موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
نماز جماعت
مسأله 1408- مستحب است نمازهاى واجب؛ خصوصا نمازهاى يوميه، را با جماعت بخوانند و در نماز صبح و مغرب و عشا؛ خصوصا براى همسايه مسجد و كسى كه صداى اذان مسجد را بشنود، بيشتر سفارش شده است.
مسأله 1409- در روايات معتبره وارد شده است كه ثواب نماز با جماعت بيست و پنج برابر نماز فرادى، يعنى نمازى كه تنها خوانده شود، است.
مسأله 1410- حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى‌اعتنايى جايز نيست، و سزاوار نيست كه انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند.
مسأله 1411- مستحب است انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند، و نماز جماعت از نماز اوّل وقت فرادى، بهتر است- ولى نماز فرادى در وقت فضيلت، افضل از نماز جماعت در غير وقت فضيلت است- و نيز نماز جماعتى را كه مختصر بخوانند، از نماز فرادى كه آن را طول بدهند بهتر است.
مسأله 1412- وقتى كه جماعت برپا مى‌شود، مستحب است كسى كه نمازش را فرادى خوانده دوباره با جماعت بخواند، و اگر بعد بفهمد كه نماز اولش باطل بوده، نماز دوم او كافى است.
مسأله 1413- اگر امام يا مأموم بخواهد نمازى را كه با جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند، در صورتى كه برخى از افراد جماعت دوم- امام يا مأمومين- افراد ديگرى باشند اشكال ندارد.
مسأله 1414- كسى كه در نماز وسواس دارد و فقط در صورتى كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مى‌شود، بايد نماز را با جماعت بخواند.
مسأله 1415- اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را با جماعت بخواند، در صورتى كه ترك آن موجب اذيّتشان شود، نماز جماعت بر او واجب مى‌شود و در غير اين صورت، واجب نيست.
مسأله 1416- نماز مستحب را نمى‌شود به جماعت خواند، مگر نماز استسقا كه براى آمدن باران مى‌خوانند و نيز كودك غير بالغ كه نماز بر وى مستحب است، مى‌تواند آن را به جماعت بخواند؛ ولى نمازى كه واجب بوده و به جهتى مستحب است؛ مانند نماز عيد فطر و قربان كه در زمان حضور امام عليه السلام واجب بوده و به واسطه غايب شدن آن حضرت، مستحب مى‌باشد، بنابر احتياط به جماعت نخوانند.
مسأله 1417- موقعى كه امام جماعت نماز يوميه مى‌خواند، هر كدام از نمازهاى يوميه را مى‌شود به او اقتدا كرد، ولى اگر نماز يوميه امام جماعت، به عقيده مأموم احتياطى باشد، نمى‌شود به او اقتدا كرد؛ مگر در جايى كه مأموم و امام احتياط مشابهى داشته باشند، مانند آن كه دو نفر با هم سفر كرده‌اند و احتياطاً مى‌خواهند نماز را هم شكسته و هم تمام بخوانند، كه مى‌تواند يكى از آنها نماز شكسته خود را به نماز شكسته ديگرى و نماز تمام را به نماز تمام او اقتدا كند، و نيز در برخى صورتهاى ديگر كه در اينجا مجال شرح آن نيست.
مسأله 1418- اگر امام جماعت قضاى نماز يوميه خود يا كس ديگر را كه فوت آن به عقيده مأموم يقينى باشد مى‌خواند، مى‌شود به او اقتدا كرد، ولى اگر به عقيده مأموم يقينى نباشد، نمى‌شود اقتدا نمود؛ مگر در برخى صورتهاى خاص؛ مثل آن كه مأموم و كسى كه امام نماز قضاى او را مى‌خواند، احتياط مشابهى داشته باشند، چنانچه در مسأله قبل توضيح داده شد.
مسأله 1419- اگر انسان نداند نمازى را كه امام مى‌خواند نماز واجب يوميه است يا نماز مستحب، نمى‌تواند به او اقتدا كند، البته مى‌تواند رجاءً به او اقتدا كرده كه اگر بعداً بفهمد كه نماز واجب بوده، نمازش صحيح مى‌باشد.
