حجت الاسلام و المسلمین سید ریاض حکیم در گفت وگو با شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) با اشاره به واگذاری ردای مرجعیت توسط آیت الله العظمی یوسف حکیم به آیت الله العظمی خویی گفت: بنده نمی توانم از قول ایشان نقل کنم اما تا جایی که می دانم، ایشان اعتقاد داشتند که مرجعیت، امتیاز نیست تا وقتی کسی به این فرصت رسید، مرجع شود بلکه مسوولیت است؛ لذا شرایط را برای مرجعیت دیگران مساعدتر دیدند و ردای مرجعیت را به آیت الله العظمی خویی واگذار کردند.

او با اشاره به گفته یکی از نزدیکان آیت الله العظمی یوسف حکیم درباره نپذیرفتن مسوولیت مرجعیت، بیان کرد: ایشان به یکی از نزدیکانشان که در حال حاضر یکی از فضلا و استادان نجف است، گفته بودند یکی از دلایلی که من متصدی مرجعیت نشدم، وجود رژیم بعث عراق بود. ایشان می دانستند که رژیم بعث عراق قصد تغییر بنیه فرهنگی مردم و سرکوبی شیعیان عراق را دارد لذا معتقد بودند که اگر رژیم بعث را رها کنند و در مقابل آن نایستند، آنها به مقاصدشان خواهند رسید. هم چنین معتقد بودند؛ اگر بخواهیم بایستیم، ابزار هم باید موجود باشد زیرا ایستادن به تنهایی و شهید شدن یک نفر ثمری نخواهد داشت؛ چرا که هدف اول و اصلی ما نرسیدن رژیم به مقاصدش است.

فرزند آیت الله العظمی سیدمحمد سعید حکیم افزود: آیت الله حکیم بیان کرده بود که من شرایط فعلی را آماده برای مقابله با رژیم نمی بینم، لذا هر چه فکر کردم، به این نتیجه رسیدم که مرجعیت یک مسوولیت سنگین است و کسی که متصدی مرجعیت می شود، باید راهگشای حل معضلات و مشکلات هم باشد لذا چون این راه و رها کردن آنها مناسب با مسوولیتی که من احساس می کنم، نیست و برخورد با آنها با ابزار موجود به نتیجه نمی رسد، بنابراین به این نتیجه رسیدم که به دیگران فرصت دهم تا نظرات خود را ارائه دهند. البته روی کار آمدن حزب بعث، مقارن با بیماری و بعد هم فوت آیت الله العظمی یوسف حکیم بود.

او با بیان اینکه در آن زمان، ما از حمایت های مردمی بهره مند بودیم اما ابزار مقابله نداشتیم، گفت: حمایت های مردمی در مقابل رژیم های معمولی کارساز است اما رژیم بعث، یک رژیم معمولی نبود زیرا گفته بود اگر مرجعیت در مقابل ما بایستد، ما برای سرکوب مردم حاضر هستیم تا نصف ارتش را از بین ببریم. در چنین شرایطی، پشتوانه مردمی کافی نیست.

حکیم، شرایط قبلی عراق را به زمان رضا پهلوی تشبیه و بیان کرد: همانطور که رضا پهلوی با قساوت تمام با مردم برخورد می کرد و مردم هم نمی توانستند در مقابل او بایستند، ما هم در مقابل رژیم بعث نمی توانستیم بایستیم.

او با اشاره به حفظ شئون مراجع و علما در برهه های مختلف گفت: هر زمان شرایط خود را دارد اما تا امروز، احترام و تقدیر و حفظ شئون مراجع باقی است و احترامی که امروزه دیده می شود، مشابه آن چیزی است که در تاریخ می خوانیم. تصدی مرجعیت یک قانون الزامی ندارد، اشخاصی که به این منصب می رسند، به جایگاه والایی دست می یابند، البته همه مراجع در یک رده نیستند، اما آنهایی که نزد حوزه به عنوان مرجع شناخته شدند، دارای احترام و تکریم هستند.

