موضوع: اخبار

 

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی معتقد است: اگر چه جوان قلبش پاک است و ریشه خوب، بد، عالم و یا جاهل بودن در جوانی نهادینه می  شود و جوان آمادگی برای پذیرش دارد و می تواند از عمرش به خوبی استفاده کند ولی باید مواظب بود این فرصت به غفلت نگذرد. در حال حاضر باید مجلس و دولت با برنامه ریزی مناسبی برای حصول اهداف و حل مشکلات جوانان را یاری کنند.

به گزارش مرجع ما به نقل از شفقنا، بی شک در نظام اسلامی برخی آسیب های اجتماعی و دیگر چالش ها دامن گیرجوانان شده است، لیکن باید ریشه ‏یابى کرد، اگر بیکارى گریبانگیر نسل جوان‏ شده، باید ریشه‏ یابى کرد و سپس به دنبال معالجه رفت.[۱] هم چنین بایدگفت؛ انرژی جوانی بسیار شگفت انگیز است و به نیرویی هدایت گر و مراقب نیاز دارد. «همان طور که اگر سیلاب های عظیم و پراکنده، به وسیله سدهای بزرگ مهار شود و در مجرای معیّن وحساب شده ای به جریان بیفتد، می توان توربین های عظیم برق را به گردش درآورد، کشوری را روشن و سرزمین های وسیعی را سرسبز و خرم گرداند، همچنین این نیروی خلاق جوانی که در وجود جوانان نهفته است هم، می تواند جامعه هایی را روشن و محیط های بزرگی را آباد کند.[۲]که در ادامه مهمترین راهبردهای تحقق این مسأله از نظر مخاطبان خواهد گذشت.

اضمحلال  فکری جوانان؛  توطئۀ دشمنان اسلام

بدیهی است در دنیاى امروز دست‏هاى مرموز دشمنان‏ حق و عدالت براى مسموم ساختن افکار نسل جوان‏ به وفور قابل مشاهده است ، [۳] با اندک تأمل می توان دریافت که در عصر کنونی  وسائل تبلیغاتى دشمن که از مجهزترین و نیرومندترین وسائل تبلیغاتى جهان است کوشش مى‏ کنند تا پایه‏ هاى عقائد اسلامى را در افکار مسلمین، مخصوصاً نسل جوان‏[۴]ویران سازند، آنها در این راه از هر گونه وسیله و هر کس در لباس هاى« دانشمند، خاورشناس، مورخ، عالم علوم طبیعى، روزنامه ‏نگار و حتى بازیگران سینما» استفاده مى‏ کنند.[۵]

لذا هدف  دشمنان اسلام این است که می خواهند نسل جوان را از ما بگیرند،[۶] و نقشه دشمنان خارجی در این زمینه کاملاً حساب شده است زیرا هرگاه جامعه، مخصوصاً نسل جوان در امواج فساد غرق شود هرگونه مقاومت در برابر هجوم بیگانه درهم شکسته خواهد شد و راه برای سلطه آن ها هموار می گردد.[۷]

هم چنین محاسبه دشمنان داخلی نیز همین گونه است، آن ها بهترین راه برای براندازی نظام را بی تفاوتی مردم نسبت به دین و ارزش های دینی دیده اند.[۸]

حال آنکه جوانان حامیان انقلاب و مبارزان در مقابل دشمن هستند، اما دشمنان می خواهند اینها را از ما بگیرند، امروز دشمن در صدد سست کردن اعتقادات مذهبی جوانان در جامعه است .[۹]لذا ما باید در این خصوص هوشیار باشیم و قدر جوانان را بدانیم.[۱۰]

بنابراین باید این پرسش کلیدی را مطرح نمود که آیا وقت آن نرسیده است که برنامه دقیقی برای مبارزه با این تهاجم دشمنان تنظیم کنیم، این جانب از این بیمناکم که تجربه تلخ اندلس بار دیگر در کشور ما تکرار شود و مقاومت ها از میان برود و دشمن بر همه چیز مسلط گردد.[۱۱]

