موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
احكام مالى كه انسان آن را پيدا مى‌كند
مسأله 2573- مالى را كه انسان پيدا مى‌كند اگر نشانه‌اى نداشته باشد كه به واسطۀ آن صاحبش معلوم شود، بنا بر احتياط واجب بايد با اذن حاكم شرع صدقه دهد و آن را تملّك نكند مگر آن كه قيمت آن از يك درهم (كه بنا بر مشهور 6/ 12 نخود نقره سكّه‌دار بوده و در مسألۀ 1872 دربارۀ اندازۀ آن توضيح داده شد) كمتر باشد كه مى‌تواند آن را تملّك كند.
مسأله 2574- اگر مالى پيدا كند كه نشانه دارد چنانچه صاحب آن معلوم باشد و انسان نداند راضى است يا نه، نمى‌تواند بدون اجازۀ او بردارد مگر برداشتن آن مال احسان به مالك به شمار آيد، مثلًا در جايى كه مال در معرض از بين رفتن است، مى‌تواند آن را به قصد نگاهدارى براى مالك بردارد، و اگر صاحب آن معلوم نباشد چنانچه قيمت آن از يك درهم كمتر باشد مى‌تواند به قصد اين كه ملك خودش باشد بردارد.
مسأله 2575- هرگاه چيزى را كه پيدا كرده نشانه‌اى دارد كه به واسطۀ آن مى‌تواند صاحبش را پيدا كند، اگر چه بداند صاحب آن كافرى است كه اموالش محترم است، در صورتى كه قيمت آن چيز به مقدار يك درهم برسد، بايد از روزى كه آن را پيدا كرده تا يك سال در محلّ اجتماع مردم اعلان كند، و لازم نيست پيداكننده خودش اعلان كند، بلكه مى‌تواند به كسى كه اطمينان دارد بگويد كه اعلان نمايد.
مسأله 2576- اگر تا يك سال اعلان كند و صاحب مال پيدا نشود در صورتى كه آن مال را در غير حرم پيدا كرده باشد مى‌تواند آن را براى خود بردارد يا براى صاحبش نگهدارى كند كه هر وقت پيدا شد به او بدهد يا آن را صدقه بدهد.
مسأله 2577- اگر بعد از آن كه يك سال اعلان كرد و صاحب مال پيدا نشد مال را براى صاحبش نگهدارى كند و از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده ضامن نيست، ولى اگر براى خود برداشته باشد ضامن است (يعنى اگر صاحبش پيدا شود بايد آن مال يا عوض آن را به او بدهد) و چنانچه صدقه داده باشد، صاحبش مى‌تواند به صدقه دادن راضى شده يا عوض مالش را بگيرد و ثواب صدقه براى صدقه‌دهنده باشد، در ساير مسائل اين فصل هم كه از صدقه دادن سخن گفته شده، اگر صاحب مال به صدقه راضى نشود، صدقه‌دهنده ضامن است.
مسأله 2578- كسى كه مالى را پيدا كرده، اگر عمداً طبق دستورى كه گفته شد اعلان نكند، نه تنها معصيت كرده، بلكه باز هم واجب است اعلان كند.
مسأله 2579- هرگاه در حرم (كه محدوده‌اى مشخّص از مكّه و اطراف آن مى‌باشد) مال گمشده‌اى را ببيند بنا بر احتياط واجب آن را بر نداشته و به حال خود رها كند، چه قيمت آن به اندازۀ يك درهم برسد يا نرسد، مگر اين كه براى اعلام كردن در جستجوى مالك آن را بردارد، و پس از اعلام كردن و نيافتن مالك آن نيز آن را صدقه دهد، يا براى صاحب آن تا وقتى كه احتمال دارد صاحب آن پيدا شود، نگه دارد.
مسأله 2580- اگر ديوانه يا بچۀ نابالغ چيزى پيدا كند، ولىّ او بايد اعلان كند، و پس از آن با رعايت مصلحت وى آن را برايش تملّك كند يا صدقه دهد يا براى مالك آن نگاه دارد.
مسأله 2581- اگر انسان در بين سالى كه اعلان مى‌كند، از پيدا شدن صاحب مال نااميد شود، بايد آن را صدقه دهد كه به احتياط واجب در صورت امكان با اجازۀ حاكم شرع باشد.
مسأله 2582- اگر در بين سالى كه اعلان مى‌كند مال از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى كرده، بايد عوض آن را به صاحبش بدهد و اگر كوتاهى نكرده، چيزى بر او واجب نيست.
مسأله 2583- اگر مالى را كه نشانه دارد و قيمت آن به يك درهم مى رسد در جايى پيدا كند كه معلوم است به واسطۀ اعلان، صاحب آن پيدا نمى شود، بايد آن را صدقه بدهد و لازم نيست صبر نمايد تا سال تمام شود، و به احتياط واجب براى صدقه دادن از حاكم شرع اجازه بگيرد.