حکیم درباره ارتباط مراجع با مردم توضیح داد: مسوولیت مراجع در ارتباط با مردم و حل مشکلات آنها، در جوانبی که مربوط به حوزه و کار مرجع است، ارتباطی تنگاتنگ است زیرا یکی از ویژگی های مرجعیت شیعه، داشتن ارتباط مستقیم با مردم است چون مراجع شیعه، اعتمادی به دولت ها نداشتند. البته حاکمانی بودند که مراجع را تکریم می کردند، اما مشی کلی مرجعیت شیعه، ارتباط مستقیم با مردم است؛ بنابراین این مساله باید حفظ شود و ارتباط دائمی باشد. البته گاهی برخی شرایط در برهه های مختلف، مانند شرایط امنیتی وجود دارد که مراعات آن لازم است اما این موضوع دلیل موجهی برای قطع روابط نیست لذا اگر ارتباط به شکل مستقیم وجود ندارد، باید به طور غیرمستقیم و از طریق نمایندگان مراجع وجود داشته باشد؛ چراکه این مساله حیاتی است و ما نباید این امتیاز را از دست دهیم.

او با اشاره به ارتباط بین حوزه نجف و قم نیز گفت: حوزه ها تکمیل کننده یکدیگر هستند و رقابت در اینجا معنایی ندارد. از گذشته تا کنون، علما از حوزه ای به حوزه ای دیگر می روند و فعالیت های مختلف دارند و این مساله خاص یک حوزه نیست. البته زمان صدام امکان این ارتباط نبود و حوزه نجف زیر فشار شدید رژیم قرار داشت اما بعد از سقوط صدام، ارتباط مجددا برقرار و رفت و آمد آقایان و علما تنگاتنگ شد. امروزه هم نشست و جلسات مشترکی بین آقایان برگزار می شود و طلاب دو حوزه نجف و قم در رفت و آمد هستند و حتی  دوره های مختلف حوزوی را در حوزه های دیگر می گذرانند و برای کسب اطلاعات بیشتر در کلاس درس بعضی آقایان شرکت می کنند.

حکیم با تاکید بر اینکه ارتباط حوزه ها باید بیش از گذشته ادامه یابد، اظهار کرد: با توجه به شرایط امروز عراق که هنوز امنیت کامل وجود ندارد، ارتباطات باید ادامه پیدا کند و همه در راستای تکمیل یکدیگر قدم بردارند.

او با توجه به شرایط پیچیده شیعیان در جهان، شرایط امروز حوزه ها را در حد ایده آل ندانست و گفت: در هر دو حوزه نجف و قم، نواقص و کاستی های زیادی وجود دارد، در عین اینکه امیدها و قدم های مهمی هم برداشته شده است بنابراین تکامل و تعاون لازم است تا به اهداف آینده برسیم.

حکیم با اشاره به راهکارهای رفع نواقص در حوزه ها گفت: مساله در یک یا دو نکته حل نمی شود، اما نشست ها و همفکری ها و تلاش های مشترک و تنظیم و پیگیری منظم حل مشکلات، طبق آیات قرآن، می تواند کلید رسیدن به اهداف باشد اما اگر بدون برنامه ریزی قدم هایی برداشته شود، طبیعی است که به نتیجه مشخص نمی رسد.

او وضع فعلی حوزه ها را مثبت ارزیابی کرد و ادامه داد: در گذشته آیت الله العظمی حکیم برای ورود طلاب آزمون می گرفتند اما بعد از فوت ایشان این روند ادامه پیدا نکرد. البته هنوز هم بعضی مدارس از نظر درسی و پیگیری شئون طلاب، جدیت دارند و نتیجه مطلوب هم می گیرند. تا مدتی بعد از فوت آیت الله حکیم این روند توسط آیت الله یوسف حکیم ادامه پیدا کرد، اما بعد از روی کار آمدن حزب بعث عراق و سیاست های خصمانه صدام، وضع کشور و حوزه بهم خورد و برنامه ها متاثر از شرایط محیط و کشور شد لذا اگر وضع عراق در شرایط عادی بود، از تجربیات آیت الله حکیم بهتر استفاده می کردیم اما چون شرایط تغییر کرد، برنامه ها هم تغییر کردند. حاکم شدن این شرایط تنها در حوزه علمیه نبود، بلکه در کل عراق متاثر بود. چنانچه، نیم قرن پیش عراق پیشرفته تر از وضع فعلی بود و سیاست های غیرعقلانی حزب بعث و صدام، شرایط کل منطقه را بهم زد و متاثر شدن حوزه هم طبیعی بود.