بدین ترتیب باید هشدار داد  اگر دشمن در این زمینه موفق شود، دیگر چیزی از انقلاب و اسلام برای کشور باقی نمی ماند .[۱۲]

مدرنیته و تخریب مبانی اخلاقی جوانان

متأسفانه اخیراً حرکت تخریب مبانی اخلاقی و فساد جوانان دیده می شود که ممکن است این سیل بنیان کن همه چیز را با خود ببرد، از گسترش مواد مخدر گرفته تا پخش امواج بسیار مستهجن و بدآموز به صورت رایگان یا بسیار ارزان، و فعال شدن سایت های بسیار بدآموز اینترنتی و ماهواره ها و مطبوعات طرفدار آن ها و مسئله بدحجابی که به سوی بی حجابی پیش می روند و تشکیل مجالس جشن عروسی به صورت زمان طاغوت یا بدتر از آن و حتی آلوده کردن بعضی از مجالس عزاداری با آهنگ های ترانه ها و مانند آن ، و مع الاسف فضا را به صورتی درآورده اند که امر به معروف و نهی از منکر عملاً در آن بسیار مشکل شده است و یک حالت انفعالی و مرعوبیت خطرناک جای آن را گرفته است.[۱۳]

حال اگر این جریان فقط اخلاق جامعه را هدف قرار می داد یک مصبیت بزرگ بود ولی مهم تر از آن این که قرائن و شواهد نشان می دهد که تمام این ها در راستای مذهب زدایی و عریان سازی از اعتقادات دینی و عقب زدن اسلام از متن جامعه است که یک فاجعه محسوب می شود.[۱۴]

به عنوان نمونه  با توجه به افزایش استفاده جوانان از تلفن های همراه، وظیفه متولیان امر نسبت به این موضوع بسیار سنگین تر شده تا در مقابل این موج، خدای نکرده نوجوانان و جوانان به گمراهی کشیده نشوند. [۱۵]

دشمن سعی دارد با انواع ترفندها همچون ایجاد شبهات، ترویج مفاسد اخلاقی و تهاجم فرهنگی و اعتیاد جوانان کشور را تحت تاثیرقرار دهد[۱۶] و با متمرکز کردن روی این حربه بر روی نسل جوان ما می خواهد آن ها را از اسلام و قرآن جدا کند [۱۷]و این امر می  طلبد که دستگاه های مسئول از جوانان غافل نشوند.[۱۸]

امروز راه‌ها به سوی فساد زیاد شده است، جوانان باید هوشیار باشند و در انتخاب درست دقت کنند.  [۱۹] چه اسرافى از این بالاتر که انسان مهمترین سرمایه وجود خود یعنى‏ عمر و سلامت و جوانى‏ و نیروها را بیهوده در راه فساد و گناه‏[۲۰]و  عصیان و یا در مسیر به دست آوردن متاع بى‏ ارزش و ناپایدار این دنیا به هدر دهد، و در برابر این سرمایه چیزى عاید او نشود.[۲۱]زیرا ادامه این تحریکات دائمى بهترین فصول زندگى یعنى‏ دوران جوانى‏ را بر باد مى‏دهد و اعصاب جوانان را در هم مى‏ کوبد.[۲۲]

لذا باید برای حل مشکلات دانش آموزان از تمام برنامه ها بهره جست تا مانع افزایش مفاسد اجتماعی شویم[۲۳]وهمه باید سعی کنیم نسل جوان را در مقابل وسوسه های شیطان صفتان بیمه کنیم. [۲۴]

لزوم تهذیب و خود سازی

انجام  عبادت ، و در خودسازى‏ کوشیدن، و به غیر خدا نیندیشیدن، تحول عظیمى در روح انسان پدید مى ‏آورد، [۲۵] لذا حضور جوانان مومن دانشجو برای تهذیب و خودسازی، نگرش درگذشته و تصمیم برای آینده، مساله بسیار مهمی است آن هم در دنیایی که آلوده شده است.[۲۶]

شکی نیست دشمنان اسلام و انقلاب تبلیغ می کنند که جوانان از دین و معارف الهی فاصله گرفته اند که این حضور پر شور جوانان در مناسک عبادی هم چون اعتکاف جواب دندان شکنی برای آنان است که بحمدالله نسل جوان ما مومن و معتقد هستند.[۲۷]

