طبق سنوات گذشته، در شامگاه روز جمعه 24 ماه مبارک رمضان جمعی از بانوان ولایی و فعالان فرهنگی در بیت بزرگ مرجع شیعیان جهان حضرت آیت الله العظمی حاج سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شهر مقدس قم گرد آمده و با ایشان دیدار کردند.

در این دیدار مرجع عالیقدر پس از عرض تسلیت به مناسبت شهادت امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام، رهنمودهایی بیان داشته و سخنان خود را با این آیه ی کریمه آغاز نمودند که خدای متعال می فرماید: «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ؛ آنان را نگه دارید که باید بازپرسی شوند»(صافات/24).

معظم له فرمودند: امشب برای بانوان محترم، به ویژه دختران جوان و نوجوان دو مطلب بیان می کنم که یکی مسأله ی شرعی و دیگری موعظه است، گرچه این دو مطلب به بانوان اختصاص ندارد و برای همگان است.

ایشان افزودند: نظر به عدم توجه بیشتر افراد به یک مسأله، آن را در این شب های آخر ماه مبارک رمضان یادآوری می کنم تا زحمت ها و دستاوردهای همگان در این ماه از عبادت، توسل، قرب به درگاه الهی و اهل بیت علیهم السلام و نیز صفای باطنی که در این ماه به دست آورده اند و برکات کسب شده را از دست ندهند، مبادا که آبروی کسب کرده ی در پیشگاه خدای متعال و اهل بیت علیهم السلام از بین برود.

معظم له فرمودند: مسأله ی شرعی این است که هر خانمی با وارد شدن به سن تکلیف، یعنی تمام کردن نُه سال قمری و وارد شدن به ده سالگی (که از سال شمسی کمتر است) بنا به روایات و احکام و نظر فقها شرعاً به تکلیف می رسد و در تمام احکام از واجبات و محرمات با یک بانوی شصت ساله و بیشتر، همسنگ است، مگر واجبات و محرماتی که موضوعیت نداشته و مورد تکلیف او نباشد، مانند وظایف همسرداری و فرزند داری.

در این جا بر آنم که مسأله شرعی را با بیان سه تکلیف به عنوان بیان حکم شرعی عرض کنم:

1. اما تکلیف اول: بر هر بانویی که به تکلیف برسد و خانمی که تکلیف باشد واجب است که مسائل شرعی محل ابتلا را فرا گیرد و بدان عمل کند، بدین معنا که برای وضو گرفتن باید واجبات و مبطلات وضو را بیاموزد و اگر چنین نکند ممکن است دچار اشتباه شود، عذری از او پذیرفته نخواهد بود. احکام دیگر واجبات نیز همین گونه است. البته اگر قدرت فراگیری تمام آن را نداشته باشد معذور است، اما وجوب فراگیری ساقط نمی شود.

بنا به نظر فقها که در منابع مفصل فقهی آمده است، مسائلی که مورد ابتلا بودنش حتی مورد احتمال بوده واجب است انسان تکلیف شده چه مرد و چه زن آن را فرا گیرد و اگر فرا نگیرد و دچار اشتباه شود معذور نیست و گناه کرده است.

شکیات و سهویات از جمله مواردی است که هر فرد مکلف باید آن را یاد گیرد و اگر فردی آن را فرا نگیرد و خلاف واقع عمل کند مرتکب حرام شده و معصیت کرده است.

مرجع عالیقدر در ادامه افزودند: دختر جوان که ازدواج می کند نیز باید واجبات همسرداری را فراگیرد تا مبادا نسبت به شوهر مرتکب عمل حرامی شود. شوهر نیز از این حکم مستثنی نیست و نظر همه ی علما در این مسأله تفاوت ندارد و یکی است. وظیفه ی دختر نسبت به پدر و مادر امری است که باید با واجب و حرام آن آشنا شد و اگر احکام تعامل با والدین را نداند معذور نیست، چراکه در یادگیری آن کوتاهی کرده است و عذر تقصیر دارد که نزد خدا پذیرفته نیست، نه عذر قصور که قابل بخشش باشد.

