موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل نهم:
برخى شرايط و مقدمات نماز
نمازگزار علاوه بر خضوع و خشوع و توجه دل به سوى خداوند متعال در نماز و برخوردارى از ظاهرى آراسته و بدنى پاكيزه از نجاست و آلودگى ظاهرى و مراعات طهارت از طريق وضو يا غسل يا تيمم، بايد شرايط و امور مربوط به مقدمات نماز همچون لباس، مكان و قبله كه در شرع معين گشته است را رعايت نمايد تا بتواند هر چه بهتر از فوايد و آثار معنوى و عرفانى نماز بهرهمند گردد. برخى از شرايط و امور مربوط به اين مقدمات بدين قرار است:
شرايط لباس نمازگزار
شرايطى كه اسلام براى لباس نمازگزار بيان كرده است به خوبى نشان مىدهد كه اين دين تا چه اندازه براى مسأله رعايت نظافت و همچنين احترام به حقوق انسانها اهميت قائل است، تا جايى كه اگر نمازگزار از روى عمد با لباس نجس و آلوده يا با لباسى كه يك نخ و يا يك دگمه آن مال غصبى و حرام باشد نماز بخواند، آن نماز باطل است. به راستى اگر
(224)
نماز با شرايطى كه براى آن بيان شده بجا آورده شود، ديگر در ميان مسلمانها ظلمى وجود نخواهد داشت و حقى پايمال نخواهد شد؛ اين شرايط بدين قرارند:
1 ـ اگر نمازگزار مرد است لباس او بايد طورى باشد كه هنگام خواندن نماز عورت او را بپوشاند، گرچه كسى او را نبيند، و بهتر است از ناف تا زانو را نيز بپوشاند، و اگر نمازگزار زن است بايد لباس او به گونهاى باشد كه تمام بدن او و همچنين بنابر احتياط واجب كف پاى او را بپوشاند، گرچه پوشاندن صورت به اندازهاى كه در وضو شسته مىشود و دستها تا مچ و روى پاها تا مچ لازم نيست ولى براى آن كه زن يقين نمايد كه مقدار واجب را پوشانده است بايد مقدارى از اطراف صورت و قدرى پايينتر از مچ را هم بپوشاند.
2 ـ لباس نمازگزار بايد پاك باشد، پس نمازى كه از روى عمد با لباس نجس خوانده شود باطل است.
3 ـ لباس نمازگزار بايد مباح باشد، پس كسى كه مىداند پوشيدن لباس غصبى حرام است، چنانچه از روى عمد با لباس غصبى يا لباسى كه نخ يا دگمه و يا چيز ديگرى از آن غصبى است نماز بخواند، دوباره بايد نمازش را با لباس غير غصبى بجا آورد.
4 ـ لباس نمازگزار نبايد از اجزاى حيوان مردهاى كه خون جهنده دارد درست شده باشد، خواه آن حيوان در اصل حلال گوشت باشد يا حرام گوشت، بلكه به همراه داشتن اجزاى حيوان مرده نيز در نماز جايز نيست. همچنين بنابر احتياط مستحب لباس نمازگزار از اجزاى حيوان مرده حلال گوشتى كه خون جهنده ندارد ـ مثل ماهى ـ نباشد. البته چنانچه از چيزهايى مانند مو و پشم حيوان مرده حلال
(225)
گوشت كه روح ندارد لباس تهيه شود نماز خواندن با آن مانعى ندارد.
5 ـ لباس نمازگزار نبايد از اجزاى حيوان حرام گوشت مثل گرگ و روباه و غيره باشد و همچنين نبايد اجزاى حيوانات حرام گوشت مثل موى گربه همراه نمازگزار بوده يا به بدن و لباس او چسبيده باشد و بنابر احتياط واجب در مورد اجزاى حيوانات حرام گوشتى كه خون جهنده ندارند ـ مثل مار ـ نيز مسأله همينطور است.