هم چنین شایسته است جوانان فاصله خود را با نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و تفسیر آیات قرآن کم کنند، زیرا بالا رفتن علم و دانش باعث تشخیص راه زندگی سعادتمند خواهد شد. تمسک به فرهنگ اسلام علوی و پرهیز از مجالس آلوده و دوستان ناباب، اخلاق و عقاید اسلامی را  در میان جوانان حفظ می کند[۲۸]

بنابراین تا جوانان با ایمان هستند انقلاب بیمه است، اما پناه بر خدا از روزی که شیاطین نفوذ کنند.[۲۹]

امیدواریم جوانان‏ عزیز ما، مخصوصا دانشجویان درامور معنوی، که وسیله مؤثرى براى قرب پروردگار است، نسبت به دیگران پیشگام باشند.[۳۰]

شادی سالم ضرورت حیاتی برای جوانان

به گفته برخی تفریح و سرگرمى همچون سرویس کردن و روغن کارى نمودن چرخهاى یک ماشین است گرچه این ماشین یک ساعت متوقف براى این کار مى‏شود، ولى بعدا قدرت و توان و نیروى جدیدى پیدا مى‏ کند که چند برابر آن را جبران خواهد کرد، به علاوه بر عمر ماشین خواهد افزود.[۳۱]

لیکن مهم این است که سرگرمى و تفریح،«سالم»باشد و گرنه مشکلى را که حل نمى ‏کند بلکه بر مشکل  ها مى ‏افزاید، چه بسیار تفریحات ناسالمى که روح و اعصاب انسان را چنان مى ‏کوبد که قدرت کار و فعالیت را تا مدتى از او مى‏ گیرد و یا لا اقل بازده کار او را به حد اقل مى‏ رساند.[۳۲]

لذا در بین جوانان عده‏اى وجود دارند که روحشان مرده است؛ معتادند، گرفتارند، افسرده ‏اند و خلاصه اثرى از شور و نشاط جوانى در آنها نیست، همان‏گونه که در بین پیران کسانى هستند که روحى زنده و با نشاط دارند، اینها قلب و روحشان جوان‏ است، هر چند سنشان زیاد باشد. [۳۳]

با این اوصاف باید گفت از دیدگاه اسلام هدف‏ وسیله‏ را توجیه نمى‏ کند؛ یعنى براى رسیدن به هدف مقدس، نمى‏ توان از مقدمات نامقدس سود جست، بلکه باید با وسائلى مقدس، به هدف مقدس نائل شد[۳۴] لذا  نکند خدایی ناکرده برای خنداندن مردم کارهای خلاف شرع انجام شود، مبادا صحنه های بدحجابی نشان داده شود و طنزها لغو و بیهوده باشد، همه برنامه ها را می‌توان هدفدار کرد.[۳۵]

ارتقای آموزه های اسلامی در کتب آموزشی

نباید فراموش نمود برخی عوامل نفوذی در گوشه و کنار کشور سعی در حذف ماهیت اسلامی از کتاب های دانش آموزان دارند که مسئولان باید در این زمینه دقت لازم را به کار بندند. [۳۶]

خوشبختانه فرهنگ اسلام بسیار غنی است و مدیران می توانند با بهره گیری هر چه بیشتر از معارف اسلامی، جوانان را در برابر تبلیغات منفی دشمنان بیمه کنند. [۳۷]

هم چنین از سوی دیگرعلاقه شدید نسل جوان‏ به این گونه کتاب ها، نشانه بارزى است از زنده بودن روح حقیقت‏ جویى در آنها. لذا باید نیاز حق‏ طلبى و ایمان به معنویت و سعادت را در این طبقه باور داشت.[۳۸]

از این رو هر چه بر تعداد کتابخانه ها، مدارس، حوزه های علمیه و سفرهای علمی افزوده شود، سطح علمی و دینی جوانان افزایش خواهد یافت و به همان نسبت هم جوانان از مفاسد و انحرافات دور می شوند.[۳۹]