حکیم افزود: در تاریخ هم داریم که وقتی مغول ها حمله کردند، کل بغداد بهم خورد بنابراین ادامه نیافتن روش آیت الله حکیم، به دلیل تاثیر از شرایط بیرون حوزه بود اما در عین حال، اگر همین روال در حوزه ادامه یابد، با روش های پیشرفته تر، به مراتب بالاتری خواهیم رسید. کما اینکه تاکنون قدم های خوبی هم برداشته شده و فعالیت های فرهنگی و تبلیغی و حوزه ها و مدارس خوبی هم داریم.

او در پاسخ به این سوال که آیا قدم های برداشته شده، متناسب با مسایل روز بوده اند یا خیر؟ گفت: در شرایط حاضر نمی توان گفت که قدم های برداشته شده پاسخگوی نیازهاست، اما یقینا نتایج مثبتی حاصل شده است زیرا در برخورد و مقایسه با موسسات غیرشیعی و غیر مسلمان، می بینیم که علی رغم امکانات کم، فعالیت های ما در حوزه بسیار بهتر است.

حکیم با اشاره به ضرورت شکل گیری سازمان کلان افتاء شیعی برای یکسان شدن نظرات و انتقال تاثیرگذار پیام شیعه به کل جهان تصریح کرد: ما دو مساله داریم، یک مساله مربوط به فعالیت های حوزه علمیه است که تا چه حد موفق بوده و دیگری رساندن پیام فرهنگ اهل بیت(ع) به جهان است زیرا مساله دوم تنها مربوط به حوزه نیست و در ارسال پیام دو عامل دیگر موثر خواهد بود. یک عامل داخلی بودن آن است که تا چه حد می توانید پیامی پرمحتوا داشته باشید و آن را برسانید و عامل دیگر هم عامل خارجی است یعنی عامل دوم مربوط به مسایل سیاسی روز جهان است و به ما مربوط نمی شود زیرا گاهی مسایل سیاسی پیچیده می شود و برای رساندن پیام مانع ایجاد می شود.

او با تاکید بر اینکه شرایط امروز منطقه بسیار پیچیده، حساس و تنش زاست و بر رساندن پیام و ارتباط با مسلمانان تاثیرگذار است، گفت: متاسفانه شرایط منطقه به نحوی است که دامن زدن به اختلافات مسلمانان، جزو اولویت ها و سیاست های برخی از کشورهای منطقه شده است لذا خیلی از اختلافاتی که بین مسلمانان وجود دارد، به سبب سیاست های بعضی کشورها در منطقه است که ما باید در برابر آنها آمادگی کامل داشته باشیم تا متضرر نشویم؛ بنابراین این مساله تنها مربوط به فعالیت ما نیست، اما نحوه مواجهه با این شرایط هم مهم است.

حکیم با اشاره به اینکه برای ایجاد شرایطی بهتر سعی داریم تا ارتباط خود را با مراکز معتبر جهان برقرار کنیم، اظهار کرد: چند سال است که سعی داریم تا با مراکز معتبر جهان ارتباط برقرار کنیم. لذا چندین سفر توسط بنده یا هیات های مختلف از فضلای نجف به اروپا داشتیم و از شخصیت های علمی، فرهنگی و اجتماعی آنها هم دعوت کردیم تا این پیام را به غیرمسلمانان و خصوصا اروپاییان برسانیم که خشونت و تروریسم که بعضی گروه های تندرو از اسلام منعکس کردند، مربوط به اسلام نیست. قدم های خوبی در این راستا برداشته شده است که نمونه آن پارسال در یونسکوست که یک هفته را به عنوان هفته نجف منعقد کردند و مقالات بسیار خوبی هم منتشر شد و همکاری هایی هم بین بعضی دانشگاه ها و موسسات علمی در اروپا با حوزه نجف برقرار شد؛ البته این اول مسیر است و امیدواریم تا ادامه یابد.