6 ـ اگر نمازگزار مرد است نبايد لباس او از ابريشم خالص باشد، ولى پوشيدن لباس ابريشمى براى زن در نماز و غير نماز اشكال ندارد.
7 ـ اگر نمازگزار مرد است لباس او نبايد از طلاجات باشد وگرنه نمازش باطل است.
پرسش: اگر نمازگزار در بين نماز متوجه شود كه مقدارى از جاهايى را كه پوشاندن آن در حال نماز واجب است نپوشانيده، وظيفهاش چيست؟
پاسخ: بايد آن مقدار را فوراً پوشانده و بنابر احتياط واجب نماز را تا آخر ادامه دهد و دوباره آن نماز را بخواند.
پرسش: اگر انسان بعد از نماز متوجه شود جايى از بدن را كه پوشاندن آن در حال نماز لازم بوده، نپوشانده است، وظيفهاش چيست؟
پاسخ: نمازش صحيح است.
پرسش: اگر ندانستيم كه لباس يا بدنمان نجس است و بعد از نماز
(226)
متوجه شديم كه بدن يا لباسى كه در آن نماز خواندهايم نجس بوده است، تكليف چيست؟
پاسخ: نمازى كه خوانده شده صحيح است، اگرچه احتياط مستحب آن است كه اگر وقت نماز باقى است دوباره آن نماز را بخوانيد.
پرسش: در صورتى كه نجس بودن لباس يا بدن را مىدانستيم ولى براى نماز فراموش كرده و با آن لباس و بدن نجس نماز خوانديم نمازمان چه حكمى دارد؟
پاسخ: نمازى كه با آن وضعيت خوانده شده باطل است و اگر وقت نماز باقى است بايد آن نماز را دوباره خواند، و اگر وقت گذشته است بايد آن را قضا نمود.
پرسش: اگر لباس را آب كشيده و يقين به پاك شدن آن نموديم و با آن نماز خوانده و بعد از نماز متوجه شديم كه لباس پاك نشده است نمازى كه خواندهايم چه حكمى دارد؟
پاسخ: بنابر احتياط واجب بايد آن نماز را دوباره خواند و اگر وقت گذشته باشد آن را قضا نمود.
پرسش: اگر آب دهان و يا رطوبت ديگرى از حيوان حرام گوشت مانند گربه به بدن يا لباس نمازگزار باشد چه حكمى دارد؟
پاسخ: اگر در هنگام نماز آن رطوبتى كه بر بدن يا لباس نمازگزار پاشيده شده تَر باشد نماز باطل است و اگر در هنگام نماز آن رطوبت خشك شده و عين آن برطرف شده باشد نماز صحيح است.
پرسش: آيا بودن مو يا عرق يا آب دهان انسان مسلمان بر بدن يا
(227)
لباس نمازگزار باعث باطل شدن نمازش مىشود؟
پاسخ: خير.
پرسش: آيا استفاده مرد از طلا به عنوان زينت اشكال دارد؟
پاسخ: زينت نمودن به طلا مانند آويختن طلا به گردن، انگشتر طلا به دست كردن و بستن ساعت طلا به دست براى مردان در همه حالات حرام و نماز خواندن با آن نيز باطل است، بلكه احتياط واجب آن است كه از عينكى هم كه دسته آن از طلا ساخته شده است استفاده نكنند، اما زينت نمودن به طلا براى زن چه در نماز يا غير نماز اشكال ندارد.
پرسش: در صورتى كه انسان از انگشتر يا چيز ديگرى كه از طلا ساخته شده استفاده نكند و فقط آن را همراه خود داشته باشد، مثلاً آن را در جيب خود گذاشته باشد، آيا باز هم اشكال دارد؟
پاسخ: خير و در اين صورت نماز با آن نيز اشكال ندارد.
پرسش: آيا زينت كردن مرد به غير طلا مثل پلاتين اشكال دارد؟
پاسخ: خير اشكال ندارد.