شرائط نماز جماعت
اول: «بين امام و مأموم حائل نباشد.»
مسأله 1420- در صحت جماعت شرط است كه بين امام و مأموم و همچنين بين مأموم و مأموم ديگرى كه واسطه بين مأموم و امام است، حائلى نباشد، (مراد از حائل چيزى است كه مانع از ديدن شود؛ مانند پرده و ديوار و امثال اينها، بلكه به احتياط مستحب شيشه هم در بين نباشد.) پس اگر در تمام احوال نماز يا بعض آن بين امام و مأموم يا بين مأموم و مأموم ديگرى كه واسطه اتّصال است، حائلى باشد كه مانع ديدن شود، جماعت باطل است. ولى اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بين آن زن و امام يا بين زن و مأموم ديگرى كه مرد است و زن به واسطۀ او به امام متّصل شده است، پرده و ديوار و مانند آن حائل شود، اشكال ندارد.
مسأله 1421- اگر بعد از شروع به نماز بين مأموم و امام، يا بين مأموم و كسى كه مأموم به واسطۀ او متّصل به امام است، پرده يا چيز ديگرى حائل شود، جماعت باطل مى‌شود و لازم است مأموم، به وظيفۀ فرادى عمل نمايد.
مسأله 1422- اگر امام در محراب باشد و كسى پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كسانى كه دو طرف محراب ايستاده‌اند و به واسطه ديوار محراب امام را نمى‌بينند، نمى‌توانند اقتدا كنند؛ همچنين است اگر به جهت حائل ديگرى مثل پرده امام را نبينند، بلكه اگر كسى هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد و مأموم به جهتى؛ مثل پرده يا ديوار محراب، امام را نمى‌بيند، بنابر احتياط اقتدا كردن صحيح نيست.
مسأله 1423- اگر به واسطۀ درازى صف اول، كسانى كه دو طرف صف ايستاده‌اند، امام را نبينند، مى‌توانند اقتدا كنند، و نيز اگر به واسطۀ درازى يكى از صفهاى ديگر كسانى كه دو طرف آن ايستاده‌اند، هيچ يك از افراد صف جلوى خود را نبينند، مى‌توانند اقتدا كنند.
مسأله 1424- اگر صفهاى جماعت تا درب مسجد برسد، كسى كه مقابل درب، پشت صف ايستاده، نمازش صحيح است و نيز نماز كسانى كه پشت سر او اقتدا مى‌كنند، و برخى از افراد صف جلو را مى‌بيند صحيح مى‌باشد، ولى نماز كسانى كه دو طرف او ايستاده‌اند و هيچ يك از افراد صف جلو را نمى‌بينند، بنابر احتياط صحيح نيست، و به طور كلى بنابر احتياط در صحّت جماعت شرط است كه حائلى مانع رؤيت تمام صف قبل نشده، بلكه لازم است لااقل يك نفر از صف جلويى ديده شود.
مسأله 1425- كسى كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطۀ مأموم ديگر به امام متّصل نباشد، نمى‌تواند اقتدا كند، بلكه بنابر احتياط اگر به واسطه مأموم ديگر هم متّصل باشد ولى از صف قبل هيچ كس را نبيند، نماز جماعتش صحيح نيست.
دوم: «جاى امام از مأموم بلندتر نباشد»
مسأله 1426- جاى ايستادن امام، بايد از جاى مأموم بلندتر نباشد، ولى اگر مكان امام مقدار خيلى كمى بلندتر باشد، اشكال ندارد، و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفى كه بلندتر است بايستد در صورتى كه سراشيبى آن زياد نباشد و طورى باشد كه به آن زمين مسطّح بگويند، مانعى ندارد.
مسأله 1427- اگر جاى مأموم بلندتر از جاى امام باشد، اشكال ندارد، ولى اگر به قدرى بلند باشد كه نگويند اجتماع كرده‌اند، نماز جماعت صحيح نيست.
سوم: «بين امام و مأموم فاصله نباشد»
مسأله 1428- لازم است بين امام و مأموم بيش از مقدار اندام انسان در حال سجده فاصله نباشد، و بنابر احتياط واجب كمتر از اين مقدار باشد و همچنين است اگر انسان به واسطۀ مأمومى كه جلوى او قرار دارد به امام متّصل باشد، و احتياط مستحب آن است كه جاى سجده مأموم با جاى ايستادن كسى كه جلوى او ايستاده، هيچ فاصله نداشته باشد.
