حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی پاسخ: با سلام و تحیت؛ توهین به مقدسات هر مذهب و عقائد پیروان آن ها، نه عقلی ست و نه شرعی و با شیوۀ رسول اکرم(ص) و اهل بیت(ع) سازگاری ندارد.

با عرض سلام و احترام گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه تهران ، بنوبه خود سعی در انجام تحقیقاتی دارد که موجبات پیشرفت و حرکت به سمت اقتصاد اسلامی فراهم شود؛ به همین جهت مصدع اوقات ارزشمند و شریف حضرتعالی شدیم و سوالات ذیل را به محضرتان تقدیم می کنیم. با توجه به این که پاسخ موارد ذیل مورد استناد قرار میگیرد ، عنایت ویژه حضرتعالی موجب امتنان خواهد بود. همچنین جهت راهگشایی برای فرزندان دانشجوی خود ، پاسخ ها را به صورت مبسوط و قابل فهم برای علم دوستانِ بی علم، شرح فرمایید. پیشاپیش از بذل عنایت حضرتعالی کمال تشکر را داریم.

سوالات : ۱- عقد ” مرابحه” چیست؟

۲- آیا “مرابحه سفارشی ” صحیح است؟مرابحه سفارشی بدین معنا که ، به عنوان مثال ، فروشنده به درخواست مشتری جنسی را بخرد ، سپس با اضافه سودی ، به مشتری بفروشد)

۳- آیا می توان جنسی را طبق “عقد مرابحه” فروخت و مبلغ را به صورت نسیه دریافت کرد؟ و آیا به دلیل مزیت نسیه ، می توان اضافه ای افزون بر مبلغ مورد توافق اولیه ، اخذ کرد؟

۴- اگر در سوال فوق بجای کلمه “نسیه” ، کلمه “اقساط” را قرار دهیم ، پاسخ چگونه خواهد بود؟

۵- مرابحه وکالتی چیست ؟ آیا اصلا در شرع مقدس چنین چیزی وجود دارد؟ اگر بله ، چه انواعی دارد. (مثال : آیا معامله ذیل صحیح است؟

۶- اگر مشتری به فروشنده مراجعه کند ، و از وی کالایی را بخواهد؛ آنگاه فروشنده پولی را به مشتری بدهد و به وی وکالت دهد که از طرف خودش(فروشنده) کالایی را خریداری کند؛ سپس فروشنده ، همان کالا را با اضافه کردن سودی بر قیمت خریداری شده توسط مشتری ، به وی بفروشد.)

۷- آیا سود مرابحه می تواند بصورت درصدی تعیین گردد یا باید به صورت مبلغ معینی باشد؟

۸- قلمرو استفاده از ” عقد مرابحه” کجاست ؟( یعنی برای مواردی چون لوازم مصرفی ، لوازم تولیدی ، زمین ، خودرو ، تاسیسات ، خدمات ، خدمات گردشگری ، خدمات پزشکی و بیمارستانی ، مالکیت های معنوی و … قابل استفاده است؟

۹- بعضی معتقدند که بین “مرابحه” و “فروش اقساطی” تفاوت چندانی نیست؛ بدین معنی که مرابحه همان فروش اقساطی است با یک قسط، نظر مبارک حضرتعالی چیست؟ به طور کلی تفاوت این دو عقد چیست؟

۱۰- عده ای می گویند مرابحه راهی برای فرار از رباست ، نظر حضرتعالی چیست؟ با احترام و سپاس بیکران محمد اکبری از طرف گروه اقتصاد اسلامی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی پاسخ سؤال اول: عقد یا بیع مرابحه عبارت است از اینکه فردی چیزی را به وجهی بخرد و با قیمتی بالاتر به عنوان سود بفروشد. پاسخ سؤال دوم: فرض سؤال اشکالی ندارد. پاسخ سؤال سوم: به دلیل اینکه نفس مدت و اجل قیمت دارد، فرض سؤال اشکالی ندارد. پاسخ سؤال چهارم: فرض سؤال در صورت تعیین شدن دقیق زمان، اشکالی ندارد. پاسخ سؤال پنجم: در تمام اقسام بیع از جمله مرابحه، وکالت صحیح است بدین معنا که هم وکیل می تواند از طرف بایع برای دیگری عقد مرابحه انجام دهد و هم می تواند برای خود این عقد را صورت دهد. پاسخ سؤال ششم: فرض سؤال اشکالی ندارد. پاسخ سؤال هفتم: در بیع مرابحه هم می توان سود را به صورت مبلغ مشخص کرد که فرد هم در جریان سرمایۀ اولیه باشد و هم مقدار سود آن را بداند و هم می توان سود را به صورت درصد معین کرد. پاسخ سؤال هشتم: هر جائی که بیع و خرید و فروش جایز است، مرابحه هم جایز است مشروط بر اینکه تمام شرایط صحت بیع لحاظ گردد و ضمناً به مشتری سرمایۀ اولیه و مقدار سود چه بصورت مبلغ و یا به صورت درصد گفته شود. پاسخ سؤال نهم: چیزی به نام فروش اقساطی در فقه وجود ندارد؛ طبعاً معامله یا نقد است و یا نسیه منتهی در نسیه می توان با توافق طرفین، آن را اقساطی کرد. پاسخ سؤال دهم: ربا زیاده گیری و زیاده خواهی در برابر چیزی ست که این مقدار ارزش نداشته و یا شارع، ارزش آن را کأن لم یکن دانسته است؛ بنابراین اگر کسی چیزی را قرض دهد و شرطِ اضافه بر آن بار کند، بدین معنا که مبلغ مشخصی به فردی داده و شرط کرده که اضافه بر آن را پس بگیرد، این رباست و شرعاً حرام است؛ اما فروختن جنسی که دارای قیمت عقلائی است با سودی که آن هم عقلائی ست، ربا نبوده بلکه مرابحه است؛ به همین جهت در فرض مرابحه، اگر سود بیش از حد متعارف و غیر عقلائی باشد، باعث خیار غبن شده و مشتری در این جهت حق فسخ خواهد داشت.