به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی به پرسشی درباره مساله بردگی در اسلام پاسخ گفته است.
به گزارش شفقنا متن پرسش مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:
سؤال: چرا اسلام با وجود این که دین کاملی است مسأله بردگی را تجویز کرده است و آن را ملغی اعلام نکرده است؟

جواب: برای درک واقعیت مسائل مربوط به بردگان در اسلام باید توجه داشت که مهم ترین و شایع ترین طریقه این که کسی برده شود این است که در جنگ بین مسلمین و غیر مسلمین به اسارت مسلمین درآید. برخی از طرق دیگر نیز در نهایت به همین طریقه باز می گردند.
در مورد کسی که در جنگ به اسارت مسلمین درمی آید، یکی از چهار راه زیر را می توان تجویز نمود:
١ ـ اسیر را به قتل برسانند.
٢ ـ اسیر را آزاد کنند.
٣ـ اسیر را زندانی کنند.
۴ـ اسیر را به بردگی بگیرند.
راه اول و دوم قطعاً مورد تأیید عقلا نیست. اما در خصوص راه سوم اگرچه این طریقه اکنون امکان پذیر است اما با در نظر گرفتن شرایط موجود در زمان تشریع حکم، باید گفت که این روش نیز نمی توانست عملی گردد. زیرا در آن زمان دولت ها از حیث قدرت مالی و امکانات، بسیار ضعیف تر و کوچک تر از وضعیت فعلی بودند و با توجه به تعداد زیاد جنگ ها و اسرا، امکان این که اسرا را در زندان نگهداری کرده و مسکن و لباس و غذا برای آنان فراهم سازند و همچنین عده ای را به نگهبانی از آنان بگمارند، به جهت هزینه های بسیار و کمرشکن آن، برای آنان وجود نداشته است.
بنابر این تنها راهی که برای دولت ها باقی می ماند، این بوده که این اسرا را به عنوان برده در اختیار شهروندان خود قرار دهند تا هم شهروندان از خدمات آنان استفاده کنند و هم امکانات زندگی را برای آنان فراهم نمایند و در واقع با مشارکت شهروندان، معضل نگهداری از اسرا را حل نمایند، زیرا صرف نگهداری از اسرا بدون این که هیچ گونه خدمت رسانی از آنان به طرف مقابل صورت بگیرد، قطعاً مورد استقبال مردم واقع نمی شده است.
علاوه بر این که این روش در آن زمان، روشی معمول و متعارف در بین تمامی ملل بوده و غیر مسلمین نیز در صورتی که از مسلمین اسیری می گرفتند، به همین ترتیب با وی عمل می کردند و اصل مقابله به مثل، اصلی پذیرفته شده در بین عقلا در هنگام جنگ است.
نکته دیگری که باید مد نظر قرار داد این است که یک قانون خوب لزوماً یک قانون ایده آل نیست، بلکه قانون خوب قانونی است که اولاً قابلیت اجرایی شدن داشته باشد و ثانیاً اگر ایده آل نیست، جامعه را به سمت وضعیت ایده آل و مطلوب قانونگذار سوق دهد.
به عنوان مثال، بدیهی است که وضعیت ایده آل هر قانون گذاری این است که زندان و زندانی در جامعه وجود نداشته باشد، ولی اگر قانون گذاری در شرایط فعلی اجتماعی حکم به برچیدن زندان ها کند، بی تردید این قانون توسط عقلا مورد تقبیح و سرزنش واقع خواهد شد و به وی متذکر خواهند شد که اگر می خواهد زندان برچیده شود، باید قوانینی وضع کند که سبب شود جرم و جنایتی رخ ندهد تا به خودی خود زمینه حذف زندان فراهم گردد.
در صدر اسلام، بردگان از سرمایه های اصلی مادی افراد جامعه به حساب می آمدند و اگر اسلام می خواست بردگی را به یکباره لغو کند، با مخالفت و مقاومت بسیار زیادی روبرو می شد و این قانون در عمل با شکست مواجه می شد. اگر بخواهیم تقریب به ذهن شود می توانیم آن را با وضعیت مسکن و ملک در زمان فعلی بسنجیم؛ قطعاً اگر در زمان حاضر حکومت بخواهد به یکباره اعلام کند که ملک دیگر قابل خرید و فروش توسط افراد نیست و ملکیت افراد بر آن دیگر به رسمیت شناخته نمی شود، به جهت این که سرمایه اکثر مردم با این قانون از دست آنان خواهد رفت و ضرر و زیان بسیار زیادی به آنان وارد می شود، این قانون به خاطر مقاومت اکثریت افراد، محکوم به شکست خواهد بود.
با توجه به مطالب فوق گفته می شود: اسلام اگرچه با قانون برده داری مخالفت نکرد و آن را تجویز نمود ولی در مقام عمل در کنار آن قوانینی را وضع نمود که به مرور زمان سبب شد موضوع برده داری از بین رفته و خود به خود منتفی گردد و مخالفتی نیز با آن صورت نپذیرد. مثل این که کفاره خیلی از گناهان را آزاد کردن برده قرار داد. و یا فروش کنیزی را که از صاحب خود دارای فرزند شده باشد ممنوع اعلام کرد و مقرر ساخت که این کنیز پس از مرگ صاحب خود از سهم فرزندش از ما ترک پدر، آزاد شود. علاوه بر این که با دستورات اخلاقی، مردم را تشویق به آزادسازی بردگان نمود و ثواب بسیار زیادی بر این امر مترتب کرد و برای رعایت حقوق بردگان، قوانین و دستورات لازم الاجرای زیادی وضع کرد.

با این روش اسلام اولاً: مشکل نگهداری اسرا را برطرف نمود، ثانیاً: موجب شد که اسرا در بین خانواده های مسلمان با آداب اسلام آشنا شده و مسلمان شوند، ثالثاً: حساسیت و مقاومتی در برابر قانون ایجاد نکرد و رابعاً: در عمل موجب منتفی شدن موضوع برده داری در طول زمان و رسیدن به جامعه ایده آل خود شد که در آن بردگی وجود ندارد.