مسأله 1429- اگر مأموم به واسطۀ كسى كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متّصل باشد، و از جلو به امام متّصل نباشد، بنابر احتياط واجب بايد با كسى كه واسطۀ اتّصال است، كمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده، فاصله داشته باشد.
مسأله 1430- اگر در نماز، بين مأموم و امام، يا بين مأموم و كسى كه مأموم به واسطۀ او به امام متّصل مى‌شود، بيشتر از مقدار اندام انسان فاصله شود، نمازش فرادى مى‌شود، و بنابر احتياط مستحب فوراً قصد فرادى كند و اگر به اندازۀ اندام انسان فاصله شود، بنابر احتياط واجب فوراً قصد فرادى نمايد و نماز را تمام كند.
مسأله 1431- اگر نماز همه كسانى كه در صف جلو هستند تمام شود، چنانچه فوراً براى نماز ديگرى به امام اقتدا نكنند، نماز او فرادى مى‌شود، بلكه بنابر احتياط اگر صف جلو فوراً هم اقتدا كنند، قصد فرادى نمايد و نماز را تمام كند.
مسأله 1432- اگر بين مأموم و امام يا بين مأموم و مأموم ديگرى كه واسطه اتصال مأموم با امام است كمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده- كه حدود يك متر است- فاصله باشد، مانعى ندارد، ولى اگر بيش از اين مقدار فاصله شود، جماعتش صحيح نيست، بنابراين اگر چند نفر كه نمازشان باطل است فاصله شوند، نمى‌تواند اقتدا كند و اگر در وسط نماز به مقدار اندام انسان در حال سجده فاصله شود، به احتياط واجب قصد فرادى نمايد و نماز را تمام كند.
به هر حال اگر شك داشته باشد كه نماز امام يا مأمومين سمت راست يا سمت چپ يا جلو صحيح است يا نه، مى‌تواند به جماعت خود ادامه دهد و اقتدا نمايد و بچه مميّز؛ يعنى بچه‌اى كه خوب و بد را مى‌فهمد، اگر شرايط نماز را رعايت كند، نمازش صحيح است و اگر شك داشته باشند كه نمازش صحيح است يا نه، حكم به صحّت نمازش مى‌شود.
مسأله 1433- بعد از تكبير امام اگر صف جلو آماده نماز بوده و تكبير گفتن ايشان نزديك باشد، كسى كه در صف بعد ايستاده، مى‌تواند تكبير بگويد.
مسأله 1434- اگر بداند نماز يك صف از صفهاى جلو باطل است، در صفهاى بعد نمى‌تواند اقتدا كند، ولى اگر نداند نماز آنان صحيح است يا نه، مى‌تواند اقتدا نمايد.
مسأله 1435- هر گاه بداند نماز امام باطل است؛ مثلًا بداند امام وضو ندارد، اگر چه خود امام ملتفت نباشد، نمى‌تواند به او اقتدا كند، ولى اگر نماز امام، برخى از شرايط را دارا نباشد يا با برخى از موانع همراه باشد كه فقدان سهوى آن شرايط يا همراه بودن سهوى آن موانع نماز را باطل نمى‌كند، مى‌توان به او اقتدا كرد؛ مثل آن كه امام جماعت سهواً از قبله منحرف باشد و مقدار انحرافش به بيش از سمت راست يا سمت چپ قبله نرسيده باشد، يا سهواً با لباس نجس نماز بخواند، همچنين اگر امام برخى از كارهاى نماز را ترك كند و انجام آن كارها از سوى امام، به جاى مأموم نباشد، بنابراين اگر امام به جهت فراموشى در ركعت سوم و چهارم تسبيحات اربعه را نخواند، يا در ركعت قبل، تمام يا قسمتى از حمد را نخوانده باشد، مى‌تواند به او اقتدا كند؛ ولى در آن ركعتى كه تمام يا قسمتى از حمد را نخوانده، نمى‌تواند به او اقتدا كند؛ اگر چه در حال ركوع بخواهد اقتدا كند.