او با اشاره به دورنمای این مسیر گفت: مسیر کم کم در حال شکل گیری است اما مشکل اساسی ما ناآرامی کشور است لذا نیازمند زمان هستیم تا به نتیجه مطلوب برسیم؛ البته سعی ما بر جدا کردن مشکلات سیاسی کشورهای اسلامی و غیراسلامی با مسایل فرهنگی و علمی است لذا سعی می کنیم تا ارتباط با موسسات فرهنگی و علمی پایدار باشد و متاثر به این شرایط نشود.

حکیم در ادامه با اشاره به ضرورت هم افزایی نقاط مشترک شیعیان و مطالبه حقوق شیعیان در عرصه جهانی تصریح کرد: وجود اختلاف نظر در جوامع وسیع و دارای فرهنگ های متعدد، امری طبیعی و غیرقابل انکار است. شیعیان 180 میلیون در کل جهان و با فرهنگ ها و مبانی مختلف هستند بنابراین طبیعی است که اختلاف هم بین آنها وجود داشته باشد اما ما باید با وجود اختلافات، مشی اعتدال و عقلانیت را در پیش بگیریم و بدون تندروی و خشونت و حذف دیگران، تا حد زیادی مشکلات را مرتفع کنیم. چراکه فرهنگ اهل بیت(ع) از تعالیم اسلام، همین برداشت است لذا اگر این فرهنگ، حاکم و اساس کار ما شود، بسیاری از پیچیدگی ها و مشکلات که بر اساس اختلاف نظر پیش می آید، آثار منفی خود را از دست خواهند داد.

او در بیان توقع خود از مبلغان و نویسندگان گفت: این مساله خاص نویسندگان و مبلغان نیست، اما آنها می توانند تاثیر بیشتری داشته باشند. چراکه اگر همگان بتوانند فرهنگ اعتدال و عقلانیت را در جامعه راه بیندازند، تا حدود زیادی در مقابل آثار منفی اختلاف نظرها می تواند موثر باشد.

حکیم با اشاره به شرایط فعلی عراق و کمکی که دیگر مسلمانان می توانند داشته باشند نیز گفت: مسایل عراق کمی پیچیده و به دلیل آثار منفی حکومت صدام، متاثر به محیط خود است. زیرا بعضی کشورهای منطقه به این نتیجه نرسیده اند که منطقه باید آرام باشد لذا بهم خوردن اوضاع منطقه توسط کشورهایی که دارای امکانات مالی و سیاسی هستند، کاملا طبیعی است. البته ناآرامی و عدم استقلال در چند کشور دیگر منطقه هم دیده می شود و دلیل آن هم مداخلات منفی بعضی کشورهاست بنابراین اگر این مداخلات حل نشود، مشکلات کشور عراق و دیگر کشورها حل نخواهد شد، چراکه این مساله خاص یک طرف نیست. همانند رانندگی که اگر راننده ای منضبط باشد، اما طرف دیگر او منضبط نباشد، تصادف رخ می دهد. از این رو عراق هم ناخواسته متاثر به محیط است.

او در ادامه با تقدیر از راه اندازی شفقنا، فعالیت سایت های شیعی را قابل تقدیر دانست و تصریح کرد: ما در صحنه رسانه و تبلیغ هنوز ضعیف هستیم البته تاکید دارم که با توجه به کثرت مشکلات و امیدهای بسیار در مردم، اولویت ها تشخیص داده شوند و بر اساس اولویت ها گام برداشته شود زیرا اگر اولویت ها را تشخیص ندهیم و بر اساس آنها گام برنداریم، فعالیت های ما کم رنگ می شود. همانند یک دکتر متخصص که اگر به جای رسیدن به بیماران حاد، وقت خود را صرف بیماران عادی کند، اثر کمتری را از تخصص خود خواهد داشت. البته این مساله در مورد همه صدق می کند اما برای رسانه مهم تر است زیرا رسانه فعالیت ها را همانند آینه منعکس می کند.