مسأله 2584- اگر چيزى را پيدا كند و به خيال اين كه مال خود او است بردارد، بعد بفهمد مال خودش نبوده، بايد به احكام مال پيدا شده عمل كند.
مسأله 2585- در هنگام اعلان بايد عبارتى را برگزيند كه بيش از همه شنونده را متوجّه مال گمشده و صفات آن بنمايد، بنابر اين معمولًا نمى‌تواند بگويد كه «چيزى يا مالى پيدا شده» بلكه مثلًا بايد بگويد: «طلا يا نقره يا ظرف يا پيراهنى پيدا شده است» البتّه نبايد تمام ويژگى‌هاى آن را هم ذكر كند، بلكه بايد هنوز چيز پيدا شده در بوتۀ ابهام باقى باشد، خلاصه بايد بهترين راهى را كه مال را به صاحبش مى‌رساند برگزيند، عبارت اعلان نه كاملًا مبهم باشد و نه كاملًا مشخّص، بلكه مابين اين دو حالت باشد.
مسأله 2586- اگر كسى چيزى را پيدا كند و ديگرى بگويد مال من است و نشانه‌هاى آن را بگويد، اگر اطمينان نباشد مال اوست نمى‌تواند به او بدهد و اگر اطمينان باشد بايد به او بدهد و لازم نيست نشانه‌هايى را كه بيشتر اوقات صاحب مال هم ملتفت آنها نيست بگويد.
مسأله 2587- اگر قيمت چيزى را كه پيدا كرده به يك درهم برسد، چنانچه اعلان نكند، و در مسجد يا جاى ديگرى كه محلّ اجتماع مردم است بگذارد و آن چيز از بين برود يا ديگرى آن را بردارد، كسى كه آن را پيدا كرده ضامن است.
مسأله 2588- هرگاه چيزى پيدا كند كه اگر بماند فاسد مى‌شود يا از قيمت آن كاسته مى‌گردد، بايد تا مقدارى كه از قيمت آن كاسته نمى‌شود آن را نگه دارد و بعد از آن قيمت كند و خودش بردارد و يا بفروشد و پولش را نگه دارد، و احتياط مستحبّ آن است كه در صورت امكان در فروش آن به خودش يا به ديگرى از حاكم شرع اجازه بگيرد، ولى ظاهراً اجازه لازم نيست، به ويژه در چيزهايى مثل غذاى پخته و سبزيجات كه به سرعت فاسد مى‌شوند، و در هر صورت بايد اعلان را تا يك سال ادامه دهد تا اگر صاحب آن پيدا شد پول آن را به وى بدهد و اگر صاحب آن پيدا نشد صدقه دهد.
مسأله 2589- اگر همراه داشتن مالى كه پيدا كرده ضررى به آن نداشته باشد، مى‌تواند آن را در موقع وضو و نماز يا غير آن همراه داشته باشد.
مسأله 2590- اگر كفش او را ببرند و كفش ديگرى بجاى آن بگذارند، چنانچه بداند كفشى كه مانده مال كسى است كه كفش او را برده و نتواند كفش خود را به دست آورد، مى‌تواند كفشى را كه مانده به جاى كفش خودش بردارد، ولى اگر قيمت آن از كفش خودش بيشتر باشد، بايد هر وقت صاحب آن پيدا شد زيادى قيمت را به او بدهد و چنانچه از پيدا شدن او نااميد شود، بايد با اجازۀ حاكم شرع زيادى قيمت را صدقه بدهد و اگر احتمال دهد كفشى كه مانده مال كسى نيست كه كفش او را برده در صورتى كه قيمت آن از يك درهم كمتر باشد، مى‌تواند براى خود بردارد و اگر بيشتر باشد، بايد تا يك سال اعلان كند و بعد از يك سال احتياطاً صدقه بدهد.
مسأله 2591- اگر صاحب مالى كه در دست انسان است نامعلوم باشد و بر آن مال پيدا شده صدق نكند، مثل آن كه امانتى به انسان بسپارند و او فراموش كند كه صاحب مال چه كسى بوده است و صاحب مال هم به دنبال مالش نيايد (كه به اين مال مجهول المالك گفته مى‌شود)، لازم است صاحب آن را جستجو كند و پس از مأيوس شدن از پيدا شدن صاحبش آن را صدقه بدهد و احتياط واجب اين است كه با اجازۀ حاكم شرع صدقه دهد و اگر بعداً صاحبش پيدا شد، چيزى بر عهدۀ او نيست، همچنين اگر صاحب مال مشخّص است، ولى انسان نمى‌تواند آن را به وى يا به ولىّ يا وكيل او برساند، بايد آن را صدقه بدهد كه بايد به احتياط واجب با اجازۀ حاكم شرع باشد.