مسأله 1436- اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده، يا كافر بوده، يا به جهتى نمازش باطل بوده؛ مثلًا بى‌وضو نماز خوانده، نمازش صحيح است و ظاهراً جماعت هم مى‌باشد؛ بنابراين اگرچه سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد و به جهت تبعيت از امام جماعت، ركوع را زياد كرده باشد، نمازش باطل نمى‌شود، هر چند زيادى سهوى ركوع در نماز فرادى نماز را باطل مى‌سازد.
چهارم: «مأموم نيت جماعت داشته باشد»
مسأله 1437- اگر در بين نماز جماعت قبل از ركوع، شك كند كه تكبيرة الاحرام را گفته يا نه، بنابر اين مى‌گذارد كه نگفته و اگر اطمينان دارد كه تكبيرة الاحرام را گفته و شك كند كه نيت جماعت كرده يا نه، بايد نماز را به نيت فرادى تمام كند، هر چند قبل از نماز، بناى بر جماعت خواندن داشته و الان هم مشغول كارى باشد كه مأمومين انجام مى‌دهند؛ مثلًا به حمد و سورۀ امام گوش مى‌دهد، و اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه تكبيرة الاحرام را گفته يا نه، يا نيت جماعت كرده يا نه، نماز را به جماعت تمام كرده و صحيح مى‌باشد.
مسأله 1438- احتياط مستحب آن است كه در بين نماز جماعت تا ناچار نشود نيت فرادى نكند، ولى اگر نيت فرادى كرد، اشكالى ندارد، بلكه اگر از ابتداى نماز هم قصد داشته باشد كه در بين نماز نيت فرادى كند، نماز جماعتش اشكالى ندارد.
مسأله 1439- اگر مأموم بعد از حمد امام، نيت فرادى كند، لازم نيست حمد را بخواند، ولى اگر پيش از تمام شدن حمد نيت فرادى كند، بايد مقدارى را كه امام نخوانده، بخواند و احتياط مستحب آن است كه قبل از آن، قسمتى را هم كه امام خوانده به نيت مردّد بين قرائت واجب نماز يا قرائت قرآن بخواند.
مسأله 1440- اگر در بين نماز جماعت نيت فرادى نمايد، نمى‌تواند دوباره نيت جماعت كند، ولى اگر مردّد شود كه نيت فرادى كند يا نه، و بعد تصميم بگيرد كه نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است.
مسأله 1441- اگر شك كند كه نيت فرادى كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه نيت فرادى نكرده است.
پنجم: «قبل از تمام شدن ركوع امام به جماعت برسد.»
مسأله 1442- اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند و به ركوع برسد، اگر چه ذكر امام تمام شده باشد، نمازش صحيح است، و يك ركعت حساب مى‌شود، اما اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد، بنابر احتياط نمازش باطل مى‌شود. در اين صورت بنابر احتياط مستحب ابتدا نماز را تمام كند و سپس دوباره بخواند.
مسأله 1443- اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود و شك كند كه به ركوع امام رسيده يا نه، نمازش باطل مى‌شود و بنابر احتياط مستحب نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله 1444- اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند، و پيش از آن كه به اندازۀ ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، بنابر احتياط بايد نماز را به صورت فرادى تمام كند.
مسأله 1445- اگر اول نماز يا بين حمد و سوره اقتدا كند و اتفاقاً پيش از آن كه به ركوع رود، امام سر از ركوع بردارد، نماز او صحيح است و جماعت هم حساب مى‌شود و بايد در سجده خود را به امام برساند.
مسأله 1446- اگر موقعى برسد كه امام مشغول تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيت و گفتن تكبيرة الاحرام بنشيند و تشهد را با امام بخواند، ولى سلام را نگويد، بلكه صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بايستد و بدون آن كه دوباره نيت كند و تكبير بگويد، حمد را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.
ششم: «مأموم جلوتر از امام نايستد»
مسأله 1447- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد، و بنابر احتياط اگر مأموم يك مرد باشد، قدرى عقب‌تر در طرف راست امام بايستد و اگر متعدّد باشند پشت سر امام بايستند، چنانچه در مسأله 1489 خواهد آمد و در صورت اوّل اگر قد او بلندتر از امام است، بنابر احتياط بايد طورى بايستد كه سر او در ركوع و سجود جلوتر از امام نباشد.