در تعامل با خویشاوندان، خرید، فروش، رهن، اجاره و صلح نیز واجبات و محرماتی دارد که یک خانم باید احکام آن را یاد بگیرد که در غیر از این صورت ممکن است گرفتار ربا، یا بیع غرری و دیگر محرمات گردد و عذری از او پذیرفته نمی شود. پس بانوان باید در حدّ توان و آن اندازه ای که برایشان مقدور و ممکن است احکام محل ابتلا و یا احتمالاً محل ابتلا واقع گردد را فرا گیرند.

حضرت آیت الله العظمی شیرازی مدظله العالی در ادامه در باب حج نیز فرمودند: خانمی که به حج می رود باید مسائل حج را بداند یا حداقل با فردی باشد که به حرام نمی افتد یا واجبی از اعمال حج را از دست نمی دهد و از راهنمایی اش استفاده کند. حال اگر حکم را نداند و در حال طواف، رمی و سعی در طهارت یا مسأله ای دیگر شک کند و به دلیل عدم آشنایی به حکم در مخالفتی واقع شد و حرامی را انجام داد یا واجبی را ترک کرد در شمار افرادی خواهد بود که در قیامت نسبت به آنان خطاب می رسد: «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ؛ آنان را نگه دارید که باید بازپرسی شوند»(صافات/24).

مرجع عالیقدر در بخش دیگری از سخنانشان فرمودند: آنچه تا این جا بیان شد درباره ی احکام و تکلیف اول بود.

2. و اما تکلیف دوم که بر هر بانویی که به تکلیف برسد و خانمی که تکلیف باشد واجب است مسائل اعتقادی است، یعنی اعتقاد به اصول دین که اعتقادی وجدانی و به معنی باور است، فراگرفتن آن بر همه مهم تر از فراگیری احکام و مسائل شرعی است. و اگر به دلیل نادانی و عدم فراگیری، اعتقادش درست نباشد، معذور نیست، مگر آنکه قدرت فراگیری اش به شدت ضعیف باشد ، اما به عنوان مسأله ای شرعی یادگرفتن و عمل به احکام واجبات و محرمات محل ابتلا یا احتمالاً محل ابتلا واجب است.

3. ایشان در ادامه فرمودند: و اما تکلیف سوم که بر همه نیز واجب بوده و هست، ارشاد دیگران به مسائل اعتقادی و احکام شرعی است گرچه خود او مصداق و مورد آن نباشد، مثلاً: اگر خانمی ازدواج نکرده باشد احکام شوهر داری گرچه جهت اینکه او مورد و مصداقش نبوده بر او واجب نیست، اما بیان احکام برای دیگران به عنوان واجب کفایی، بر او واجب است و باید به نزدیکان و آشنایان دارای شوهر، احکام شوهرداری را آموزش دهد. همین طور است احکام حج و احکام دیگر واجبات، از جمله اعتقادات. فقها مکرراً بیان داشته اند و متعرض این مسأله شده اند که یک خانم نباید نسبت به اعتقادات شوهرش و همچنین عمل نمودن و تبعیت او از احکام بی تفاوت باشد و واجب است به این جنبه با حوصله و زبان خوش به طور مداوم توجه کند و او را ارشاد و راهنمایی بنماید.

ایشان افزودند: به فرموده ی فقها اگر مردی به دلیل ندانستنِ حکم، مرتکب حرام شد یا واجبی را ترک کرد هم او و هم همسرش مسئول هستند که چرا در پی فراگیری احکام نبوده اند. از این رو یاد گرفتن احکام برای هم زوج و هم زوجه مانند نماز واجب عینی است.

