موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
نيابت در نماز
مسأله 1542- بعد از مرگ انسان مى‌شود نماز و عبادتهاى ديگرى را كه او در زندگى بجا نياورده، شخص ديگرى بجا آورد كه به او «نايب» مى‌گويند و عمل او را نيابت مى‌نامند و به كسى كه از طرف او عمل را انجام مى‌دهند «منوب عنه» مى‌گويند. و در حال حيات انسان تنها در حج و زيارت، نيابت مشروع است به تفصيلى كه در جاى خود ذكر شده است.
و همچنان كه نيابت تبرعى و بدون مزد صحيح است، نيابت با اجاره يا جعاله يا شرط ضمن عقد و مانند اينها نيز صحيح مى‌باشد.
مسأله 1543- انسان مى‌تواند بعضى از اعمال مستحبى؛ مانند زيارت مراقد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمّۀ معصومين عليهم السلام را از طرف مردگان يا زندگان بجا آورد و نيز مى‌تواند كار مستحبى را انجام دهد و ثواب آن را به آنها هديه نمايد و در اين دو شكل فرقى نيست كه تبرعى باشد يا با اجاره يا جعاله و مانند آن.
مسأله 1544- كسى كه براى نماز قضاى ميت نايب شده است، بايد يا مجتهد باشد، يا مسائل نمازش را كه مى‌خواهد بخواند از روى تقليد صحيح بداند، يا آن كه عمل به احتياط كند.
مسأله 1545- نايب بايد موقع نيت قصد نيابت كند و منوب عنه را- و لو اجمالًا- معيّن نمايد و لازم نيست اسم او را بداند؛ مثلًا اگر نيت كند: از طرف كسى نماز مى‌خوانم كه براى او اجير شده‌ام، كافى است.
مسأله 1546- كسى كه براى نيابت اجير مى‌شود، بايد عمل را از طرف منوب عنه بجا آورد و اگر عملى را انجام دهد و ثواب آن را براى او هديه كند كافى نيست؛ بلى اگر براى اهداء ثواب اجير شود، عمل را انجام مى‌دهد و ثواب آن را براى منوب عنه، هديه مى‌نمايد.
مسأله 1547- وثوق به انجام عمل شرط صحّت عمل نيابى نيست، لكن تا زمانى كه اطمينان يا طريق معتبر ديگرى نباشد كه نايب عمل را انجام داده است نمى‌توان به آن اكتفا كرد؛ پس اگر بفهمند كسى را كه براى نمازهاى ميت اجير كرده‌اند، عمل را بجا نياورده يا باطل انجام داده، نمى‌توان به آن اكتفا كرد و هر گاه شك كنند كه اجير عمل را انجام داده يا نه و بگويد انجام داده‌ام، چنانچه گفته او موجب اطمينان شود، كافى است، و اگر اطمينان كنند كه نايب عمل را انجام داده و شك كنند كه عمل او صحيح بوده يا نه، پس اگر احتمال بدهند كه نايب به رعايت شرايط عمل توجّه داشته است، كافى است.
مسأله 1548- كسى را كه عذرى دارد و مثلًا با تيمم يا نشسته نماز مى‌خواند، اگر به نيابت از شخص ديگرى نماز بخواند، نمى‌شود بدان اكتفا كرد؛ هر چند از آن شخص هم همان طور قضا شده باشد.
مسأله 1549- مرد براى زن و زن براى مرد مى‌تواند نايب شود و در بلند خواندن و آهسته خواندن، بايد به تكليف خود عمل نمايد، و نيابت مميّز كه خوب و بد را مى‌فهمد و شرايط نماز را رعايت مى‌كند صحيح است.
مسأله 1550- در قضاى نمازهاى ميت ترتيب واجب نيست؛ مگر در نمازهايى كه اداى آنها ترتيب دارد، مثل نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشا از يك روز چنان كه سابقاً گذشت.
مسأله 1551- كسى كه به نيابت از ديگرى عبادتى انجام مى‌دهد، اگر مرجع تقليدش امرى را حرام مى‌داند نبايد مرتكب شود؛ همچنين اگر بخواهد آثار صحّت بر عملش بار كند، رعايت فتواى مرجع تقليدش لازم است و در اين امر فرقى نيست كه از طرف شخص زنده باشد (مثلًا در نماز طواف) يا از طرف ميت، ميت وصيت كرده باشد يا خير، بدون مزد باشد يا با مزد.