لزوم ارتباط جوانان باعالمان دین

گفتنی است سایت های شیطنت آمیز ضد اسلامی و ضد شیعی در فضای مجازی فعال هستند و شبهه افکنی می کنند[۴۰] که جوانان باید به هوش باشند و خود را از لغزشگاه‏ ها دور نگه دارند، همان گونه که مسئولین نیز باید احساس مسئولیت کرده و براى حفظ و تقویت ارتباط جوانان با خداوند نهایت کوشش خود را به کار گیرند. چون اگر نسل جوان‏ از دست برود فقط جهان آخرت از دست نمى‏ رود، بلکه دنیا نیز از دست مى‏ رود.[۴۱]

در این شرایط جوانان باید سؤالات خود را با عالم دینی در میان بگذارند، چون این شبهات با ساده ترین استدلال های علمی و فلسفی، جواب های روشن دارندو ما به برکت اهل بیت علیهم السلام می گوییم و معتقدیم که سؤال و شبهه بدون جوابی در هیچ یک از مسایل دینی اسلام وجود ندارد.[۴۲]

به عنوان نمونه ضرورت گسترش افکار و اندیشه های امام خمینی قدس سره و انس بیشتر جوانان با این اندیشه ها برای مقابله با شبهات دشمنان بسیار مفید و موثر خواهد بود.[۴۳]

از سوی دیگر تصویر فاصله علما  با مردم و نسل جوان باید کاهش یابد[۴۴] و براى کم کردن این فاصله‏ ، نسل جوان‏ باید بتوانند بیش از پیش با آثار بزرگ اسلامى آشنا گردند؛ از زلال جان پرورش سیراب گردند و راه زندگى را بیابند و مفاهیم و ارزش‏هاى اسلامى را بهتر ارزیابى کنند.[۴۵]

جوان و دوست یابی صحیح و سالم

بی شک انسان بدون دوست و رفیق نمی تواند زندگی کند و در روایات آمده است که رفیق از بهترین نزدیکان انسان است، اما رفیق خوب و بد تفاوت دارد.[۴۶]

دوستى و رفاقت را مى‏توان یکى از شاخ و برگ‏هاى درخت اجتماع به حساب آورد که رنج و تعب را مى‏ برد، به روح و روان نشاط مى‏ بخشد و هنگام گرفتارى بسیارى از مشکلات بدین وسیله حل مى‏ شود.[۴۷]

لیکن دین مبین اسلام در انتخاب دوست و رفیق بسیار سخت گیر است و تاکید می کند که در این راستا باید مراقب بود چرا که سرنوشت انسان را در بخش هایی دوستان می سازند. [۴۸] لذا ما باید در انتخاب‏ دوست سختگیر باشیم. باید کسانى را برگزینیم که دیدنشان ما را به یاد خدا بیندازد، ما را دعوت به تقوا و اطاعت از خدا و تلاش براى رضاى حق کند.[۴۹]

به ویژه آنکه با توجه به این که در حال حاضر اسباب آلودگی جوانان به گناه بیشتر شده است نسل جوان باید حساسیت بیشتری در انتخاب دوست داشته باشند.[۵۰] هم چنین ما باید جوانان را برای انتخاب دوست خوب راهنمایی، کنیم چون دوست خوب در سرنوشت انسان تاثیرگذار است.[۵۱]

متأسفانه برخی به خاطر دوست و رفیق ناباب و وسوسه های آنها به مواد مخدر آلوده و گرفتار مشکلات بسیاری شده و برخی نیز به همین دلیل به دار آویخته شده‌اند.[۵۲]

بسیاری از باندهای سرقت و ناهنجاری نیز به واسطه همین دوستان ناباب شکل می‌گیرد برای همین جوانان باید در انتخاب دوست حساسیت فوق العاده‌ای داشته باشند و بدانند که یک دوست تا چه میزان می‌تواند در سرنوشت انسان اثرگذار باشد.[۵۳]