*** مسأله 1448- اگر در ركعت دوم اقتدا كند، لازم نيست حمد و سوره بخواند، ولى قنوت و تشهد را با امام مى‌خواند، و احتياط آن است كه موقع خواندن تشهد انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند كند و بايد بعد از تشهد با امام برخيزد و حمد را بخواند و اگر براى سوره وقت ندارد، آن را نخواند و در ركوع خود را به امام برساند و اگر در ركوع به امام نرسد، در سجده خود را به امام برساند و ظاهراً كافى است.
مسأله 1449- اگر موقعى كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتى است اقتدا كند، بايد در ركعت دوم نمازش كه ركعت سوم امام است، بعد از دو سجده بنشيند و تشهد را به مقدار واجب بخواند و برخيزد و چنانچه براى گفتن سه مرتبه تسبيحات وقت ندارد، يك مرتبه بگويد و در ركوع خود را به امام برساند و اگر در ركوع به امام نرسد، در سجده خود را به امام برساند.
مسأله 1450- اگر امام در ركعت سوم يا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمى‌رسد، بنابر احتياط صبر كند تا امام به ركوع رود، بعد اقتدا نمايد.
مسأله 1451- اگر در ركعت سوم يا چهارم امام در حالى كه امام هنوز به ركوع نرفته اقتدا كند، بايد حمد را بخواند و اگر براى سوره وقت ندارد آن را نخواند و اگر شروع كرده رها كند و در ركوع خود را به امام برساند و اگر نتواند امام را در ركوع درك كند در سجده خود را به امام برساند و در اين صورت، احتياط مستحب آن است كه نماز را پس از تمام كردن با جماعت، دوباره بخواند.
مسأله 1452- كسى كه مى‌داند اگر سوره يا قنوت را تمام كند به ركوع امام نمى‌رسد، چنانچه عمداً سوره يا قنوت را بخواند و به ركوع نرسد، جماعتش باطل مى‌شود و بنابر احتياط، نماز را به صورت فرادى تمام كند و آن را دوباره بخواند.
مسأله 1453- كسى كه اطمينان دارد كه اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام مى‌رسد، در صورتى كه زياد طول نمى‌كشد بهتر آن است كه سوره را شروع كند، يا اگر شروع كرده، تمام نمايد و اگر زياد طول مى‌كشد، چنانچه بخواهد نماز جماعتش باقى باشد، بايد شروع نكند و چنانچه شروع كرده، تمام ننمايد.
مسأله 1454- كسى كه يقين دارد اگر سوره را بخواند، به ركوع امام مى‌رسد و زياد هم طول نمى‌كشد، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع امام نرسد ولى در سجده خود را به امام برساند، جماعتش صحيح است.
مسأله 1455- اگر امام ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است، مى‌تواند اقتدا كند، ولى بايد حمد را به قصد قربت بخواند، و اگر بعد بفهمد كه امام در ركعت اول يا دوم هم بوده، جماعتش صحيح است.
مسأله 1456- اگر به خيال اين كه امام در ركعت اول يا دوم است، حمد را نخواند و بعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده، جماعتش صحيح است، ولى اگر پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد را بخواند و اگر براى سوره وقت ندارد، آن را نخواند و در ركوع و اگر نتواند در سجده خود را به امام برساند.
مسأله 1457- اگر به خيال اين كه امام در ركعت سوم يا چهارم است، حمد و سوره بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اول يا دوم بوده، جماعتش صحيح است و اگر در بين حمد و سوره بفهمد، لازم نيست آنها را تمام كند.
مسأله 1458- اگر موقعى كه مشغول نماز مستحبى است جماعت برپا شود، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت مى‌رسد، مستحب است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اول مى‌رسد، مستحب است به همين دستور رفتار نمايد.