حکیم افزود: در این جهان کنش و واکنش زیاد است لذا اگر دشمن را تشخیص دهیم و اولویت بندی کنیم و بر اساس این اولویت ها وقت خرج کنیم، مفیدتر خواهد بود.

او با تاکید بر اینکه ویژگی های جامعه تشیع و اسلامی همه متاثر از فرهنگ اهل بیت (ع) است، گفت: فرهنگ اهل بیت (ع)، خود بخود بر رفتار شیعیان منعکس شده است زیرا شیعه در طول تاریخ مظلوم بوده، اما با وجود مظلومیت خود متوسل به تروریست نشده است لذا این مساله امتیاز مهمی برای شیعیان و تاثیرگذار در کل جهان است.

حکیم یادآور شد: بنده در ملاقات با اروپاییان هم بر این مساله تاکید کردم که ما شیعیان مخالف صدام بودیم، اما هیچ عملیات تروریستی انجام ندادیم و در طول 30 سال، مظلومیت خود را نشان دادیم و تاکید کردیم که این فرهنگ، فرهنگ نشات گرفته شده از اهل بیت (ع) است.

او با بیان اینکه متاسفانه ما در فهم دین ابهاماتی داریم که نتوانستیم حقیقت دین را درک کنیم، اظهار کرد: اگر ما بخواهیم فردی متدین را از فردی غیرمتدین جدا کنیم، می گوییم که فلان شخص نماز می خواند و فلان شخص نمی خواند. چراکه نماز را از شاخص های دین می دانیم لذا به اخلاق افراد نگاه نمی کنیم و بر اساس خلق خوش یا بد آنها نظر نمی دهیم زیرا این مساله را هم غیر دینی می دانیم و معتقدیم که پرداختن به مسایل جنبی، برخلاف فرهنگ اهل بیت است. از این رو اگر ما این واقعیت از دین را درک نکنیم، آثار مثبت سیره اهل بیت هم منعکس نمی شود بنابراین ما می توانیم با استفاده از کتب اهل بیت(ع) همانند کتاب رساله الحقوق امام زین العابدین(ع) این واقعیت ها را بهتر درک کنیم اما متاسفانه این مسایل را درک نکردیم و آثار مثبت آن هم منعکس نمی شود.

حکیم با تاکید بر ضرورت همکاری همگان و به ویژه حوزه و موسسات فرهنگی برای درک بهتر سیره اهل بیت (ع) و پر شدن خلاءهای موجود، گفت: مسوولیت اساسی یک استاد دانشگاه در یک رشته مشخص همانند پزشکی، فقط پزشکی است. هم چنین مسوولیت اساسی یک مرجع تقلید هم فقط فقه است. البته آنها مسوولیت های دیگری هم دارند اما در درجه اول باید مسوولیت خود را در تخصص خود نشان دهند لذا برای پر کردن خلاءهای دیگر نیازمند کمک همگان و به ویژه حوزه و موسسات فرهنگی جامعه، اساتید، دانشگاهیان، دولت و موجهین جامعه هستند.

او در پایان در پاسخ به این سوال که آیا ما چیزی به نام اقتصاد شیعی داریم یا خیر؟ گفت: این کلمات در فقه شیعه، انتسابی هستند زیرا اصل آن فقه اساسی از دیدگاه ائمه شیعه است. همانند اینکه ما نمی گوییم، بانکداری شیعی، بلکه می گوییم، بانکداری اسلامی از دیدگاه فرهنگ شیعیان بنابراین فقه اسلامی، قرآن، سنت پیامبر و فرهنگ اهل بیت را یک جا در بر می گیرد.