اشتغال ضرورت بنیادین برای پویایی نسل جوان

به یقین هنگامی که مسئله بیکاری جوانان مطرح می شود ابعاد فاجعه نیز روشن تر می گردد.[۵۴] زیرا امروزه برخی ۱۰ الی ۲۰ پست و مقام برای خود گرفته اند؛ این درحالی است که بسیاری از جوانان لایق، بیکارند![۵۵] حال آنکه این گونه اقدامات، باعث ایجاد کینه و بدبینی در جامعه می شود.[۵۶]

قطعاً کسی که ۱۰ الی ۱۵ شغل را هم زمان دارد، از حرص و طمع و روحیه انحصار طلبی اوست که این یکی از بدترین رذایل اخلاقی است. که منشأ این تفکر، فقط به فکر گروه خویش بودن است؛ این افراد فکر می کنند باید گروه خودشان، شغل های بیشتری را در اختیار داشته باشند؛ حال آن که باید از چنین فردی پرسید: آیا باید همه منافع برای شما باشد؟.[۵۷]

لازم به ذکر است امروزه شعارهاى زیادى در استفاده کردن از نیروى جوانان داده مى‏شود و متأسفانه به گونه ‏اى تبلیغ شده که بعضى تصور مى ‏کنند باید بزرگسالان را از صحنه حکومت و اجتماع کنار گذاشت در حالى که آنها مجموعه‏ هاى عظیمى از تجاربند. حق مطلب این است که تجربه‏ هاى پرارزش بزرگسالان باید با نیرو و نشاط جوانان آمیخته شود تا موفقیت قطعى حاصل شود؛ به طور قطع و یقین نه تنها مى‏توان به نیروى جوان‏ قناعت کرد و نه تنها به تجارب بزرگسالان، بلکه این دو مکمل یکدیگرند.[۵۸]

ازدواج؛ شاخصۀ کلیدی پویایی جوانان

باید اذعان نمود خداوند ازدواج را به صورت یک فریضه جمعی شمرده است، و قرآن، ازدواج را مایه آرامش انسان قرار داده است ، آرامشی که تنها در بعد فردی خلاصه نمی‌شود بلکه به تبع آن آرامش در عرصه اجتماعی نیز تحقق می یابد.[۵۹] لذا دولت، مسؤولان، مردم و خانواده ها همه باید دست به دست هم دهند تا مشکل ازدواج جوانان حل شود.[۶۰]زیرا ازدواج و همسر گزینى موجب شکفته شدن استعدادهاى نهفته است و افراد متأهّل بهتر از افراد مجرّد فکر مى‌کنند و جوانى که در کانون وجود او آتش شهوت زبانه مى کشد و وسیله مشروع براى اطفاى آن ندارد، نمى تواند صحیح و آرام فکر کند؟این حقیقتى است که برخى از روانشناسان نیز به آن اعتراف کرده  اند.[۶۱]

بنابراین به نظر می رسد سازمانی دارای سرمایه‌های کافی و اختیارات لازم باید در کشور وجود داشته باشد تا مسئله ازدواج ساماندهی شود.[۶۲]امیدواریم خداوند به همه گوش شنوا بدهد و ما ورای شعارهایی که داده می شود تصمیم و عمل نیز باشد حتی اگر یک سازمان مجهزی دارای سرمایه های کافی و اختیارات لازم برای مساله ازدواج جوانان فراهم کنند که هم تسهیلات بدهند و هم آموزش های لازم را به آنها ارائه کنند، بسیار مفید و بجا خواهد بود.[۶۳]

هم چنین در جامعه گروهى عهده‏ دار کمک به پسران جوان‏ نیازمند ازدواج‏ شوند، جوانانى که سن ازدواج آنها فرا رسیده ولى ضعف امکانات مالى اجازه ازدواج را به آنها نمى‏ دهد.[۶۴]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت؛ سرمایه اصلی یک کشور منابع و امکانات نیستند بلکه نیرو و منابع انسانی است[۶۵] لذا  جوانان، امید آینده کشور و نظام اسلامی هستند، این جوانان بودند که توانستند انقلاب اسلامی را به پیروزی رسانده و در دوران هشت سال دفاع مقدس سربلند باشند .[۶۶]