پرسش: لباس شهرت چه لباسى است؟ نماز خواندن با آن چگونه است؟
پاسخ: لباس شهرت به آن لباسى مىگويند كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن در نظر مردم زننده بوده و كسى كه آن را پوشيده انگشتنماى مردم شده و تمسخر و هتك آبروى وى را به همراه داشته باشد؛ انسان بايد از پوشيدن چنين لباسى خوددارى نمايد، ولى اگر فردى با آن لباس نماز بخواند نمازش باطل نيست.
(228)
پرسش: آيا مرد مىتواند لباس زنانه و زن لباس مردانه بپوشد؟ نماز خواندن با چنين لباسى چگونه است؟
پاسخ: اگر باعث ريختن آبروى او مىشود، بايد از پوشيدن آن خوددارى نمايد، اما اگر با چنين لباسى نماز خوانده شود، باطل نيست.
پرسش: استفاده از چه چيزهايى در نماز مستحب مىباشد؟
پاسخ: پوشيدن عبا و لباس سفيد و پاكيزهترين لباسها براى نماز مستحب است؛ همچنين استفاده از بوى خوش مثل عطر و به دست نمودن انگشتر عقيق در نماز مستحب مىباشد.
پرسش: پوشيدن چه نوع لباسى در نماز براى نمازگزار مكروه است؟
پاسخ: پوشيدن لباس سياه مگر براى عزادارى اهلبيت عليهمالسلام ، و همچنين لباس چرك، تنگ، لباسى كه نقش صورت انسان و حيوان را دارد و لباس فرد شراب خوار مكروه است؛ همچنين باز بودن دكمههاى لباس و به دست كردن انگشترى كه نقش صورت دارد در هنگام نماز مكروه است.
شرايط مكان نمازگزار
مكانى كه انسان مىخواهد در آن مشغول نماز شود بايد داراى شرايط زير باشد:
1 ـ غصبى نباشد، پس اگر جايى كه در آن نماز مىخواند غصبى باشد نماز باطل است گرچه فرش و چيزى كه بر آن نماز مىخواند مال خودش
(229)
باشد.
2 ـ آرام و بىحركت باشد، پس نماز خواندن در وسايل نقليه در حال حركت كه موجب تكان خوردن انسان مىگردد، باطل است.
3 ـ جايى نباشد كه توقف در آن يا ايستادن يا نشستن بر آن حرام است، پس اگر بر فرشى كه نام خدا يا آيات قرآن بر آن نوشته شده نماز بخواند بايد دوباره آن نماز را به جا آورد.
4 ـ مكان بايد به گونهاى باشد كه نمازگزار در آنجا براى قيام بتواند بايستد و نيز ركوع و سجدهاش را به راحتى و به طور صحيح انجام دهد.
5 ـ در صورت نجس بودن جايى كه بر آن نماز خوانده مىشود نبايد آنجا به طورى تَر باشد كه رطوبتش به بدن يا لباس نمازگزار رسيده و آن را نجس كند.
6 ـ جايى كه در آن نماز مىخواند نبايد به طورى در پستى و بلندى واقع شده باشد كه جاى پيشانى نمازگزار از جاى قدمها و زانوهاى او بيشتر از چهار انگشت بسته بالاتر يا پايينتر باشد.
7 ـ مكان نمازگزار نبايد جلوتر از قبر معصومين عليهمالسلام باشد، مگر چيزى مثل ديوار بين او و قبر مطهر فاصله شده باشد كه باعث بىاحترامى به آن نگردد.
مكانهاى مستحب و مكروه جهت نماز
نماز خواندن در برخى مكانها مستحب بوده و داراى ثواب بيشترى مىباشد كه عبارتند از:
1 ـ مساجد؛ در دين مقدس اسلام سفارش زيادى به خواندن نمازها
(230)
در مسجد شده است و «مسجدالحرام» در شهر مكه از همه مساجد ثوابش بيشتر است و بعد از آن به ترتيب «مسجدالنبى» در شهر مدينه، «مسجد كوفه» در عراق و «مسجد بيتالمقدس» در فلسطين و «مسجد جامع» در هر شهر و سپس «مسجد محله» داراى ثواب مىباشند.
