موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
احكام حج
مسأله 2044- حجّ زيارت كردن خانۀ خدا و انجام اعمالى است كه دستور داده‌اند در آنجا بجا آورده شود و در تمام عمر بر كسى كه اين شرايط را دارا باشد يك مرتبه واجب مى‌شود:
اوّل: آن كه بالغ باشد.
دوم: آن كه عاقل باشد.
سوم: به واسطۀ رفتن به حجّ مجبور نشود كه كار حرامى را (كه اهميتش در شرع به اندازه حجّ يا بيشتر از حجّ است) انجام دهد، يا عمل واجبى را (كه به اندازه حجّ يا مهمتر از حجّ است) ترك نمايد؛ بلى در صورتى كه عمل واجب را ترك كند، يا عمل حرام را مرتكب شود، با داشتن شرايط ديگر حجّ بر او واجب است.
چهارم: آن كه مستطيع باشد؛ و مستطيع بودن به چند چيز است:
اوّل: آن كه توشۀ راه و مركب سوارى يا مالى كه بتواند آنها را تهيّه كند داشته باشد.
دوم: توانايى بدنى داشته باشد؛ يعنى از نظر شرايط جسمى توانايى آن را داشته باشد كه مكّه رود و حجّ را بجا آورد.
سوم: در راه مانعى از رفتن نباشد، پس اگر راه بسته باشد يا انسان بترسد كه در راه، خطر جانى باشد يا آبروى وى در خطر افتد يا مالى را كه بردن آن مشقّت شديد براى او ايجاد مى‌كند ببرند، حجّ بر او واجب نيست ولى اگر بتواند از راه ديگرى برود- اگر چه دورتر باشد- در صورتى كه مشقّت شديد نداشته باشد، حجّ بر او واجب است.
چهارم: به مقدار بجا آوردن حجّ وقت داشته باشد.
پنجم: انجام حجّ موجب اختلال در تأمين اقتصادى زندگى خود يا كسانى كه شرعاً يا عرفاً خرجى آنها بر او واجب است، نگردد.
ششم: انجام حجّ موجب اختلال در سائر جهات زندگى او نگردد؛ مثلًا كسى كه مى‌ترسد با رفتن حجّ زندگى او به جدايى كشيده شود، حجّ بر او واجب نيست.
مسأله 2045- كسى كه بدون خانۀ ملكى رفع احتياجش نمى‌شود، چنانچه انجام حجّ مانع تهيّۀ خانۀ ملكى گردد، مستطيع نيست.
مسأله 2046- زنى كه مى‌تواند مكّه برود، اگر بعد از برگشتن از خودش مال نداشته باشد و شوهرش هم- مثلًا- فقير باشد و خرجى او را ندهد و ناچار است كه به سختى زندگى كند، حجّ بر او واجب نيست.
مسأله 2047- اگر كسى توشۀ راه و مركب سوارى و پول تهيّۀ آنها را نداشته باشد و ديگرى به او بگويد: اگر حجّ بروى من خرج حجّ تو را مى‌دهم، استطاعت مالى پيدا مى‌كند و با داشتن ساير شرايط حجّ بر او واجب مى‌شود.
مسأله 2048- اگر به مقدار مخارج رفت و برگشت و مخارج حجّ را كسى به انسان ببخشد يا در اختيار او بگذارد، استطاعت مالى پيدا مى‌كند و با داشتن ساير شرايط مستطيع است هر چند در دادن پول انجام حجّ شرط نشده باشد.
مسأله 2049- اگر مقدارى مال كه براى حجّ كافى است به كسى بدهند و با او شرط كنند كه در راه مكّه خدمت كند، در صورتى كه بتواند ضمن خدمت حجّ خود را بجا آورد، استطاعت مالى پيدا مى‌كند و با داشتن ساير شرايط حجّ بر او واجب مى‌شود.
مسأله 2050- اگر مقدارى مال به كسى بدهند و حجّ بر او واجب شود، چنانچه حجّ نمايد، هر چند بعداً مالى از خود پيدا كند، ديگر حجّ بر او واجب نيست.
مسأله 2051- اگر براى تجارت- مثلًا- تا جدّه رود و مالى به دست آورد كه بتواند با آن مكّه رود و اعمال حجّ را بجا آورد، استطاعت مالى پيدا مى‌كند و با داشتن ساير شرايط مستطيع است.
مسأله 2052- اگر انسان اجير شود كه از طرف كسى ديگر حجّ كند، چنانچه خودش نرود و بخواهد ديگرى را از طرف خودش بفرستد، بايد از كسى كه او را اجير كرده اجازه بگيرد.
مسأله 2053- اگر كسى مستطيع شود و به مكّه نرود تا از استطاعت بيفتد، بايد اگر چه به زحمت باشد، بعداً حجّ كند. بلى چنانچه بدون اختيار انجام حجّ بر او با مشقّت شديد همراه گردد، تأخير حجّ تا رفع مشقّت شديد جايز است، ولى حجّ از عهدۀ او ساقط نيست.
مسأله 2054- اگر در سال اوّلى كه مستطيع شده به مكّه رود و در وقت معيّنى كه دستور داده‌اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد، چنانچه هنوز محرم به احرام حجّ نشده و در اين تأخير مسامحه ننموده و در سالهاى بعد نيز مستطيع نباشد، حجّ بر او واجب نيست ولى اگر مسامحه كرده، يا از سالهاى قبل مستطيع بوده و نرفته، اگر چه به زحمت باشد بايد حجّ را بجا آورد و چنانچه محرم به احرام حجّ شده ولى به عرفات و مشعر نرسيده، واجب است- هر چند با قرض گرفتن يا اكتساب- در سال بعد حجّ بجا آورد؛ بلى چنانچه در تأخير سال قبل معذور بوده و بدون اختيار او انجام حجّ سال بعد با مشقّت شديد همراه باشد، لازم نيست دوباره حجّ بجا آورد و در هر حال اگر سال بعد حجّ بجا نياورد حجى بر عهدۀ او نيست، هر چند در ترك حجّ معصيت كرده باشد.
مسأله 2055- شخص بالغ و عاقل كه استطاعت مالى دارد ولى برخى از شرايط ديگر استطاعت را ندارد، چنانچه احتمال دهد كه بتواند استطاعت بدنى يا طريقى را فراهم كند بايد براى ايجاد آن شرايط اقدام كند و تأخير حج تا زمان فراهم شدن شرايط جايز است و چنانچه از فراهم شدن آن شرايط در آينده مأيوس است، واجب است با قصد قربت براى انجام حجّ خود در اولين سال ممكن نايب بگيرد، هر چند امسال، اولين سالى باشد كه استطاعت مالى پيدا كرده است.
مسأله 2056- كسانى كه خود مستطيع هستند تا حج خود را بجا نياورده‌اند، نبايد در انجام حجّ نايب ديگرى بشوند و اگر انجام بدهند، ظاهراً حجّ آنها باطل است و براى خودشان نيز واقع نمى‌شود.
كسانى كه نمازشان صحيح نيست يا توانايى انجام اعمال اختيارى عمره يا حجّ را ندارند (مثلًا نمى‌توانند رمى جمرات نمايند) در حج واجب نيابتشان باطل است، هر چند مجّانى باشد.
مسأله 2057- كسى كه از طرف ديگرى براى حجّ اجير شده، بايد طواف نساء را از طرف او (يا به نيّت ما فى الذّمه) بجا آورد و اگر بجا نياورد، همسر بر آن اجير حرام است.
مسأله 2058- اگر طواف نساء را فراموش كند يا آن را درست بجا نياورد، لازم است خودش آن را بجا بياورد مگر پس از مراجعت به وطن متوجه شود و انجام طواف نساء براى او مشقت داشته باشد (هر چند شديد نباشد) كه در اين صورت مى‌تواند نايب بگيرد و به هر حال تا طواف نساء به درستى انجام نگرفته بهره‌گيرى جنسى از همسر جايز نيست، و اگر قبل از مراجعت به وطن متوجه شود تنها در صورتى مى‌تواند براى انجام طواف نساء نايب بگيرد كه انجام طواف نساء براى او مشقت شديد داشته باشد يا اين كه اجتناب از همسر تا انجام طواف نساء براى او با مشقت شديد همراه باشد.
