس ـ بنابر احتياط واجب ـ در مقدار زائد مصالحه كنند .
مسأله 2725 ـ اگر وارث ميّت فقط يك يا چند دائى و خاله مادرى ، و دائى و خاله پدر و مادرى ، و دائى و خاله پدرى باشد ، ارث نبردن دائى و خاله پدرى محل اشكال است ، و به هر حال دائى يا خاله مادرى اگر يك نفر باشد يك ششم ، و اگر متعدد باشند يك سوم مال را مىبرند ، و ما بقى به دائى و خاله پدرى يا پدر و مادرى داده مىشود ؛ و در هر حال محتمل است كه دائى دو برابر خاله ارث ببرد ، ولى ـ بنابر احتياط واجب ـ بايد مصالحه كنند .
مسأله 2726 ـ اگر وارث ميّت يك يا چند دائى ، يا يك يا چند خاله ، يا دائى و خاله ، و يك يا چند عمو ، يا يك يا چند عمه ، يا عمو و عمه باشد ، مال را سه قسمت مىكنند : يك قسمت را دائى يا خاله يا هر دو ، و بقيه را عمو يا عمه يا هر دو مىبرند . و كيفيت تقسيم بين هر گروه گذشت .
مسأله 2727 ـ اگر ميّت عمو و عمه و دائى و خاله نداشته باشد ، سهم آنان به اولاد آنان داده مىشود ، پس اگر يك دختر عمه و چند پسر دائى داشته باشد ، آن يك دختر عمه دو سوم مىبرد ، و پسر دائيها يك سوم را ميان خود تقسيم مىكنند ، و اين طبقه (فرزندان عمو و عمه و دائى و خاله) بر عمو و عمه و دائى و خاله پدر ، يا مادر ميّت مقدماند .
مسأله 2728 ـ اگر وارث ميّت عمو و عمه و دائى و خاله پدر و عمو و عمه و دائى و خاله مادر او باشند ، مال سه سهم مىشود : يك سهم آن را عمو و عمه و دائى و خاله مادر ميّت ارث مىبرند و در اين كه مال ميان آنها به طور مساوى تقسيم مىشود يا مرد دو برابر زن مىگيرد اختلاف است و احتياط واجب آن است كه صلح كنند ، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت مىكنند : يك قسمت را دائى و خاله پدر ميّت به همان كيفيت بين خودشان قسمت مىنمايند ، و دو قسمت ديگر آن را نيز به همان كيفيت به عمو و عمه پدر ميّت مىدهند .
ارث زن و شوهر
مسأله 2729 ـ اگر زنى بميرد و اولاد نداشته باشد ، نصف همه مال را شوهر او و بقيه را ورثه ديگر مىبرند ، و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر اولاد داشته باشد ، يك چهارم همه مال را شوهر و بقيه را ورثه ديگر مىبرند .
مسأله 2730 ـ اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد ، يك چهارم مال او را زن و بقيه را ورثه ديگر مىبرند ، و اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد داشته باشد ، يك هشتم مال را زن وبقيه را ورثه ديگر مىبرند ، و زن از زمين خانه و باغ و زراعت و زمينهاى ديگر ارث نمىبرد ، نه از خود زمين و نه از قيمت آن ، و نيز از خود هوائى خانه مانند بنا و درخت ارث نمىبرد ، ولى از قيمت آنها ارث مىبرد ، و همچنين است درخت و زراعت و ساختمانى كه در زمين باغ و زراعت و زمينهاى ديگر است ، ولى نسبت به ميوههائى كه در وقت فوت شوهر بر درختان است از عين آنها ارث مىبرد .
مسأله 2731 ـ اگر زن بخواهد در چيزهائى كه از آنها ارث نمىبرد مانند زمين خانه مسكونى تصرف كند ، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد . و جايز نيست كه ورثه تا سهم زن را ندادهاند ، در چيزهائى كه زن از قيمت آنها ارث مىبرد مانند بنا و درخت ، بدون اجازه او تصرف كنند .
مسأله 2732 ـ اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند ، بايد همانطور كه نزد كارشناسان قيمت گذارى معمول است آنها را بدون در نظر گرفتن خصوصيت زمينى كه در آن هستند حساب كنند چقدر ارزش دارند ، نه اينكه آنها را كنده شده از زمين فرض نمايند و قيمت گذارند ، يا اينكه قيمت آنها را در حالى كه بدون اجاره در همين زمين باقى بمانند حساب كنند .
مسأله 2733 ـ مجراى آب قنات و مانند آن ، حكم زمين را دارد ، و آجر و چيزهائى كه در آن بكار رفته ، در حكم ساختمان است ، امّا نسبت به خود آب از عين آن ارث مىبرد .
مسأله 2734 ـ اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد ، چنانچه اولاد نداشته باشد ، يك چهارم مال ، و اگر اولاد داشته باشد ، يك هشتم مال به شرحى كه گفته شد ، بطور مساوى بين زنهاى او قسمت مىشود ، اگر چه شوهر با همه يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد ، ولى اگر در مرضى كه در آن مرض از دنيا رفته ، زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است ، آن زن از او ارث نمىبرد و حقّ مهر هم ندارد .
مسأله 2735 ـ اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد ، شوهرش اگر چه با او نزديكى نكرده باشد ، از او ارث مىبرد .