مسأله 1459- اگر موقعى كه مشغول نماز سه ركعتى يا چهار ركعتى است جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند، به جماعت مى‌رسد، مستحب است به نيت نماز مستحبى نماز را دو ركعتى تمام كند و خود را به جماعت برساند، و اگر با تمام كردن نماز مستحبى هم نمى‌تواند خود را به جماعت برساند، نيتش را به نماز مستحبى برگرداند و نماز را بشكند و خود را به جماعت برساند.
مسأله 1460- اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهد يا سلام باشد، لازم نيست نيت فرادى كند.
مسأله 1461- كسى كه از امام عقب مانده، وقتى امام تشهد ركعت آخر را مى‌خواند اگر در ركعتى باشد كه تشهد ندارد، تشهد را با امام مى‌خواند و بنابر احتياط انگشتان دست و سينۀ پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد و ركعت آخر را بخواند، ولى مى‌تواند قصد فرادى كند و تشهد نخوانده برخيزد.
شرايط امام جماعت
مسأله 1462- امام جماعت بايد بالغ و عاقل و شيعۀ دوازده امامى و عادل و حلال‌زاده باشد و نماز را به طور صحيح بخواند، و نيز اگر مأموم مرد است، امام او هم بايد مرد باشد و اقتدا كردن به بچه مميّز كه خوب و بد را مى‌فهمد، بنابر احتياط واجب صحيح نيست؛ ولى بچه مميّز، مى‌تواند در نماز جماعت شركت كند و اقتدا نمايد و احكام جماعت هم بر آن بار مى‌شود.
مسأله 1463- امامى را كه عادل بوده، اگر شك كند كه هنوز عادل است يا نه، مى‌تواند به او اقتدا نمايد.
مسأله 1464- كسى كه ايستاده نماز مى‌خواند، نمى‌تواند به كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى‌خواند اقتدا كند و كسى كه نشسته نماز مى‌خواند، نمى‌تواند به كسى كه خوابيده نماز مى‌خواند اقتدا نمايد.
مسأله 1465- كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى‌خواند، مى‌تواند به كسى كه ايستاده يا نشسته نماز مى‌خواند اقتدا كند، و كسى كه خوابيده نماز مى‌خواند، علاوه بر آن مى‌تواند به كسى كه خوابيده نماز مى‌خواند اقتدا كند.
مسأله 1466- اگر امام جماعت به واسطۀ عذرى با لباس نجس يا با تيمّم يا با وضوى جبيره‌اى نماز بخواند، مى‌شود به او اقتدا كرد.
مسأله 1467- اگر امام مرضى دارد كه نمى‌تواند از بيرون آمدن بول و غائط خوددارى كند، مى‌شود به او اقتدا كرد و نيز زنى كه مستحاضه نيست، مى‌تواند به زن مستحاضه اقتدا نمايد.
مسأله 1468- كسى كه مرض خوره يا پيسى دارد مكروه است امام جماعت شود، بلكه اين كار برخلاف احتياط استحبابى نيز مى‌باشد و همچنين مكروه است كسى كه به جهت مثلًا فلج نمى‌تواند شرايط قيام را رعايت كند، امام جماعت افراد سالم شود، و بنابر احتياط به كسى كه حدّ شرعى بر او جارى شده، اقتدا ننمايند؛ و همچنين اهل شهر (يعنى خانه‌نشينان) به اعرابى (يعنى صحرانشين)، اقتدا نكنند.
احكام جماعت
مسأله 1469- موقعى كه مأموم نيت مى‌كند، بايد امام را معيّن نمايد، ولى دانستن اسم او لازم نيست، مثلًا اگر نيت كند: اقتدا مى‌كنم به امام حاضر، نمازش صحيح است.
مسأله 1470- مأموم بايد غير از حمد و سوره، همه چيز نماز را خودش بخواند، ولى اگر ركعت اول يا دوم او، ركعت سوم يا چهارم امام باشد، بايد حمد را نيز خودش بخواند.
مسأله 1471- اگر مأموم در ركعت اول و دوم نماز صبح و مغرب و عشا صداى حمد و سورۀ امام را بشنود، اگر چه كلمات را تشخيص ندهد، بايد حمد و سوره را نخواند، و اگر صداى امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره بخواند، ولى بايد آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشكال ندارد.
