موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
قرائت
مسأله 987- در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب انسان بايد اول حمد بخواند و سپس مستحب مؤكّد است كه يك سوره تمام بخواند بلكه خواندن سوره مطابق احتياط استحبابى نيز مى‌باشد.
مسأله 988- اگر وقت نماز تنگ باشد يا انسان ناچار باشد كه سوره را نخواند؛ مثلًا بترسد كه اگر سوره را بخواند، دزد يا درنده يا چيز ديگرى به او صدمه بزند، بى‌ترديد سوره لازم نيست؛ بلكه اگر مستلزم ضرر اساسى به بدن باشد جايز نيست.
مسأله 989- اگر با علم و عمد سوره را پيش از حمد بخواند، نمازش باطل است و اگر اشتباهاً سوره را پيش از حمد بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها كند و حمد را بخواند و بعد از حمد، مستحب است سوره را دوباره بخواند.
مسأله 990- اگر حمد را فراموش كند و بعد از رسيدن به ركوع بفهمد، نمازش صحيح است.
مسأله 991- اگر پيش از آن كه براى ركوع خم شود بفهمد كه حمد را نخوانده، بايد بخواند و نيز اگر خم شده و پيش از آن كه به حدّ ركوع برسد بفهمد حمد را نخوانده، بايد بايستد و آن را بخواند.
مسأله 992- در نماز واجب به احتياط واجب نبايد يكى از آيه‌هاى سجده را كه در مسأله 361 گفته شد بخواند بلكه به احتياط مستحب سوره‌هايى را كه آيه سجده دارد نيز شروع نكند.
مسأله 993- اگر عمداً يا به جهت فراموشى سوره‌هايى را كه آيه سجده دارد شروع كند، مى‌تواند آن را رها كند و سوره ديگرى بخواند و مى‌تواند همان سوره را ادامه دهد؛ ولى به احتياط واجب آيه سجده را نخواند و اگر سوره ادامه دارد ادامه آن را بخواند و به ركوع رود، و اگر آيه سجده را خواند، بايد سجده كند و برخيزد و حمد را خوانده، سپس به ركوع رفته، نمازش را تمام كند، و چنانچه عمداً آيه سجده را خوانده باشد و در نماز سجده كند، به احتياط واجب نمازش را دوباره بخواند، ولى اگر سهواً آيه سجده را خوانده و سجده كند، به احتياط مستحب نمازش را دوباره بخواند، ولى اگر آيه سجده را بخواند و سجده نكند، نمازش باطل نمى‌شود؛ هر چند اگر عمداً سجده نكرده باشد گناهكار است.
مسأله 994- اگر در نماز آيه سجده را گوش دهد- خواه عمدى باشد يا سهوى- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از ركوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد، ركوع كرده نماز را ادامه دهد و اگر سجده نكند معصيت كرده ولى نمازش صحيح است و اگر عمداً آيه سجده را گوش داده باشد و در نماز سجده كند، به احتياط واجب نمازش را دوباره بخواند و اگر سهواً گوش داده باشد دوباره خواندن نماز لازم نيست؛ و چنانچه امام جماعت آيه سجده را بخواند، بر وى و بر مأمومين- هر چند آيه سجده را نشنيده باشند- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از ركوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد ركوع نموده و نمازشان را تمام كنند و اگر سجده نكنند نمازشان صحيح است؛ هر چند اگر عمداً باشد معصيت كرده‌اند.
مسأله 995- در نماز مستحبى خواندن سوره بى‌ترديد لازم نيست، اگر چه آن نماز به واسطه نذر كردن و مانند آن واجب شده باشد، ولى در بعضى از نمازهاى مستحبى مثل نماز وحشت كه سورۀ مخصوصى دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد، بايد همان سوره را بخواند.
مسأله 996- در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در ركعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره منافقين بخواند، و اگر مشغول يكى از اينها شود، بنابر احتياط واجب نمى‌تواند آن را رها كند و سوره ديگر بخواند.
مسأله 997- اگر بعد از حمد مشغول خواندن سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» يا سورۀ «قُلْ يٰا أَيُّهَا الْكٰافِرُونَ» شود نمى‌تواند آن را رها كند و سوره ديگر بخواند ولى در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روى فراموشى به جاى سورۀ جمعه و منافقين يكى از آن دو سوره را بخواند، مى‌تواند آن را رها كند و سورۀ جمعه و منافقين را بخواند و احتياط مستحب اين است كه بعد از تجاوز نصف رها ننمايد.