از سوی دیگر باید به جوانان این مرز و بوم گفت؛ ضایع کردن فرصت مایه غم، اندوه و ناراحتی است و نباید فرصت سوزی کرد. [۶۷]بعضی از اسباب و وسایل فرصت ها در اختیار ما است، اما بعضی ها از اختیار ما خارج است این اسباب همیشه برای انسان فراهم نمی شود و نباید آن را به راحتی از دست داد .[۶۸]

اگر فرصت جوانی از دست برود برگشت ندارد و دوران جوانی، زمان فراهم بودن فرصت ها است که باید مغتنم شمرد. [۶۹]

اگر چه جوان قلبش پاک است و ریشه خوب، بد، عالم و یا جاهل بودن در جوانی نهادینه می  شود و جوان آمادگی برای پذیرش دارد و می تواند از عمرش به خوبی استفاده کند ولی باید مواظب بود این فرصت به غفلت نگذرد.[۷۰]

در حال حاضر نیز باید مجلس و دولت با برنامه ریزی مناسبی برای حصول اهداف و حل مشکلات جوانان را یاری کنند.[۷۱]

باید تصورات موهوم گذشته را به کنارى نهاد. باید چشم دوخت به آینده‏اى روشن و روحانى و براى نسل‏ جوان‏ این عصر، تمامى نیروها و استعدادها را به کار بست.[۷۲]

امید است این خدمت ناچیز مقبول درگاه حضرت احدیت و موجب خشنودى حضرت ولى عصر امام زمان (روحى له الفداء) باشد و باعث بیدارى و آگاهى همگان مخصوصاً نسل‏ جوان‏ و تحصیل کرده گردد.[۷۳]

منابع:

[۱] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج‏۱ ؛ ص۱۴۹.

[۲] . سرگرمی های خطرناک جوانان ما را تهدید می کند، ص ۱۵.

[۳] انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص۴۵۴.

[۴] تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۶۱۷.

[۵] تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۶۱۸.

[۶] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛جلسه تفسیر قرآن کریم ؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم مطهر حضرت معصومه(س)؛۱۳۹۰/۰۷/۰۶.

[۷]  متن نامه حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی به آیهالله مشکینی، رئیس وقت مجلس خبرگان،  ۱۳۸۲/۰۶/۱۷.

[۸] همان.

[۹] مبلغان – آبان ۱۳۸۱، شماره ۳۴ – گزیده خبرها.

[۱۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ جلسه تفسیر قرآن کریم ؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم کریمه اهل بیت(ع)؛۱۳۹۰/۰۵/۲۶.

[۱۱] متن نامه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به آیت الله مشکینی، رئیس وقت مجلس خبرگان،  ۱۳۸۲/۰۶/۱۷.

[۱۲] مبلغان – آبان ۱۳۸۱، شماره ۳۴ – گزیده خبرها.

[۱۳] متن نامه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به آیت الله مشکینی، رئیس وقت مجلس خبرگان،  ۱۳۸۲/۰۶/۱۷.

[۱۴] همان.

[۱۵] افق حوزه ؛ ۹ بهمن ۱۳۸۷ ؛ شماره ۲۱۷ ؛ اخبار حوزه.

[۱۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر ورزش و جوانان؛۱۳۹۲/۰۱/۲۳.

[۱۷] مبلغان – آبان ۱۳۸۱، شماره ۳۴ – گزیده خبرها.

[۱۸] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر ورزش و جوانان؛۱۳۹۲/۰۱/۲۳.

[۱۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی  مکارم‌شیرازی؛ درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۸۸/۰۳/۲۰.

[۲۰] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۲۷۶.

[۲۱] همان؛ ص ۲۷۷.

[۲۲] مشکلات جنسى جوانان، ص: ۱۶۴.

[۲۳] افق حوزه ؛ ۹ بهمن ۱۳۸۷ ؛ شماره ۲۱۷ ؛ اخبار حوزه.

[۲۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ جلسه تفسیر قرآن کریم ؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم کریمه اهل بیت(ع)؛۱۳۹۰/۰۵/۲۶.

[۲۵] استفتاءات جدید ؛ ج‏۳ ؛ ص۱۰۵.

[۲۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم ؛۱۳۹۴/۰۲/۲۵.