2 ـ حرم مطهر امامان عليهمالسلام ؛ بلكه نماز خواندن در آنها بهتر از بسيارى از مساجد ديگر است و گفته شده است كه نماز در حرم مطهر حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام برابر دويست هزار نماز است.
از طرف ديگر نماز خواندن در برخى مكانها ثواب كمترى داشته و مكروه است، كه عبارتند از:
1 ـ داخل حمام، 2 ـ مقابل انسان ديگر، 3 ـ مقابل عكس و مجسمه چيزى كه روح دارد مگر اين كه روى آن پردهاى بكشند، 4 ـ در مكانى كه در آن عكس جاندارى نصب شده باشد گرچه مقابل نمازگزار نباشد، 5 ـ مقابل آتش و چراغ، 6 ـ مقابل قبور يا روى آنها يا بين آنها و به طور كلى در قبرستان، 7 ـ در كوچهها و خيابانها اگر براى كسانى كه عبور مىنمايند مزاحمت ايجاد نكند وگرنه نماز خواندن حرام و باطل خواهد بود.
پرسش: اگر فردى را كه در مسجد براى خود جا گرفته است به زور از جايش بلند كنيم و در جاى او نماز بخوانيم، آيا اين نماز صحيح است؟
پاسخ: بنابر احتياط واجب خير و بايد نماز را در محل ديگرى كه غصبى نيست دوباره خواند.
پرسش: در جايى كه بين زن و مرد چيزى مانند پرده و يا ديوار فاصله نيست، آيا زن در نماز مىتواند جلوتر از مرد بايستد؟
(231)
پاسخ: بنابر احتياط واجب زن ـ خواه با مرد محرم باشد يا نه ـ در هنگام نماز به گونهاى بايستد كه در نظر عرف عقبتر از مرد باشد، بلكه بهتر است جاى سجده او كمى عقبتر از جاى ايستادن مرد باشد؛ البته براى زنان و مردانى كه در مسجدالحرام نماز مىخوانند مراعات اين شرط لازم نيست.
پرسش: آيا دختر و پسر نامحرم در جاى خلوتى كه در معرض رفت و آمد ديگران نيست مىتوانند نماز بخوانند؟
پاسخ: بودن آنها در چنين مكانى جايز نيست، ولى اگر آنجا نماز بخوانند نمازشان اشكالى ندارد.
پرسش: آيا نماز خواندن در جايى كه صداى لهو و لعب مثلاً رقص و پايكوبى شنيده مىشود صحيح است؟
پاسخ: نماز خواندن اشكالى ندارد، ولى نبايد به آن صداها گوش دهد.
قبله عامل وحدت صفوف
پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم مدت سيزده سال پس از بعثت در مكه و چندين ماه بعد از هجرت در مدينه به امر خدا به سوى «بيتالمقدس» نماز مىخواند، ولى بعد از آن قبله تغيير يافت و بر مسلمانان امر شد تا به سوى «كعبه» نماز بگذارند.
در اين كه مدت عبادت مسلمانان به سوى بيتالمقدس در مدينه چند ماه بوده، مفسران اختلاف نظر دارند، از هفت ماه تا هفده ماه ذكر
(232)
كردهاند، ولى هر چه بود آنها در اين مدت بسيار مورد سرزنش يهود قرار داشتند، چرا كه بيتالمقدس در اصل قبله يهود بود، آنها به مسلمانان مىگفتند: شما از خود استقلال نداريد و به سوى قبله ما نماز مىخوانيد، و اين دليل آن است كه ما بر حقيم.