مسأله 2736 ـ اگر زن را به ترتيبى كه در احكام طلاق گفته شد ، طلاق رجعى بدهند و در بين عدّه بميرد ، شوهر از او ارث مىبرد ، و نيز اگر شوهر در بين آن عدّه بميرد ، زن از او ارث مىبرد ، ولى اگر بعد از گذشتن عدّه يا در عدّه طلاق بائن ، يكى از آنان بميرد ، ديگرى از او ارث نمىبرد .
مسأله 2737 ـ اگر شوهر در حال مرض ، عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن دوازده ماه قمرى بميرد ، زن با سه شرط از او ارث مىبرد ، چه طلاق رجعى باشد چه بائن :
اول : آنكه در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد ، و در صورتى كه شوهر كرده باشد ارث نمىبرد ، هر چند احتياط مستحب اين است كه صلح نمايند .
دوم : آنكه طلاق به درخواست و رضاى زن انجام نگرفته باشد ، و گرنه ارث نمىبرد ، خواه چيزى به شوهر داده باشد كه او را طلاق دهد يا نه .
سوم : شوهر در مرضى كه در آن مرض زن را طلاق داده ، بواسطه آن مرض يا به جهت ديگرى بميرد ، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود ، زن از او ارث نمىبرد ، مگر اينكه فوت او در عدّه رجعى باشد .
مسأله 2738 ـ لباسى كه مرد براى پوشيدن زن خود گرفته ، اگر چه زن آن را پوشيده باشد ، بعد از مردن شوهر ، جزء مال شوهر است ، مگر اينكه به زن تمليك كرده باشد و زن حق دارد بعنوان نفقه از شوهر مطالبه تمليك لباس كند .
مسائل متفرقه ارث
مسأله 2739 ـ قرآن و انگشتر و شمشير ميّت و لباسهائى را كه پوشيده يا براى پوشيدن نگه داشته است ، مال پسر بزرگتر است . و اگر ميّت از سه چيز اول بيشتر از يكى دارد ، مثلاً دو قرآن يا دو انگشترى دارد ، احتياط واجب آن است كه پسر بزرگ در آنها با ورثه ديگر صلح كند . و همچنين در مورد رحل قرآن و تفنگ و خنجر و مانند آنها از سلاحهاى ديگر و غلاف شمشير و جاى قرآن تابع آنهاست .
مسأله 2740 ـ اگر پسر بزرگ ميّت بيش از يكى باشد ، مثلاً از دو زن او در يك وقت دو پسر بدنيا آمده باشند ، بايد چيزهاى گذشته را بطور مساوى بين خودشان قسمت كنند . و اين حكم مختص بزرگترين پسر است ، هر چند خواهرانى بزرگتر از خود داشته باشد .
مسأله 2741 ـ اگر ميّت قرض داشته باشد ، چنانچه قرضش به اندازه مال او يا زيادتر باشد ، بايد پسر بزرگتر چيزهائى هم كه مال اوست و در مسأله پيش گفته شد ، به قرض او بدهد ، و يا به مقدار قيمت آنها از مال خود بدهد ؛ و اگر قرض ميّت كمتر از مال او باشد ، چنانچه بقيه اموالش غير از آن چند چيزى كه به پسر بزرگتر مىرسد كافى براى اداء قرضش نباشد ، بايد پسر بزرگتر از آن چيزها يا از مال خود به نسبت به قرض او بدهد ، واگر بقيه اموالش كافى به قرض باشد ، باز هم احتياط لازم آن است كه پسر بزرگتر به كيفيت گذشته در اداى قرض ميّت شركت كند ، مثلاً اگر همه دارائى ميّت شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن از چيزهائى است كه مال پسر بزرگتر است و سى تومان قرض دارد ، پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چيزها را بابت قرض ميّت بدهد .
مسأله 2742 ـ مسلمان از كافر ارث مىبرد ، ولى كافر اگر چه پدر يا پسر ميّت مسلمان باشد از او ارث نمىبرد .
مسأله 2743 ـ اگر كسى يكى از خويشان خود را عمداً و به ناحق بكشد ، از او ارث نمىبرد ، ولى اگر قتل به حق باشد مانند قصاص يا اجراى حد يا دفاع ، ارث مىبرد ، و همچنين اگر از روى خطا باشد ، مثل آنكه سنگ را به هوا بيندازد و اتفاقاً به يكى از خويشان او بخورد و او را بكشد ، از او ارث مىبرد ، ولى از ديه قتل كه عاقله مىپردازد ارث نمىبرد و همچنين قتل شبه عمد ـ يعنى : اينكه كارى كند كه معمولاً موجب قتل نيست و قصد قتل هم نداشته ، ولى قصد انجام آن نسبت به مقتول داشته است ـ مانع ارث نمىشود .
مسأله 2744 ـ هرگاه بخواهند ارث را تقسيم كنند ، براى بچهاى كه در شكم است كه اگر زنده بدنيا بيايد ارث مىبرد ، در صورتى كه معلوم باشد يكى است يا متعدد ، پسر است يا دختر ، هر چند با كمك وسائل علمى باشد بايد سهم او يا آنها را نگهدارد ، و اگر معلوم نباشد ، پس اگر احتمال معتبرى داده شود كه متعدد است ، به مقدار عدد محتمل بايد سهم پسر نگه دارند ، و چنانچه مثلاً يك پسر يا يك دختر بدنيا آمد ، زيادى را ورثه بين خودشان تقسيم كنند .