[۲۷] همان.

[۲۸] افق حوزه ؛ ۴ دی ۱۳۸۷ ؛ شماره ۲۱۳ ؛ اخبار حوزه.

[۲۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ جلسه تفسیر قرآن کریم ؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم کریمه اهل بیت(ع)؛۱۳۹۰/۰۵/۲۶.

[۳۰] استفتاءات جدید ؛ ج‏۳ ؛ ص۱۰۵.

[۳۱] تفسیر نمونه ؛ ج‏۹ ؛ ص۳۳۵.

[۳۲] همان.

[۳۳] داستان یاران: مجموعه بحث هاى تفسیرى حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدظله)، ص: ۳۲.

[۳۴] بازاریابى شبکه اى ؛ ص۶۷.

[۳۵] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ جلسه تفسیر قرآن کریم ؛شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم مطهر حضرت معصومه(س)؛۱۳۹۰/۰۶/۰۷.

[۳۶] افق حوزه ؛ ۹ بهمن ۱۳۸۷ ؛شماره ۲۱۷ ؛ اخبار حوزه.

[۳۷] همان.

[۳۸] خدا را چگونه بشناسیم ؛ ص۱۲.

[۳۹] افق حوزه ؛ ۹ بهمن ۱۳۸۷ ؛ شماره ۲۱۷ ؛ اخبار حوزه.

[۴۰] همان ؛ ۴ دی ۱۳۸۷ ؛ شماره ۲۱۳ ؛ اخبار حوزه.

[۴۱] داستان یاران: مجموعه بحث هاى تفسیرى حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدظله) ؛ ص۱۸۳.

[۴۲] افق حوزه ؛ ۴ دی ۱۳۸۷ ؛ شماره ۲۱۳ ؛ اخبار حوزه.

[۴۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و مدیران مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره؛۱۳۸۹/۰۳/۱۲.

[۴۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در چهارمین اجلاس اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و علما و فضلای سراسر کشور ؛۱۳۸۲/۱۰/۱۲.

[۴۵] نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان ؛ نص ؛ ص۱۷.

[۴۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛جلسه تفسیر قرآن کریم ؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم مطهر حضرت معصومه(س)؛۱۳۹۰/۰۶/۰۷.

[۴۷] انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص۵۲۱.

[۴۸] بیانات حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی، درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۹۰/۰۲/۲۱.

[۴۹] انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص۵۲۷.

[۵۰] بیانات حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی، درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۹۰/۰۲/۲۱.

[۵۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم‌شیرازی ؛ درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۸۸/۰۳/۲۰.

[۵۲] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛جلسه تفسیر قرآن کریم ؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم مطهر حضرت معصومه(س)؛۱۳۹۰/۰۶/۰۷.

[۵۳] همان.

[۵۴] متن نامه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به آیت الله مشکینی، رئیس وقت مجلس خبرگان،  ۱۳۸۲/۰۶/۱۷.

[۵۵] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۹۰/۰۲/۲۶.

[۵۶] همان.

[۵۷] همان.

[۵۸] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۱۳ ؛ ص۶۳۰.

[۵۹]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۹۱/۰۷/۲۶.

[۶۰] همان.

[۶۱] سایت makarem.ir

[۶۲]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛۱۳۹۱/۰۷/۲۶.

[۶۳] همان.

[۶۴] از تو سوال مى کنند(مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله) ؛ ص۵۷.

[۶۵] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس و اعضای باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی؛۱۳۹۲/۰۳/۰۵.

[۶۶] مبلغان – آبان ۱۳۸۱، شماره ۳۴ – گزیده خبرها.

[۶۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛مدرسه علمیه امیرالمومنین (ع) قم؛۱۳۸۸/۰۸/۲۸.

[۶۸] همان.

[۶۹] همان.

[۷۰] همان.

[۷۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با وزیر ورزش و جوانان؛۱۳۹۲/۰۱/۲۱.

[۷۲] خدا را چگونه بشناسیم ؛ ص۱۱.

[۷۳] جلوه حق بحثى پیرامون( صوفیگرى) در گذشته و حال ؛ ص۹.