موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل چهاردهم:
نماز جماعت، نماد اتّحاد مسلمانان
يكى از مسائل مهم در شريعت اسلام اتحاد جامعه اسلامى و وحدت و همدلى مسلمانان با يكديگر است كه براى انجام اين امر مهم برنامههاى ويژهاى در اسلام در نظر گرفته شده است. يكى از اين برنامهها برگزارى نماز جماعت است كه در روايات و احاديث بسيارى اهميت اين مسأله گوشزد شده تا جايى كه در برخى از اين سخنان آمده است: «هر كس بدون عذر و از روى بىاعتنايى نماز جماعت و اجتماع مؤمنين را ترك نمايد نمازى برايش نخواهد بود.»(1)
مسائل زير كه در رسالههاى توضيحالمسائل ذكر گرديده، بيانگر گوشهاى از عظمت و اهميت نماز جماعت است:
1 ـ مستحب است نمازهاى شبانهروزى و نماز ميت و نماز آيات را به جماعت بخوانند و در نمازهاى شبانهروزى به ويژه نمازهاى صبح، مغرب و عشا مخصوصاً براى همسايه مسجد و كسى كه صداى اذان را مىشنود بيشتر سفارش شده است.
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ وسائل الشيعه،ج8،ص285،حديث2.
(266)
2 ـ اگرچه مستحب است نمازگزار نماز را در اول وقت بخواند و هر چه به اول وقت نزديكتر باشد بهتر است، ولى در صورت برپايى نماز جماعت در وقت فضيلت آن مستحب است مردم صبر كنند و نماز خود را به جماعت بخوانند.
3 ـ نماز جماعتى كه مختصر خوانده شود از نماز فرادايى كه آن را طول دهند بهتر است.
4 ـ كسى كه نماز خود را در اول وقت به تنهايى خوانده مستحب است دوباره آن را به جماعت بخواند، چه بخواهد در نماز دوم امام جماعت قرار گيرد يا مأموم.
5 ـ هنگامى كه انسان مشغول خواندن نماز مستحبى است در صورتى كه نماز جماعت برپا گردد، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز مستحبى را تمام نمايد به ركعت اول نماز جماعت مىرسد، مستحب است نماز مستحبى را رها كرده و مشغول نماز جماعت شود.
شرايط نماز جماعت
براى برپايى نماز جماعت شرايط زير بايد در نظر گرفته شود:
1 ـ امام جماعت بايد فردى عادل، عاقل، شيعه دوازده امامى و بنابر احتياط واجب بالغ باشد و در خواندن حمد و سوره و ديگر ذكرهاى نماز و نيز در بجا آوردن افعال نماز غلط و ايرادى نداشته باشد و اگر مأمومين مرد يا مرد و زن هستند امام جماعت نيز بايد مرد باشد.
مراد از عدالت امام آن است كه وى گناهان بزرگ را مرتكب نشود و بر
(267)
انجام گناهان كوچك نيز اصرار نداشته باشد و از كارهايى كه بيانگر بىاهميتى نسبت به امور دينى است، اجتناب نمايد.
2 ـ بين امام و كسانى كه مىخواهند به او اقتدا نمايند و نيز بين خود اين افراد كه از طريق يكديگر به امام متصل هستند پرده يا چيز ديگرى فاصله نشود گرچه آن چيز مثل شيشه باشد كه پشت آن ديده مىشود. آرى، اگر بين امام جماعت مرد و مأموم زن و همچنين بين زن و مأموم مردى كه زن به واسطه او به امام جماعت متصل است پرده يا چيز ديگرى كه آنها را از يك جماعت بودن خارج نمىكند فاصله باشد، اشكال ندارد.
3 ـ جاى ايستادن امام از جايى كه مأموم ايستاده است نبايد بلندتر باشد.