مسأله 1552- اگر بر كسى لازم باشد كه به انجام عبادتى وصيت كند، بايد قيد كند كه فتاواى او يا مرجع تقليدش رعايت شود و اگر در وصيت قيدى نشده باشد؛ خواه در اعمال واجب يا مستحب، نايب بايد فتاواى وصيت‌كننده يا مرجعش را نيز رعايت كند، و در مواردى كه بر ولىّ ميت لازم است كه براى عبادات ميت نايب بگيرد، بايد در نيابت قيد كند كه نايب فتواى ولى ميت يا مرجع تقليدش را رعايت كند؛ و اگر قيد هم نكرد، بايد فتواى او يا مرجع تقليدش رعايت شود، همچنين اگر در وصيت يا در هنگام نايب‌گرفتن شرط كنند كه عمل را به طور مخصوصى انجام دهد، بايد نايب همان طور بجا آورد.
مسأله 1553- در جايى كه وصيت شده براى عبادتى نايب بگيرند، و بر ولىّ نيز لازم بوده كه براى ميت نايب بگيرد، نايب بايد بين فتاواى وصيت‌كننده يا مرجعش و فتاواى ولىّ ميت يا مرجع تقليدش احتياط كند، و نيز بايد به تفصيلى كه در مسأله 1551 گذشت، فتاواى خود يا مرجع تقليدش را نيز رعايت كند.
مسأله 1554- اگر با اجير شرط نكنند كه نماز را با چه مقدار از مستحبات آن بخواند، بايد مقدارى از مستحبات نماز را كه معمول است بجا آورد.
مسأله 1555- اگر انسان به چند نفر براى نماز قضاى ميت نيابت دهد، بنابر آنچه در مسأله 1550 گفته شد، لازم نيست براى هر كدام آنها وقتى را معيّن كند مگر براى رعايت ترتيب در نمازهايى كه در اداى آنها ترتيب معتبر است بلكه احتياط استحبابى آن است كه نماز را به شكلى بخوانند كه ترتيب در تمام نمازها رعايت شود.
مسأله 1556- اگر كسى نايب شود كه مثلًا در مدت يك سال نمازهاى ميت را بخواند و پيش از تمام شدن سال بميرد، براى نمازهايى كه مى‌دانند بجا نياورده ديگرى را نايب بگيرند و بنابر احتياط واجب اگر احتمال مى‌دهند كه بجا نياورده نيز، نايب بگيرند.
مسأله 1557- كسى را كه براى نمازهاى ميت اجير كرده‌اند، اگر پيش از تمام كردن نمازها بميرد و اجرت همۀ آنها را گرفته باشد، چنانچه تصريح نكرده باشند كه مى‌تواند نماز را ديگرى هم بجا آورد، بايد اجرت مقدارى را كه نخوانده از مال او به ولىّ ميت بدهند، مثلًا اگر نصف آنها را نخوانده، بايد نصف پولى را كه گرفته از مال او به ولىّ ميت بدهند و اگر تصريح كرده باشند كه مى‌تواند نماز را ديگرى هم انجام دهد، بايد ورثه‌اش از مال او نايب بگيرند يا خودشان آنها را انجام دهند، اما اگر مال نداشته باشد بر ورثۀ او چيزى واجب نيست؛ مگر بر پسر بزرگتر كه بنابر احتياط بايد آن نمازها را بجا آورد يا براى انجام آن نايب بگيرد.
مسأله 1558- اگر اجير پيش از تمام كردن نمازهاى ميت بميرد و خودش هم نماز قضا داشته باشد، بايد از مال او براى نمازهايى كه اجير بوده ديگرى را نايب بگيرند يا خودشان آنها را انجام دهند، و اگر چيزى زياد آمد در صورتى كه وصيت كرده باشد و ورثه اجازه بدهند، براى تمام نمازهاى او اجير بگيرند و اگر اجازه ندهند، ثلث آن را به مصرف نمازهاى خودش برسانند.