اين گفتگوها براى پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم و مسلمانان خيلى ناگوار بود، آنها از يك سو مطيع فرمان خدا بودند، و از سوى ديگر طعنههاى يهود از آنها قطع نمىشد، به همين جهت پيامبر صلىاللهعليهوآلهوسلم شبها به اطراف آسمان مىنگريست، گويا در انتظار وحى الهى بود. مدتى از اين انتظار گذشت تا اين كه فرمان تغيير قبله صادر شد و در حالى كه پيامبر صلىاللهعليهوآلهوسلم دو ركعت نماز ظهر را در مسجد «بنى سالم» به سوى بيتالمقدس خوانده بود جبرئيل مأمور شد بازوى وى را بگيرد و روى او را به سوى كعبه بگرداند. مسلمانان با مشاهده اين وضعيت فوراً صفوف خود را تغيير دادند به گونهاى كه زنها جاى خود را به مردان و مردان جاى خود را به زنان دادند، چرا كه بيتالمقدس تقريبا در سمت شمال بود، در حالى كه كعبه درست در سمت جنوب قرار داشت.
شايد يكى از دلايل مهم تغيير قبله اين بود كه چون خانه كعبه در آن زمان كانون بتهاى مشركان بود، در آغاز كار به مسلمانان دستور داده شد به طور موقت به سوى بيتالمقدس نماز بخوانند و به اين ترتيب صفوف خود را از مشركان جدا كنند، ولى هنگامى كه آنها به مدينه هجرت كرده و تشكيل حكومت دادند و صفوفشان از ديگران كاملاً جدا گرديد، ديگر ادامه اين وضع ضرورت نداشت و در اين هنگام به امر خداوند به سوى
(233)
كعبه قديمىترين مركز توحيد و پرسابقهترين كانون انبياء باز گشتند.
به هر حال ما مسلمانان همه نمازهاى واجب و مستحب را بايد به طرف كعبه كه در مكه معظمه قرار دارد بخوانيم، همچنين كارهاى ديگرى از قبيل سر بريدن حيوان كه بايد رو به قبله انجام گيرد نيز داراى اين حكم است.
مسأله 1- اگر نمازگزار ايستاده نماز مىخواند، كافى است به گونهاى بايستد كه بگويند رو به قبله ايستاده، يعنى قسمت جلو بدن مانند صورت و سينهاش رو به قبله باشد، و لازم نيست سر زانوها و انگشتان پا هم به طرف قبله باشد.
مسأله 2- اگر نمازگزار به خاطر عذرى نشسته نماز مىخواند بايد به گونهاى بنشيند كه صورت، سينه و شكم او رو به قبله باشد، ولى لازم نيست زانوهاى خود را به سمت قبله قرار دهد.
مسأله 3- اگر نمازگزار مجبور است خوابيده نماز بخواند بايد طورى روى پهلوى راست بخوابد كه جلوى بدن او رو به قبله قرار گيرد و اگر نمىتواند بايد به پهلوى چپ طورى بخوابد كه جلوى بدن او به سمت قبله باشد و اگر به همين مقدار هم نمىتواند بايد به پشت طورى بخوابد كه كف پاهاى او رو به قبله قرار گيرد.
مسأله 4- نماز مستحبّى را مىتوان در حال راه رفتن و سواره خواند و اگر انسان در اين دو حال نماز مستحبّى بخواند لازم نيست رو به قبله باشد؛ ولى اگر در حال استقرار نماز مىخواند، بنابر احتياط بايد رو به قبله باشد.
(234)
مسأله 5- انسان بايد براى پيدا كردن قبله كوشش نمايد تا در مرحله اول يقين يا اطمينان به آن پيدا كند و اگر چنين امرى محقق نشد بايد به گمانى كه به وسيله محراب مسجد مسلمانان يا قبرهاى آنان يا از راههاى ديگر برايش پيدا مىشود، عمل نمايد. و اگر گمان نيز برايش حاصل نشد بعيد نيست كه بتواند به هر جهتى كه بخواهد نماز بخواند، گرچه احتياط آن است كه چهار نماز به چهار طرف بخواند.
(235)