4 ـ بنابر احتياط واجب بين جاى سجده مأموم و جاى ايستادن امام جماعت بيشتر از يك گام معمولى فاصله نباشد و همچنين بنابر احتياط واجب اگر انسان به واسطه مأمومى كه جلوى او ايستاده به امام متصل باشد، بايد فاصله جاى سجدهاش از جاى ايستادن آن شخص بيشتر از يك گام معمولى نباشد و نيز اگر مأموم فقط به واسطه كسى كه سمت راست يا چپ او ايستاده است به امام جماعت متصل باشد و از جلو به امام متصل نباشد، بايد فاصلهاش با آن فردى كه در طرف چپ يا راست او قرار گرفته بيشتر از يك گام معمولى نباشد.
5 ـ مأموم نبايد جلوتر از امام جماعت بايستد و بنابر احتياط واجب مساوى او هم نباشد، بلكه در تمام حالات كمى عقبتر از او باشد، مگر اين كه مأموم فقط يك مرد باشد كه بنابر احتياط واجب بايد در سمت راست امام بايستد و در اين صورت مىتواند مساوى با او بايستد.
(268)
كيفيت خواندن نماز جماعت
نماز جماعت با نماز فرادى يعنى نمازى كه نمازگزار به تنهايى مىخواند فرق چندانى ندارد، جز اين كه در نماز فرادى نمازگزار حمد و سوره نماز را خودش مىخواند اما در نماز جماعت، حمد و سوره را امام قرائت مىنمايد و نمازگزار آن را نمىخواند ولى ساير ذكرهاى نماز را مىخواند.
مأموم در نماز جماعت نبايد پيش از امام تكبيرةالاحرام بگويد بلكه بنابر احتياط واجب بعد از تمام شدن تكبير امام آن را بگويد و نيز نبايد پيش از امام به ركوع و سجده برود و احتياط مستحب آن است كه مأموم اگر سلام امام را مىشنود پيش از امام سلام ندهد، ولى گفتن ذكرهاى ديگر نماز پيش از امام جماعت اشكالى ندارد، اگرچه احتياط مستحب آن است كه اگر هنگام ذكر گفتن امام آنها را مىشنود يا مىداند كه امام چه وقت آنها را مىگويد، پيش از امام نگويد.
مستحبات نماز جماعت
1 ـ امام جماعت در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف اول قرار گيرند.
2 ـ صفهاى نماز جماعت منظم باشد و بين كسانى كه در يك صف ايستادهاند فاصله نباشد و شانههاى آنها در رديف همديگر باشد.
3 ـ پس از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاة» مأمومين برخيزند.
4 ـ امام جماعت حال فردى را كه از همه ضعيفتر است رعايت نمايد
(269)
و عجله نكند تا افراد ضعيف و ناتوان به او برسند و همچنين قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد مگر اين كه بداند همه نمازگزاران به اين امر تمايل دارند.
5 ـ امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايى كه بلند مىخواند، به قدرى صداى خود را بلند كند كه مأمومين آن ذكرها را بشنوند ولى بيش از اندازه معمول نبايد صدايش را بلند نمايد.
6 ـ هنگام ركوع اگر امام جماعت متوجه شد فردى تازه رسيده است و مىخواهد به نماز اقتدا نمايد ركوع را دو برابر هميشه طول دهد و سپس سر از ركوع بردارد.
مكروهات نماز جماعت
كارهاى زير در نماز جماعت مكروه بوده و ثواب نماز را كمتر مىنمايد:
1 ـ تنها ايستادن فرد نمازگزار در صورتى كه در صفهاى جماعت جا براى او وجود داشته باشد.
2 ـ بلند گفتن ذكرهاى نماز به گونهاى كه امام بشنود.
3 ـ اقتداكردن نمازهاى ظهر و عصر و عشا براى فردى كه مسافر است و بايد نمازش را شكسته بخواند به امام جماعتى كه مسافر نيست؛ همچنين اقتداكردن فردى كه مسافر نيست در نمازهاى گفته شده به امام جماعتى كه مسافر است و نمازهايش را شكسته مىخواند. پس بهتر است مسافر به امام جماعت مسافر و غير مسافر به امام جماعت غير مسافر
(270)
اقتدا نمايد.