مسأله 1472- در نماز صبح و مغرب و عشا اگر مأموم بعضى از كلمات حمد و سورۀ امام را بشنود، احتياط واجب آن است كه حمد و سوره نخواند.
مسأله 1473- اگر مأموم سهواً حمد و سوره بخواند، يا خيال كند صدايى را كه مى‌شنود صداى امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نمازش صحيح است.
مسأله 1474- اگر شك كند كه صداى امام را مى‌شنود يا نه، يا صدايى بشنود و نداند صداى امام است يا صداى كس ديگر، مى‌تواند حمد و سوره بخواند.
مسأله 1475- مأموم در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر، نبايد حمد و سوره بخواند و مستحب است به جاى آن، ذكر بگويد.
مسأله 1476- مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد، بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده، تكبير نگويد.
مسأله 1477- اگر مأموم سهواً پيش از امام سلام دهد، نمازش صحيح است و لازم نيست دوباره با امام سلام دهد، بلكه اگر عمداً هم پيش از امام سلام دهد، نمازش اشكال ندارد؛ هر چند از اوّل نماز قصد داشته باشد.
مسأله 1478- اگر مأموم غير از تكبيرة الاحرام، اذكار ديگر نماز را پيش از امام بگويد، اشكال ندارد، ولى اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه وقت مى‌گويد، احتياط مستحب آن است كه پيش از امام نگويد.
مسأله 1479- مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مى‌شود، كارهاى ديگر آن؛ مانند ركوع و سجود را با امام، يا كمى بعد از امام بجا آورد و اگر عمداً پيش از امام يا مدّتى (كه عرفاً پياپى گفته نشود) بعد از امام انجام دهد، نمازش فرادى مى‌شود و بايد به وظيفه فرادى عمل نمايد.
مسأله 1480- اگر سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد، چنانچه اطمينان دارد كه اگر برگردد در ركوع به امام مى‌رسد، پس اگر بخواهد نماز جماعتش برقرار باشد، بايد به ركوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت زياد شدن ركوع، نماز را باطل نمى‌كند، و اگر عمداً برنگردد نمازش فرادى مى‌شود؛ ولى اگر به ركوع برگردد و پيش از آن كه به ركوع برسد امام سر بردارد، نمازش باطل است.
مسأله 1481- اگر اشتباهاً سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، چنانچه اطمينان دارد كه اگر برگردد در سجده به امام مى‌رسد، پس اگر بخواهد نماز جماعتش باقى باشد، بايد به سجده برگردد و اگر عمداً برنگردد نمازش فرادى مى‌شود و اگر در هر دو سجده يك ركعت هم اين اتفاق بيفتد، نمازش باطل نمى‌شود.
مسأله 1482- كسى كه اشتباهاً پيش از امام سر از سجده برداشته، هر گاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسيده امام سر بردارد، نمازش صحيح است و اگر در هر دو سجدۀ يك ركعت اين اتفاق بيفتد، به احتياط واجب نماز را تمام كند و پس از آن دوباره بجا آورد.
مسأله 1483- اگر اشتباهاً سر از ركوع يا سجده بردارد و سهواً يا به خيال اين كه به امام نمى‌رسد به ركوع يا سجده نرود، جماعت و نمازش صحيح است، هر چند معلوم شود كه اگر برمى‌گشته به امام مى‌رسيده است.
مسأله 1484- اگر سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، چنانچه به خيال اين كه سجدۀ اول امام است، به قصد اين كه با امام سجده كند، به سجده رود و بعد بفهمد سجدۀ دوم امام بوده، سجدۀ دوم او حساب مى‌شود و اگر به خيال اين كه سجدۀ دوم امام است به سجده رود و بفهمد سجدۀ اول امام بوده، بايد سجده را به قصد همراهى با امام تمام كند و دوباره با امام به سجده رود، و در هر صورت بنابر احتياط مستحب پس از تمام كردن نماز با جماعت، آن را دوباره بخواند.
مسأله 1485- اگر سهواً پيش از امام به ركوع رود و طورى باشد كه اگر سر بردارد به مقدارى از قرائت امام مى‌رسد، بايد برگردد و با امام به ركوع رود و نمازش صحيح است و اگر با دانستن مسأله عمداً برنگردد و به مقدارى از حمد امام كه مى‌توانسته برسد، نرسد، نمازش باطل است، بلكه بنابر احتياط واجب اگر به جهت ندانستن مسأله عمداً برنگردد نيز نمازش باطل است و در هر حال احتياط استحبابى آن است كه قبل از اعاده به نيت فرادى نماز را تمام كند.
مسأله 1486- اگر سهواً پيش از امام به ركوع رود و طورى باشد كه اگر سر بردارد به چيزى از قرائت امام نمى‌رسد، ولى مى‌تواند سر بردارد و با امام به ركوع رود چنانچه بخواهد جماعتش باقى باشد بايد سر بردارد و با امام به ركوع رود جماعت و نمازش صحيح است و اگر عمداً برنگردد، نمازش فرادى مى‌شود؛ و در هر دو صورت، بنابر احتياط مستحب، پس از تمام شدن نماز، آن را دوباره بخواند.
مسأله 1487- اگر سهواً پيش از امام به سجده رود، ولى مى‌تواند سر بردارد و با امام به سجده رود چنانچه بخواهد جماعتش باقى باشد بايد سر بردارد و با امام به سجده رود، جماعت و نمازش صحيح است و اگر عمداً برنگردد نمازش فرادى مى‌گردد.
مسأله 1488- اگر امام در ركعتى كه قنوت ندارد، اشتباهاً قنوت بخواند، يا در ركعتى كه تشهد ندارد اشتباها مشغول خواندن تشهد شود، مأموم نبايد قنوت و تشهد را بخواند، ولى نمى‌تواند پيش از امام به ركوع رود، يا پيش از ايستادن امام بايستد، بلكه بايد صبر كند تا قنوت و تشهد امام تمام شود و بقيۀ نماز را با او بخواند.
مسأله 1489- بنابر احتياط، اگر مأموم يك مرد باشد، قدرى عقب‌تر طرف راست امام بايستد و اگر يك يا چند زن باشد، پشت سر امام بايستد و اگر يك مرد و يك زن يا يك مرد و چند زن باشد، مرد طرف راست امام، قدرى عقب‌تر بايستد و يك يا چند زن پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد و يك يا چند زن باشند، مردها عقب امام و يك زن يا زنها پشت مردها بايستند.
چيزهايى كه در نماز جماعت مستحب است
مسأله 1490- اگر امام و مأموم هر دو زن باشند، بهتر است كه رديف يكديگر بايستند و امام جلوتر از ديگران نايستد.
مسأله 1491- مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوى در صف اول بايستند.
مسأله 1492- مستحب است صفهاى جماعت منظّم و نزديك يكديگر باشد و بين كسانى كه در يك صف ايستاده‌اند، فاصله نباشند و شانه آنان رديف يكديگر باشد.
مسأله 1493- مستحب است بعد از گفتن «قد قامت الصلاة»، مأمومين برخيزند.
مسأله 1494- مستحب است امام جماعت حال مأمومى را كه از ديگران ضعيف‌تر است رعايت كند و قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه كسانى كه به او اقتدا كرده‌اند مايلند و نيز عجله نكند تا ضعيف‌ترين شخص به او برسد.
مسأله 1495- مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايى كه بلند مى‌خواند، صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند، ولى بايد بيش از اندازه صدا را بلند نكند.
مسأله 1496- اگر امام در ركوع بفهمد كسى تازه رسيده و مى‌خواهد اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد؛ اگر چه بفهمد كس ديگرى هم براى اقتدا وارد شده است.
چيزهايى كه در نماز جماعت مكروه است
مسأله 1497- اگر در صفهاى جماعت جا باشد، مكروه است انسان تنها بايستد.
مسأله 1498- مكروه است مأموم ذكرهاى نماز را طورى بگويد كه امام بشنود.
مسأله 1499- مسافرى كه نماز ظهر و عصر و عشا را دو ركعت مى‌خواند، مكروه است در اين نمازها به شخص غير مسافر اقتدا كند، همچنين شخص غير مسافر در اين نمازها، مكروه است به مسافر اقتدا نمايد و در هر دو صورت بهتر است فرادى بخوانند.
