موضوع: کتب استفتائی
احكام وديعه (امانت)
(مسئله ) اگر انسان مال خود را به كسى بدهد و بگويد نزد تو امانت باشد و او هم قبول كند يا بدون اينكه حرفى بزنند، صاحب مال بفهماند كه مال را براى نگهدارى به او مى‌دهد و او هم به قصد نگهدارى كردن بگيرد، بايد به احكام وديعه و امانتدارى كه بعداً گفته مى‌شود، عمل نمايد.
(مسئله ) امانتدار و امانتگذار، بايد هر دو بالغ و عاقل باشند؛ پس اگر انسان مالى را نزد بچه يا ديوانه امانت بگذارد يا ديوانه و بچه، مالى را نزد كسى امانت بگذارند، صحيح نيست.
(مسئله ) اگر امانتدار از بچه يا ديوانه چيزى را به طور امانت قبول كند، بايد آن رابه صاحبش بدهد، و اگر آن چيز مال خودِ بچه يا ديوانه باشد، بايد آن را به ولىّ اوبرساند و چنانچه مال از بين برود، بايد عوض آن را بدهد؛ ولى اگر براى اينكه مال ازبين نرود، آن را از بچه يا ديوانه گرفته و در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد، ضامن نيست.
(مسئله ) كسى كه نمى‌تواند امانت را نگهدارى نمايد، نبايد قبول كند؛ ولى اگرامانتگذار در نگهدارى آن عاجزتر باشد و كسى هم نباشد كه بهتر حفظ كند، مانعى ندارد.
(مسئله ) اگر امانتدار به امانتگذار بفهماند كه حاضر به نگهدارى از مال او نيست، چنانچه او مال را بگذارد و برود و اين شخص مال را برندارد و آن مال از بين برود، كسى كه امانت را قبول نكرده، ضامن نيست، ولى احتياط مستحب آن است كه اگر ممكن باشد آن را نگهدارى نمايد.
(مسئله ) امانتگذار هر وقت بخواهد مى‌تواند امانت را پس بگيرد و امانتدار نيز، هر وقت بخواهد مى‌تواند آن را به صاحبش برگرداند.
(مسئله ) اگر امانتدار از نگهدارى امانت منصرف شود و وديعه را به هم بزند، بايد هر چه زودتر امانت را به صاحب آن يا وكيل يا ولىّ صاحبش برساند، يا به آنان خبر دهد كه حاضر به نگهدارى نيست؛ و اگر بدون عذر امانت را به آنان نرساند و خبر هم ندهد، چنانچه امانت از بين برود بايد عوض آن را بدهد.
(مسئله ) امانتدار اگر براى نگهدارى امانت، جاى مناسبى ندارد، بايد جاى مناسب تهيّه نمايد و طورى از آن نگهدارى كند كه مردم نگويند در امانت خيانت كرده و در نگهدارى آن كوتاهى نموده است، و اگر در جايى كه مناسب نيست بگذارد و از بين برود، بايد عوض آن را بدهد.
(مسئله ) امانتدار اگر در نگهدارى امانت كوتاهى نكند و تعدى (زياده‌روى) هم ننمايد و اتّفاقاً آن مال از بين برود، ضامن نيست؛ ولى اگر به اختيار خودش آن را درجايى بگذارد كه گمان مى‌رود ظالمى بفهمد و آن را ببرد، چنانچه از بين برود، بايدعوض آن را به صاحبش بدهد، مگر آنكه جايى محفوظ‌تر از آن نداشته باشد ونتواند امانت را به صاحبش يا به كسى برساند كه بهتر حفظ كند در اين صورت، ضامن نيست.
(مسئله ) اگر امانتگذار براى نگهدارى مال خودْ جايى را معيّن كند و به امانتدار بگويد كه: «بايد مال را در اينجا حفظ كنى و اگر احتمال هم بدهى كه از بين برود، نبايد آن را به جاى ديگرى ببرى». چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آنجا از بين برود وبداندچون آنجا در نظر امانتگذار براى حفظ بهتر بوده، گفته است كه نبايد از آنجا بيرون ببرى، مى‌تواند آن را به جاى ديگرى ببرد، و اگر به آنجا ببرد و از بين برود ضامن نيست؛ ولى اگر نداند به چه جهت گفته كه به جاى ديگر نبر، چنانچه به جاى ديگرى ببرد و از بين برود، بايد عوض آن را بدهد، مگر اينكه بداند در آنجا تلف مى‌شود كه در اين صورت مى‌تواند به جاى ديگر كه براى حفظ بهتر است ببرد و اگر در آنجا تلف شد، ضامن نيست.
(مسئله ) اگر امانتگذار براى نگهدارى مال خودْ جايى را معيّن كند، ولى به امانتدار نگويد كه آن را به جاى ديگر نبر، چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آنجا از بين مى‌رود، بايد آن را به جاى ديگرى كه مال در آنجا محفوظ‌تر است ببرد، و چنانچه مال در آن جاى اول از بين برود ضامن است، مگر آنكه امانتگذار هم احتمال از بين رفتن مال را در آنجا بدهد كه در اين صورت امانتدار، ضامن نيست.
(مسئله ) اگر امانتگذار ديوانه شود، امانتدار بايد فوراً امانت را به ولىّ او برساند و يا به ولىّ او خبر دهد، و اگر بدون عذر شرعى آن را تحويل ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و امانت از بين برود، بايد عوض آن را بدهد.
(مسئله ) اگر امانتگذار بميرد، امانتدار بايد امانت را به وارث او برساند يا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و امانت از بين برود، ضامن است؛ ولى اگر براى آنكه وارث و يا وصىّ حقيقى را بشناسد و يا بفهمد كه ميّت وارث ديگرى دارد يا نه، امانت را تحويل ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و از بين برود؛ ضامن نيست.
(مسئله ) اگر امانتگذار بميرد و چند وارث داشته باشد، امانتدار بايد امانت را به همه ورثه بدهد يا به كسى بدهد كه همه آنان گرفتن امانت را به او واگذار كرده‌اند، پس اگر بدون اجازه ديگران تمام امانت را به يكى از ورثه بدهد، ضامن سهم ديگران است.
(مسئله ) اگر امانتدار بميرد يا ديوانه شود، وارث يا ولىّ او بايد هرچه زودتر به امانتگذار اطّلاع دهد يا امانت را به او برساند.
(مسئله ) اگر امانتدار نشانه‌هاى مرگ را در خود ببيند، چنانچه ممكن است بايد امانت را به صاحب آن يا وكيل او برساند و اگر ممكن نيست بايد آن را به مسئول قانونى بدهد و چنانچه به مسئول قانونى دسترس ندارد، در صورتى كه وارث او امين است و از امانت اطّلاع دارد، لازم نيست وصيّت كند، وگرنه بايد وصيّت كند و شاهد بگيرد و به وصى و شاهد، اسم امانتگذار و جنس و خصوصيّات امانت و محلّ آن رابگويد.
(مسئله ) اگر امانتدار نشانه‌هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه‌اى كه در مسئله قبل گفته شد عمل نكند، چنانچه آن امانت از بين برود بايد عوضش را بدهد، اگرچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد و بيمارى او بهبود يابد، يا بعد از مدتى پشيمان شود و وصيّت كند.