پرسش: در چه مواقعى واجب است كه نمازهاى شبانهروزى به جماعت خوانده شود؟
پاسخ: در دو مورد زير:
1 ـ كسى كه به اندازهاى وسواس دارد كه نمىتواند نماز را به طور صحيح بخواند و فقط در صورتى كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مىشود.
2 ـ فرزندى كه پدر يا مادرش به او امر مىكنند كه در نماز جماعت حاضر شود و مخالفت فرزند موجب اذيت و ناراحتى آنها مىگردد.
پرسش: آيا نمازهاى مستحبى را مىتوان به جماعت خواند؟
پاسخ: خير، مگر نماز عيد فطر و قربان كه در زمان غيبت امام زمان عليهالسلام مستحب هستند و نمازى كه براى آمدن باران خوانده مىشود و به آن «نماز اِسْتِسْقاء» گويند.
پرسش: امام يا مأمومى كه نمازش را به جماعت خوانده، آيا مىتواند دوباره همان نماز را به جماعت بخواند؟
پاسخ: اگر بخواهد در نماز دوم امام جماعت قرار گيرد اشكالى ندارد بلكه مستحب نيز هست، ولى اگر بخواهد در نماز دوم به عنوان مأموم شركت نمايد، بايد به قصد و اميد ثواب نماز را بخواند.
پرسش: آيا اگر جاى ايستادن مأموم بلندتر از جاى ايستادن امام باشد نماز جماعت اشكال دارد؟
پاسخ: در صورتى كه بلندى به مقدار متعارف باشد به گونهاى كه
(271)
همه آنان يك اجتماع شمرده شوند اشكال ندارد، ولى اگر بلندى به مقدارى زياد باشد كه همه آنان يك جمعيت و جماعت به حساب نيايند نماز جماعت اشكال دارد.
پرسش: آيا قرار گرفتن بچه كوچك در بين كسانى كه در صف اول نماز جماعت ايستادهاند اشكال دارد؟
پاسخ: فاصله شدن يك بچه ضررى به نماز جماعت نمىزند.
پرسش: آيا دانستن نام امام جماعت لازم است؟
پاسخ: در صورتى كه امام را داراى شرايطى كه گفته شد مىداند اقتداكردن به او درست است و دانستن نام او لازم نيست.
پرسش: آيا شخصى كه در حال خواندن نماز جماعت است، مىتواند نيت خود را به نماز فرادى برگردانده و نماز را براى خودش بخواند؟
پاسخ: بله، مىتواند نيت فرادى كرده و نماز خود را به تنهايى تمام نمايد.
پرسش: هنگام برپايى نماز جماعت، آيا انسان مىتواند به طور جداگانه نمازش را در گوشهاى از محل برگزارى نماز جماعت به صورت فرادى بخواند؟
پاسخ: اگر اين كار باعث خدشه وارد شدن به نماز جماعت شود و يا به منظور بيان فاسق بودن و عادل نبودن امام جماعت باشد يا اين كار در نظر مردم باعث هتك حرمت امام جماعت شود ـ گرچه وى قصد اين كار را نداشته باشد ـ جايز نيست.
(272)
پرسش: آيا زن مىتواند امام جماعت زنان قرار گيرد؟
پاسخ: بنابر احتياط واجب امام جماعت زنان نيز بايد مرد باشد.
پرسش: آيا بچه مميّزى كه خوب و بد را مىفهمد ولى هنوز به حد بلوغ نرسيده است مىتواند امام جماعت بچههاى مميّز ديگر قرار گيرد؟
پاسخ: بنابر احتياط نمىتواند.
پرسش: اگر مأموم بعد از نماز جماعت فهميد كه امام داراى شرايط معتبر نبوده مثلاً مسلمان يا عادل نبوده، يا شرايط صحت نماز را رعايت نكرده مثلاً بدون وضو نماز خوانده است، نمازش چگونه است؟
پاسخ: نماز مأموم صحيح است.
(273)