ایشان در ادامه بیان داشتند:‌ اگر فردی با احکام آشنا نباشد در ابتدایی ترین معامله دچار ربا می شود،‌بدین معنا که ـ‌ مثلاً ـ به باراز رفته یک کیلو قند می خرد و به منزل می برد و آن جا متوجه می شود که به قند نیاز ندارد و می بایست شکر می خریده است، لذا قند را به بازار برگرداند از فروشنده به جای آن شکر می طلبد و فروشنده یک و نیم کیلو شکر به او می دهد. این معامله حرام است و به اجماع تمام علمای مسلمانان ربا می باشد همین مقدار ربا به حکم قرآن کریم، جنگ با خدا و رسول اوست،‌ چنان که می فرماید:‌ «فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ؛ اگر (دست از ربا برندارید) پس بدانید که خدا و رسولش با شما پیکار و جنگ خواهند کرد»(بقره/279).

آری همین مقدار بی اطلاعی از احکام انسان را در شمار ستیزکنندگان با خدا و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله قرار می دهد ـ ‌در چنین موردی هر دو طرف مسئول هستند.

معظم له افزودند: بانوان در راه فرا گرفتن این واجبات بکوشند، بی تفاوت میان آنچه که مرتبط به خودشان و محل ابتلای آنان باشد یا نه. و البته به عنوان واجب کفایی به دیگران آموزش دهند.

مرجع عالیقدر فرمودند:‌ در روایت آمده است:‌ «لا قربة بالنوافل إذا أضرَّت بالفرائض؛ مستحباتی که به واجبات صدمه بزند، مایه ی قربت نخواهد بود».

ایشان در توضیح این روایت فرمودند: ‌اگر کسی عمل مستحبی انجام دهد، به شرطی مقبول خدا و موجب تقرب به درگاه الهی خواهد شد که سبب ضایع شدن عمل واجب نشود و در این صورت، عمل مستحب مقبول خواهد شد.

روشن باشد که برخی مستحبات در تهذیب نفس اثر دارد که در این صورت واجب عینی می شود، مانند: دعای ابوحمزه ی ثمالی، دعای صباح، دعاهای اول ماه مبارک رمضان، دعای افتتاح و جز آن که نفس را تربیت می کنند. لذا به اندازه ای که تربیت نفس و حصول ملکه ی عدالت واجب عینی است. حال اگر به بیش از این مقدار مستحب پرداخته شود، آن سان که به واجبات لطمه زند، دیگر عمل مستحب سبب قرب الهی نخواهد بود. قدر متیقن این است که افراد باید در حدّ توان احکام را یاد بگیرند و به دیگران بیاموزند تا به علت ندانستن ـ خدای ناکرده ـ دچار حرام یا ترک واجب نشوند، چراکه در سرای دیگر مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. غفلت از هر دو مورد ممکن است انسان را از نزدیک شدن به خدای متعال و اهل بیت علیهم السلام که در این ماه مبارک حاصل شده است بازدارد، پس باید با تلاش پیگیر این موهبت حفظ و ماندگار شود.

معصوم علیه السلام می فرماید: «وهلک من حیث لا یعلم؛ به گونه ای و از جایی که نمی دانست هلاک و تباه می گردد».

در روایت آمده است که در روز قیامت بعضی افراد به عنوان عذرتراشی عرض می کنند: بارالها، نمی خواستیم به حرام آلوده شویم، ولی راه را نمی شناخته و حکم را نمی دانستیم. بنا به روایتی دیگر به او گفته می شود: «چرا عمل نکردی؟

می گوید: نمی دانستم.

پاسخ می شنود: چرا نیاموختی؟»

و اما موعظه، آنگاه حضرت آیت الله العظمی شیرازی مدظله العالی در ادامه، سخنان خود را به موعظه و اندرز اختصاص داده و فرمودند: موعظه ای عرض می کنم که به زن و مرد مرتبط است، اما فعلاً بانوان محترم مخاطب این سخن هستند. انسان در برخورد با اطرافیان، مثلاً زن با شوهر، پدر، مادر، خواهر، همسایگان، در مسجد، حسینیه، مدرسه، دانشگاه، حوزه و جز آن، خود را جای طرف مقابل و طرف را جای خود قرار دهد [و بر همین اساس داوری‌کند]. در صورت چنین تصمیم و اقدامی یک دنیا موفقیت حاصل کرده است و در غیر این صورت یک دنیا مسئولیت بر عهده خواهد داشت.