مسأله 998- اگر در نماز جمعه يا نماز ظهر روز جمعه عمداً سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» يا سورۀ «قُلْ يٰا أَيُّهَا الْكٰافِرُونَ» بخواند؛ اگر چه به نصف نرسيده باشد، احتياط مستحب اين است كه آن را رها نكرده سوره جمعه و منافقون بخواند.
مسأله 999- اگر در نماز، غير سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» و «قُلْ يٰا أَيُّهَا الْكٰافِرُونَ» سورۀ ديگرى بخواند، تا به نصف نرسيده بى‌ترديد مى‌تواند آن را رها كند و سورۀ ديگر بخواند، و بنابر احتياط مستحب در مابين نصف و دو ثلث رها نكند و پس از اين كه به دو ثلث رسيد، رها كردن آن و عدول به سورۀ ديگر جايز نيست.
مسأله 1000- اگر مقدارى از سوره را فراموش كند، يا به جهتى مثل تنگى وقت نتواند آن را تمام نمايد، مى‌تواند آن سوره را رها كند و سورۀ ديگر بخواند، اگر چه از دو ثلث هم گذشته باشد، يا سوره‌اى كه مى‌خواند «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» يا «قُلْ يٰا أَيُّهَا الْكٰافِرُونَ» باشد.
مسأله 1001- بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند. البته مستحب است مردها حمد و سورۀ نماز ظهر روز جمعه و «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ»* را در همۀ نمازهاى ظهر و عصر بلند بخوانند.
مسأله 1002- مرد بايد در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره؛ حتى حرف آخر آنها، را بلند بخواند.
مسأله 1003- زن مى‌تواند حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشا را بلند يا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صدايش را بشنود بنابر احتياط مستحب آهسته بخواند.
مسأله 1004- اگر با علم و عمد يا در حال ترديد در مسأله در جايى كه بايد نماز را بلند بخواند، آهسته بخواند، يا در جايى كه بايد آهسته بخواند بلند بخواند، نمازش باطل است، ولى اگر از روى فراموشى يا ندانستن مسأله باشد صحيح است و اگر در بين خواندن حمد و سوره هم بفهمد فراموش كرده؛ لازم نيست مقدارى كه خوانده دوباره بخواند.
مسأله 1005- اگر كسى در خواندن حمد و سوره صدايش را به قدرى بلند كند كه به آن قرائت گفته نشود، نمازش باطل است.
مسأله 1006- انسان بايد نماز را ياد بگيرد كه غلط نخواند و كسى كه به هيچ قسم نمى‌تواند صحيح آن را ياد بگيرد، بايد هر طور كه مى‌تواند بخواند و احتياط مستحب آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.
مسأله 1007- كسى كه حمد يا واجبات ديگر نماز را به خوبى نمى‌داند و مى‌تواند ياد بگيرد، چنانچه وقت وسعت دارد، بايد ياد بگيرد، و اگر وقت تنگ است بنابر احتياط واجب در صورتى كه ممكن باشد، بايد نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله 1008- مزد گرفتن براى ياد دادن واجبات نماز بنابر احتياط حرام است ولى براى مستحبات آن اشكال ندارد.
مسأله 1009- اگر يكى از كلمات حمد را نداند يا شك داشته باشد يا عمداً آن را نگويد يا به جاى حرفى حرف ديگر بگويد؛ مثلًا به جاى «ض»، «ظ» بگويد، يا جايى كه بايد بدون حركت خوانده شود، حركت بدهد، يا تشديد را نگويد، نماز او باطل است.
مسأله 1010- اگر انسان كلمه‌اى را صحيح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده، لازم نيست نمازش را دوباره بخواند؛ هر چند احتياط مستحب در آن است كه نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.
مسأله 1011- اگر زير و زبر كلمه‌اى را نداند يا مثلًا نداند كلمه‌اى به «س» است يا به «ص»، بايد ياد بگيرد و چنانچه دو جور يا بيشتر بخواند؛ مثل آن كه در «اهْدِنَا الصِّرٰاطَ الْمُسْتَقِيمَ» كلمۀ مستقيم را يك بار با سين و يك بار با صاد بخواند، نمازش باطل است، مگر كلمه به هر دو نحو عربى صحيح باشد و يكى از آنها را به قصد ذكر بگويد.
مسأله 1012- بنابر احتياط مستحب اگر در كلمه‌اى «واو» ساكن باشد و حرف ماقبل از واو در آن كلمه پيش داشته باشد و حرف بعد از واو در آن كلمه همزه «ء» باشد؛ مثل كلمۀ «سوء»، آن واو را مدّ بدهد؛ يعنى آن را بكشد و همچنين اگر در كلمه‌اى «الف» باشد و حرف بعد از الف در آن كلمه همزه باشد؛ مثل «جاء»، الف آن را بكشد و نيز اگر در كلمه‌اى «ياء» ساكن باشد و حرف پيش از «ياء» در آن كلمه زير داشته باشد و حرف بعد از «ياء» در آن كلمه همزه باشد؛ مثل «جى‌ء»، «ياء» را با مدّ بخواند، اگر بعد از «واو» و «الف» و «ياء» در آن كلمه به جاى همزه حرفى باشد كه ساكن است؛ يعنى زبر و زير و پيش ندارد، باز هم بنابر احتياط مستحب اين سه حرف را با مدّ بخواند، مثلًا در «وَ لَا الضّٰالِّينَ» كه بعد از الف، حرف لام ساكن است، الف آن را با مدّ بخواند و چنانچه به دستورى كه گفته شد رفتار نكند، بنابر احتياط مستحب نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله 1013- احتياط مستحب آن است كه در نماز وقف به حركت و وصل به سكون ننمايد.
و معناى وقف به حركت: آن است كه حركت آخر كلمه‌اى را بگويد و بين آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد مثلًا بگويد: «الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ» و ميم «الرَّحِيمِ» را زير بدهد و بعد قدرى فاصله دهد و بگويد: «مٰالِكِ يَوْمِ الدِّينِ» و معنى وصل به سكون: آن است كه حركت آخر كلمه‌اى را نگويد و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند؛ مثل آن كه بگويد:
«الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ» و ميم «الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ» را زير ندهد و فوراً «مٰالِكِ يَوْمِ الدِّينِ» را بگويد.
مسأله 1014- در ركعت سوم و چهارم نماز مى‌تواند فقط يك حمد بخواند، يا يك مرتبه تسبيحات اربعه بگويد؛ يعنى يك مرتبه بگويد: «سُبْحانَ اللّٰهِ والحَمْدُ للّٰهِ ولا إله إلّااللّٰه واللّٰه أكبر» و احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه بگويد، و مى‌تواند در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد و بهتر است در هر دو ركعت تسبيحات بخواند.
مسأله 1015- در تنگى وقت بايد تسبيحات اربعه را يك مرتبه بگويد.
مسأله 1016- بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد و تسبيحات را آهسته بخوانند.
مسأله 1017- اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتياط بايد «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ» را آهسته بخواند.
مسأله 1018- كسى كه نمى‌تواند تسبيحات را ياد بگيرد يا درست بخواند، بايد در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.
مسأله 1019- اگر در دو ركعت اول نماز به خيال اين كه دو ركعت آخر است تسبيحات بگويد چنانچه پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد را بخواند و اگر در ركوع يا بعد از آن بفهمد، نمازش صحيح است.
مسأله 1020- اگر در دو ركعت آخر نماز به خيال اين كه در دو ركعت اول است حمد بخواند؛ يا در دو ركعت اول نماز به گمان اين كه در دو ركعت آخر نماز است حمد بخواند؛ چه پيش از ركوع بفهمد، چه بعد از آن، نمازش صحيح است.
مسأله 1021- اگر در ركعت سوم يا چهارم مى‌خواست حمد بخواند تسبيحات به زبانش آمد، يا مى‌خواست تسبيحات بخواند حمد به زبانش آمد، بايد آن را رها كند و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند؛ ولى اگر عادتش خواندن چيزى بوده كه به زبانش آمده، همان را تمام مى‌كند و نمازش صحيح است.
مسأله 1022- كسى كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبيحات بخواند، اگر بدون قصد حمد به زبانش آمد، بايد آن را رها كند و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند؛ ولى اگر از عادت خود غفلت كند و به قصد انجام وظيفه حمد را بخواند، مى‌تواند آن را تمام كرده و نمازش صحيح است.
مسأله 1023- در ركعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبيحات استغفار كند، مثلًا بگويد: «أسْتَغْفِرُ اللّٰهَ ربّي وأتوبُ إليهِ»، يا بگويد: «اللّهُمَّ اغْفِرْلي»، و كسى كه مشغول گفتن استغفار است، اگر شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، اگر به قصد ذكر خاصّ استغفار كرده باشد، لازم نيست حمد يا تسبيحات را بخواند ولى احتياط مستحب آن است كه حمد يا تسبيحات را به قصد ذكر مطلق، دوباره بخواند؛ مخصوصاً اگر عادتش خواندن آن استغفار نباشد. و چنانچه به قصد اين كه در هر جاى نماز استغفار مستحب است، استغفار كرده لازم است حمد يا تسبيحات را بخواند. و نيز اگر نمازگزار استغفار نكرده باشد پيش از خم شدن براى ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.
مسأله 1024- اگر در ركوع ركعت سوم يا چهارم شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر براى ركوع خم شده و پيش از رسيدن به حد ركوع شك كند چنانچه استغفار نكرده باشد، لازم است برگردد و حمد يا تسبيحات را بخواند و اگر استغفار كرده باشد، حكم مسأله به همان تفصيلى است كه در مسألۀ قبل گذشت.
مسأله 1025- هر گاه شك كند كه آيه يا كلمه‌اى را درست گفته يا نه، اگر به چيزى كه بعد از آن است مشغول نشده، بايد آن آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد و اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه فلان كلمه از حمد را درست گفته يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند؛ و اگر پيش از ركوع باشد ولى به چيزى كه بعد از آن است مشغول شده؛ مثلًا موقع خواندن سوره شك كند كه حمد را صحيح خوانده يا نه، يا موقع خواندن «اهْدِنَا الصِّرٰاطَ الْمُسْتَقِيمَ» شك كند كه «إِيّٰاكَ نَعْبُدُ وَ إِيّٰاكَ نَسْتَعِينُ» را صحيح خوانده، بنابر احتياط واجب بايد قسمت خوانده شده را به طور صحيح به قصد قربت مطلقه تكرار كند، و اگر چند مرتبه هم شك كند، وظيفه‌اش همين است؛ اما اگر به حد وسواس برسد نبايد به شك خود اعتنا كند و چنانچه بتواند به وسواس خود عمل نكند و با اين حال با علم به مسأله يا شك در آن، باز هم آن قسمت را تكرار كند نمازش را بايد دوباره بخواند.
مسأله 1026- مستحب است در ركعت اول، پيش از خواندن حمد بگويد:
«عُوذُ باللّٰه من الشَّيطانِ الرّجيم»، و بر مردها مستحب است در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ*» را بلند بگويند و مستحب است نمازگزار حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آيه وقف كند؛ يعنى آن را به آيه بعد نچسباند، و در حال خواندن حمد و سوره به معناى آيه توجّه داشته باشد، و اگر نماز را به جماعت مى‌خواند، بعد از تمام شدن حمد امام، و اگر فرادى مى‌خواند، بعد از آن كه حمد خودش تمام شد، بگويد: «الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ*» و بعد از خواندن سوره «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» يك يا دو يا سه مرتبه «كذلِكَ اللّٰهُ ربّي»، يا سه مرتبه «كذلك اللّٰهُ رَبُّنا» بگويد، و بعد از خواندن سوره كمى صبر كند، بعد تكبير پيش از ركوع را بگويد يا قنوت را بخواند
مسأله 1027- مستحب است در تمام نمازها در ركعت اول سورۀ «إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ» و در ركعت دوم سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را بخواند.
مسأله 1028- مكروه است انسان در تمام نمازهاى شبانه روز سوره «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را نخواند.
مسأله 1029- خواندن سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» به يك نفس مكروه است.
مسأله 1030- سوره‌اى را كه در ركعت اول خوانده مكروه است در ركعت دوم بخواند، ولى اگر سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را در هر دو ركعت بخواند مكروه نيست.