این تعامل مراحلی واجب و مراحلی مستحب دارد. به عنوان مثال، ‌اگر شخصی از شما خواسته ای حلال، واجب یا مستحب داشت و شما از عهده ی انجام بر می آمدید، اما به دلایلی نمی خواهید خواسته اش را تأمین کنید. یا این که شخصی برای برطرف شدن نیاز مالی اش نزد شما آمده باشد و بتوانید نیازش را شخصاً یا با وساطت نزد دیگران برطرف کنید، اما به بهانه هایی از این کار سر باز زنید، به جاست که خود را جای او و او را جای خویش قرار دهید و خود برای رفع نیازتان نزد وی بروید.

چه انتظاری دارید؟

معظم له افزودند: این جا به جایی و خود جای دیگری پنداشتن به نفع انسان است و خدای متعال در این معنا می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ؛ پس هرکه عمل صالح انجام دهد به نفع خود عمل کرده است»(فصلت/46) و در توضیح این آیه فرمودند: این اقدام مانع از درگیری، رو برو شدن با افراد و جلوگیری از ایجاد مشکل می کند و اگر ـ خدای ناکرده ـ با مشکلی از این قبیل مواجه شدید، بر شما آسان می گردد. وانگهی روایاتی از این دست بسیار است که به جا و خوب است که شما حاضران و همگان آن را بخوانند و بدانند که چنین رفتاری نفس انسان را تربیت می کند.

به راستی اگر شما به یکی از آشنایان یا بستگان احتیاجی داشته باشید و او هم علی رغم زحمتی که متحمل می شود مشکل شما را حل کند، آیا نمی گویید: برای دوست و خویشاوند به زحمت افتادن چه اشکالی دارد؟ پس خوب است که همین کار را خود انجام دهید، چراکه گذشته از این که مایه ی نزدیک شدن به خداست، امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف را خشنود و انسان را نزد امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف محبوب و به ایشان نزدیک می کند، وانگهی این کارها خطرهای بزرگ و فراوان را از انسان دور می کند، چنان که در روایت آمده است:‌ «الصدقة تدفع البلاء وقد اُبرم إبراماً؛ صدقه، بلای قطعی شده را دفع می کند».

معظم له در توضیح روایت فوق فرمودند: در روایت آمده است که: «در شب های قدر، مثلاً: تقدیر انسان رقم می خورد محکم و قطعی می شود که ده روز دیگر بمیرد» در عین حال یک خدمت و کارگشایی از درمانده و گره در کار خورده ای تقدیر بد او را دگرگون و به تقدیر خوب بدل می کند. به دیگر بیان فردی که از مردم کارگشایی مشروع کند مانده ی عمر دو ساله اش بیست سال می شود و شخصی که به نیاز دیگران بی توجهی کند، عمر بیست ساله اش بسیار کوتاه می شود. از دیگر سو تلاش و وساطت 1ـ2 روزه آثار فراوانی دارد و تمام به نفع انسان است.

مرجع عالیقدر در ادامه فرمودند: سعی کنیم و سعی کنید تا در حدِّ توان، خود را جای دیگران و دیگران را جای خود قرار دهیم و برای حلّ و رفع مشکلات موجود در میان، بکوشیم.

همین جابجایی را باید در تعامل زن و شوهر درنظر گرفت و زن خود را جای شوهر بگذارد و رفتار درشت او را تحمل کند و بداند که افزون بر پاداش آخرتی، سود و منافع دنیایی دارد.

حضرت آیت الله العظمی شیرازی مدظله العالی در خاتمه فرمودند: در روزهای پایانی این ماه، لحظات نورانی آن را از دست ندهیم و با تمرین، این جابه جایی را به خود بقبولانیم.

خدای متعال توفیق درک ثواب و فضیلت ماه مبارک رمضان و توفیق اطاعت و بندگی را به طور احسن به ما عطا فرماید ان شاء الله و آن را بر همه مستدام بدارد و هماره بر آن بیفزاید.
 
وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین