به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

جهان اسلام روزهاي سختي را مي گذراند و تنش ها و درگيري ها در آن هر روز با گونه و رفتارهاي مختلف ظهور مي يابد. اما در اين ميان انديشمنداني از اديان مختلف هستند كه اين رفتارها را نه تنها غيرديني مي دانند بلكه معتقدند اين رفتارها غيرانساني نيز هست. دكتر سيد مصطفي محقق داماد، رييس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم، به تازگي در سفري كه به واتيكان داشتند به پاره اي از مشكلات اخير كه دامن اديان مختلف را گرفته با شخصيت هاي ديني بحث و گفت وگو داشتند. در اين مصاحبه با ايشان سعي شده پاره اي از صحبت هايي كه طرح شد بررسي شود و درباره برخي مشكلاتي كه در جهان امروز به سبب افراط گرايي ديني به وجود آمده نقدهاي ايشان را مد نظر قرار دهيم. آيت الله دكتر سيد مصطفي محقق داماد هم اكنون استاد دانشكده حقوق دانشگاه شهيد بهشتي و رييس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم ايران است. او در سال ۱۳۴۸ش درجه «اجتهاد» را كسب كرد. عمده دوره علوم عقلي و حكمت اسلامي را نزد علامه طباطبايي، استاد مرتضي مطهري و فقه و اصول تحليلي را نزد آيات عظام، آملي لاريجاني و آيت الله گلپايگاني و دايي اش مرتضي حائري يزدي اعلي الله مقامهم آموخت. وي مطالعه و تحصيل در رشته حقوق را پي گرفت سپس براي اخذ درجه دكترا در سال ۱۹۸۸، در بخش حقوق بين الملل به دانشگاه فرانسوي زبان لوون جديد بلژيك وارد شد و در سال ۱۹۹۵ موفق به اخذ درجه علمي Ph.d درحقوق بين الملل شد.

من مي خواهم بگويم خشونت هايي كه ريشه ايدئولوژيك دارد بسيار خطرناك است و اين خشونت ها جز با گفت وگو و روشنگري قابل حل نخواهد بود. ما تنها كاري كه بايد كنيم اين است كه روشنگري ديني داشته باشيم. جواني كه به داعش ملحق شده با انگيزه اعتقادي وارد مي شود و اينها مي خواهند با انفجار خود و از بين بردن ديگران وارد بهشت شوند. عقل ما اگر ذره اي كار كند به اين نتيجه مي رسد كه كسي با جهنم كردن دنياي مردم به بهشت نمي رود.

قدرت هاي بزرگ كه مهم ترين و خطرناك ترين سلاح ها را در اختيار دارند نتوانستند به اهداف شان برسند. بعد از ١١ سپتامبر مشكلاتي كه در دنيا به وجود آمد امريكا با چه قدرتي مي خواهد به اين مشكلات غلبه پيدا كند. با اشغال و حمله مشكلات حل نمي شود. در عراق ديكتاتوري ساقط شد اما در درون اين كشور كج انديشي ديني باعث شده كه آسايش از اين كشور رخت بر بسته است

اين روزها شاهد كشتار و قتل هاي بي رحمانه و فجيعي در جهان اسلام هستيم. در كشورهاي عراق، سوريه، افغانستان و ليبي خونريزي و آدم كشي انجام مي شود كه بسيار جاي تاسف و نگراني دارد. به شخصه نظر بدبينانه اي به تاريخ ندارم و اغلب سعي كرده ام كه خوشبين باشم اما معتقدم كه با همه اين كشتارها و خون هايي كه به ناحق ريخته شده شاهد آن هستيم كه روز به روز انسان به سوي انساني تر شدن در حال حركت است چرا كه به خوبي درك مي كند كه اين همه كشتار نشان انساني نيست و نشانه اي از درندگي است. روزگاري افراد خون آشامي چون چنگيز فجايعي به بار آوردند كه شنيدن آنها تن آدمي را به لرزه مي اندازد، آنها شهرها و روستاها را با خاك يكسان كردند و از سر انسان ها مناره ساختند. با پيشرفت هايي كه انسان امروز به دست آورده خصوصا در عرصه تكنولوژي، اگر قرار بود با همان سنگدلي اكنون هم همان رفتار را كند، بي گمان نمي توان حتي در ذهن تخمين زد كه او در اين صورت چه فجايعي به وجود مي آورد. واقعيت اين است كه امروز دوراني كه سلاح حرف آخر را بزند گذشته است.

مشروح گفت و گوی منوچهر دين پرست خبرنگار روزنامه اعتماد را با آیت الله محقق داماد در زیر می خوانید.

شما به تازگي ديداري با پاپ فرانسيس، رهبر كاتوليك هاي مسيحي جهان، در واتيكان داشتيد. اين ديدار در قالب گفت وگوي اسلام و مسيحيت صورت گرفته است. اين ديدار در جريان برگزاري سومين دور از نشست رهبران و علماي اسلام و مسيحيت با موضوع «نقش تربيتي مومنين در اجتماع» كه به دعوت كاردينال توران، نماينده پاپ و رييس شوراي پاپي ديالوگ بين اديان در واتيكان برگزار شده بود، صورت گرفت. اگرچه جنابعالي قبلاهم ديدارهايي با شخصيت هاي ممتاز علمي مسيحي و مقامات رسمي كليسا انجام داديد. اگر اشتباه نكنم با پاپ بنديكت شانزدهم شما ملاقاتي هم قبلاداشتيد. به عنوان نخستين پرسش از شما مي خواستم بپرسم كه ضرورت اين ديدار اخير را شما به عنوان يك عالم مسلمان و شيعي در چه مي دانيد و چه صحبت هايي در اين ديدار صورت گرفت؟

ابتدا تشكر مي كنم كه نسبت به چنين رويدادهايي توجه خاص و ويژه صورت مي گيرد و شما نيز به چنين موضوعاتي به عنوان يك روزنامه نگار نگاه ويژه اي داريد. من در ابتداي صحبتم به نكته اي مي خواهم اشاره كنم و در ادامه گفت وگو پاسخ پرسش شما هم طرح شود. من در ديداري كه قبلابا پاپ قبلي يعني بنديكت شانزدهم داشتم برايم بسيار ملموس و نتيجه بخش بود و به همين دليل به چنين روابطي و گفت وگوهايي اهميت خاصي قايل هستم و معتقدم اين ديدارها تا چه اندازه مي تواند تاثيرگذار باشد. من مي خواهم در اين جا نكته اي را نقل كنم. اگر خاطرتان باشد بنديكت شانزدهم در يكي از سخنراني هايش به اسلام حمله كرد و جمله بسيار تلخي درمورد اسلام گفت كه معتقد بود خشونت در درون اسلام است. اين مساله بسيار عكس العمل بدي در مجامع اسلامي داشت. بنده ديدم كه عكس العمل به اين قضيه در كشورهاي اسلامي عكس العمل هاي تند و خشني به عنوان دفاع از اسلام بود.

من به مناسبتي با بنديكت شانزدهم سابقه آشنايي داشتم. سابقه من اين بود كه قبل از اينكه ايشان پاپ شود در كنفرانسي كه در واتيكان برگزار شده بود و ايشان نيز رييس كنفرانس بودند بنده از ايران دعوت شدم و سخنراني در آنجا ايراد كردم. آشنايي ايشان از آن وقت با بنده بود. من اين سابقه آشنايي را غنيمت شمردم و نامه محترمانه اي به ايشان نوشتم و در آن نامه اين نكته را گوشزد كردم كه در طول ١٤قرن چه شخصيت هاي عالم و انديشمنداني از مسيحيت به اسلام گرويدند و هيچ شايبه اي در گرايش آنها كه در اسلام دلربايي و جذابيتي احساس مي كردند نبوده و نمونه هايي را با ذكر اسناد مدارك آوردم و از ايشان خواهش كردم كه شما مطالعات اسلامي تان را بيشتر كنيد و بنده هم در آن نامه نوشتم كه اعتراف مي كنم كه ما هم اطلاع كافي از مسيحيت نداريم و بايد از مسيحيت مطالعات صحيحي داشته باشيم.

به خاطر دارم كه آن نامه شما در ايران هم منتشر شد و شما ايشان را به مطالعه منابع اصيل اسلامي دعوت كرديد.

بله درست است. بنده ايشان را به منابع اصيل اسلامي كه در آن نامه عناوين آنها را ذكر كرده بودم دعوت كردم.

گويا ايشان به منبع تحريف شده اي استناد كرده بود؟

بله، منبع ايشان تحريف شده بود. اين منابعي كه ايشان ديده بودند بعد از استقرار عثماني و خشونت هايي كه عثماني ها انجام داده بودند نوشته شده بود. من كتاب هاي ديگري كه به زبان انگليسي بود و مي دانستم ايشان انگليسي را خوب مي داند معرفي كردم. پس از مدت كوتاهي ديدم ايشان جوابي به وسيله يكي از مشاورانش براي بنده فرستاد و بسيار مودبانه اظهار احترام و تشكر كرد. بعد از مدتي در واتيكان جلسه اي با عنوان سينود كه مجمع اسقف هاي خاورميانه بود تشكيل شد. از مسلمانان هم دو نفر دعوت كردند، يكي عالمي از لبنان بود و ديگري بنده بودم. من در آنجا سخنراني ارايه كردم كه حتي ايشان بعد از سخنراني بنده از محل استقرارشان پايين آمدند و در ميان جمعيت و حضار كه در سمينار بودند بسيار به من ابراز ادب و تشكر كردند. بعدا ايشان بنده را دعوت كردند كه به اتاق مخصوص خودشان بروم. در آنجا نيز گفت وگويي با هم انجام داديم و حتي درمورد آن نامه كه به ايشان نوشته بودم ايشان از نامه هم صحبت كردند. بعد از اين ماجرا ديگر نديدم ايشان توهيني به اسلام بكنند يا حرف بي ربطي در اين مورد طرح كنند. نكته اي ديگر بگويم كه پاپ جديد يعني فرانسيس نيز كتابي به ايتاليايي نوشتند كه از اسلام بسيار تجليل كرده است. بايد بگويم كه ما گفت وگوي اسلام و مسيحيت را چند سال قبل آغاز كرده بوديم. اين سومين بار بود كه به واتيكان رفته بودم و در جلسه اخير شركت كردم. در اين جلسه شش نفر از جهان اسلام يعني از كشورهاي كويت، لبنان، عراق، پاكستان و يك نفر هم از خود رم دعوت كردند كه بنده در راس اين هيات بودم. در اين ديدار چهار گروه ديني يعني شيعه، سني به رياست حسن بن طلال از اردن، انگليكن به رياست (آقاي شاين) و يك گروه هم از كاتوليك ها به رياست آقاي توران از واتيكان و مسوول دفتر پاپ فرانسيس بود. در اين جلسه كه در يكي از ساختمان هاي كليسا برگزار شد رسم اين گونه بود كه روساي هريك يكي از هيات ها مقاله اي مي خواند و ديگر اعضا سخنان شان را درمورد آن مقاله ايراد مي كردند. من در آن جلسه مقاله اي با عنوان «پذيرش اصول عقلاني پيش از دينداري» به دو زبان انگليسي و عربي ارايه كردم و در آنجا در اين مورد صحبت كردم كه موضوع خشونت ديني و افراط گرايي كه امروز در جهان به وجود آمده را چگونه بايد حل و فصل كرد. پيشنهاد من اين بود كه ما قطع نظر از سياست هاي پشت پرده، افرادي كه نقش مباشرت دارند و بر اساس كج انديشي ديني اين كارها را مي كنند را آگاه بايد كنيم. ما بايد قبل از هر كاري به اصول عقلاني ديني توجه كنيم. آنها گناهي هم ندارند چرا كه تشخيص شان از دين همين گونه بوده است. من پيشنهاد كردم براي ورود و قبل از دينداري يك اصول عقلاني را به عنوان اصول دينداري مورد توجه قرار دهيم كه برداشت غير عقلاني و غير رحماني از دين نداشته باشيم. ما خدايي را مي پرستيم كه از صفات مهم او رحمت و عدالت است. ما چگونه مي توانيم وارد ديني شويم كه دين مان با خشونت و عداوت همراه شود. پاپ بعد از اين سخنراني اظهار لطف و محبت به اين ديدگاه بنده داشتند وبه تعبير ايشان «از مقام علمي بنده قدرداني كردند» كه البته بنده خودم را لايق اين موضوع نمي دانم. پاپ فرانسيس با ابراز خشنودي از مشاركت روحاني ايراني خطاب به بنده گفت كه من با سوابق علمي جنابعالي به خوبي آشنايي دارم و اميدوارم تجربيات و حضور موثر شما و ديگر رهبران مذهبي موجب شود تا در پرتو تلاش جمعي به اهداف مان نزديك تر شويم. ما براي رسيدن به مقصود راه دشواري در پيش داريم اما بايد دعا كنيم تا اين مسير هموار شود. اين سخنان پاپ براي بنده بسيار مورد توجه و تامل بود. لذا من در سخنراني خودم از ايشان كه در كتابش نسبت به اسلام تكريم و احترام داشتند تشكر كردم كه البته بعدا شنيدم كه گويا ايشان بعد از انتشار كتاب شان مورد هجمه و ايراد عده اي قرار گرفتند كه چرا از اسلام تجليل كردي. البته پاپ درمورد تحكيم خانواده بسيار نظر مثبت داشتند و بنده از ايشان خواستم كه شما كه مساله خانواده براي تان بسيار مهم است در اين مسير استقامت بيشتري داشته باشيد.

شما در ميانه صحبت به نكته اي اشاره كرديد: ضرورت گفت وگوي اسلام و مسيحيت كه البته بي سابقه هم نبوده و قبلاهم به چنين گفت وگوهايي كه صورت گرفته اشاره كرديد. تا چه اندازه اخلاق مداري و توجه به معنويت را در اين گفت وگوها مهم مي دانيد؟

بايد اشاره كنم كه در چنين رويكردي ما با پرسش جدي رو به رو هستيم كه آيا معنويت صرفا اعمال شريعت است يا معنويت اخلاق است؟ به نظر من مطالعات اسلامي نشان مي دهد كه معنويت چيزي فراتر از اعمال شريعت و اخلاق است. معنويت نهالي است كه آن را مي توان عنصر اصلي دينداري انبيا دانست. اعمال شريعت گوهري دارد كه آن گوهر اگر رعايت نشود همان اعمال حجاب مي شود و ما بايد دنبال آن گوهر باشيم. در تاريخ اسلام و هم در مسيحيت فجايع اسفناكي رخ داده كه به نام دين انجام گرفته است. آنها فكر مي كردند با انجام اين اعمال به بهشت مي روند. در مسيحيت هم جناياتي به نام دين و پيروي از عيسي در قرون وسطي توسط كليسا انجام گرفت كه روح عيسي از آن اعمال دور بود. تمام اين فجايع به اين دليل بود كه آنها معرفت ديني و آن گوهر اصلي دين را درك نكرده بودند. بنابراين معنويت در الهيات اسلامي نه در عمل به شريعت و نه در اخلاقيات خلاصه مي شود، بلكه چيزي فراتر از اين دو است و آن گوهر اصلي اديان است.

با توجه به نكته اي كه اشاره كرديد بايد به اين موضوع هم توجه كنيم كه به واسطه درگيري ها و خشونت هايي كه امروز در جهان اسلام مشاهده مي كنيم اصل ضرورت گفت وگو امروز بسيار احساس مي شود. تا چه اندازه گفت وگو در جهان اسلام هم مي تواند به استمرار گفت وگو با ديگر اديان هم توسعه بيابد؟

مساله اين است كه گروهي در منطقه ما به نام اسلام خشونت مي كنند اينها هم با خود مسلمانان و هم با ديگر اديان خشن هستند. به قدري اين خشونت ها رقت انگيز است و به نام دين صورت گرفته و يك انزجار ديني در دنيا پديد آورده كه عده اي از هرچه دين است متنفر شده اند. عالمان ديني بايد اكنون تجربيات ديني خود را به يكديگر انتقال دهند و دين رحماني و رحمت ارايه كنند چرا كه عده اي تمايل دارند دين را با خشونت معرفي كنند و اكنون اين گونه شده است. پيشنهاد بنده اين است كه براي اين كار اولاهمه اديان براي فهم دين ديگري بايد گفت وگو كنند. ثانيا منابع اصيل آن دين را به ديگر اديان معرفي كنند. اگر ما چنين گفت وگوهايي نداشته باشيم آنها به منابعي رجوع مي كنند كه آن منابع چنين خشونت هايي مي كنند كه اكنون ما شاهد آن هستيم. ما براي نشان دادن اسلام اصيل و معرفي منابع اصيلي، راهي جز گفت وگو نداريم.

شما طي سال هاي اخير به بحث حقوق بشر توجه داشتيد و سعي كرديد به موضوع حقوق بشر از منظر اسلامي هم بپردازيد. تا چه اندازه در بحث گفت وگوي اديان به خصوص گفت وگوي اسلام و مسيحيت موضوعاتي مثل حقوق بشر اسلامي هم مورد توجه بايد باشد؟

چند سال پيش يكي از دانشمندان مقيم نروژ آقاي پروفسور گرك كه كتابي با عنوان «اديان، اخلاق و جنگ» مي نويسد و در اين كتاب از اديان مختلف ديگر هم صحبت كرده است از من خواست كه موضع تشيع را در اين باره تشريح كنم و مطلبي بنويسم. اين كتاب امسال توسط انتشارات دانشگاه كمبريج منتشر شد. من باور نمي كردم كه تا اين اندازه از اين كتاب استقبال شود و كتابخانه سازمان ملل در ژنو رونمايي از اين كتاب برگزار كرد كه بنده نيز در اين مراسم حضور داشتم. من در اين مراسم درمورد نگاه تشيع به مقوله جنگ صحبت كردم. شيعه چند فصل مميزه اي دارد كه اخلاق در جنگ و بيرون جنگ بايد رعايت شود. به خصوص در دوران جنگ ويژگي شيعه اين است كه حجت آن قرآن و عمل خود رسول الله (ص) است و عمل خلفاي ديگر براي شيعه حجيت فقهي ندارد و لذا آنها در دوران جنگ چه كردند حجيت ندارد. براي شيعه قرآن و تفسير صحيح از آن و روايات نبوي مهم است كه آن روايات نبوي نيز فقط از طريق اهل بيت براي شيعه حجت است. به خاطر همين متد در فقه شيعه، شما هيچ خشونتي در دوران جنگ نمي بينيد. به همين مناسبت به فتواي مقام رهبري كه تحريم توليد سلاح هاي كشتار جمعي داده بودند كه اين ناشي از متد فقهي شيعه است كه چنين فتوايي صادر مي شود كه در آن سخنراني آن منعكس كردم.

به نظر مي رسد كه مسيحيت نيز با چنين موضوعاتي ناآشنا است به نظر شما ما بايد چگونه خود را براي آنها معرفي كنيم؟

بايد منابع اصيل مان را به زبان روز دنيا ترجمه كنيم و افرادي كه خارج از ايران هستند و دست به قلم هستند به منابعي رجوع مي كنند كه منابع اصيل ما نيست. بعد از جريان استقرار عثماني و جنگ هايي كه آنها انجام دادند و خشونت هايي كه رواج دادند عده اي از محققان به عنوان خشونت اسلامي از آن ياد مي كنند. هر چقدر كتاب نوشته شد دليل آنها و اسناد آنها اين خشونت ها بود. در آتن و يونان و كشور هايي كه عثماني ها فتح كردند چنان خشونت هايي به خرج دادند كه نظير آن را ما اكنون در رفتار داعش مي بينيم. كاري كه داعشي ها مي كنند نوعي تقليد از آنهاست كه با كشتار و رعب به اهداف شان برسند. اگر ما اكنون نتوانيم اسلام واقعي را معرفي كنيم استنادات آنها به چنين منابعي خواهد بود و ما چاره اي نداريم كه در عرصه هاي مختلف علمي حضور داشته باشيم. الان وظيفه شرعي ما حضور در مجامع بين المللي است.

تجربه اي كه شما در گفت وگوي اديان داشتيد به خصوص اسلام و مسيحيت و البته بنده مي دانم كه شما با اديان ديگر هم مانند يهوديت و بودايي و غيره گفت وگوهايي داشتيد تا چه اندازه تجربه گفت وگو با اديان مي تواند براي ما به عنوان الگويي باشد كه مشكلات جهان اسلام را هم با گفت وگو حل كنيم؟

بله، اين روزها شاهد كشتار و قتل هاي بي رحمانه و فجيعي در جهان اسلام هستيم. در كشورهاي عراق، سوريه، افغانستان و ليبي خونريزي و آدم كشي انجام مي شود كه بسيار جاي تاسف و نگراني دارد. به شخصه نظر بدبينانه اي به تاريخ ندارم و اغلب سعي كرده ام كه خوشبين باشم اما معتقدم كه با همه اين كشتارها و خون هايي كه به ناحق ريخته شده شاهد آن هستيم كه روز به روز انسان به سوي انساني تر شدن در حال حركت است چرا كه به خوبي درك مي كند كه اين همه كشتار نشان انساني نيست و نشانه اي از درندگي است. روزگاري افراد خون آشامي چون چنگيز فجايعي به بار آوردند كه شنيدن آنها تن آدمي را به لرزه مي اندازد، آنها شهرها و روستاها را با خاك يكسان كردند و از سر انسان ها مناره ساختند. با پيشرفت هايي كه انسان امروز به دست آورده خصوصا در عرصه تكنولوژي، اگر قرار بود با همان سنگدلي اكنون هم همان رفتار را كند، بي گمان نمي توان حتي در ذهن تخمين زد كه او در اين صورت چه فجايعي به وجود مي آورد. واقعيت اين است كه امروز دوراني كه سلاح حرف آخر را بزند گذشته است. قدرت هاي بزرگ كه مهم ترين و خطرناك ترين سلاح ها را در اختيار دارند نتوانستند به اهداف شان برسند. بعد از ١١ سپتامبر مشكلاتي كه در دنيا به وجود آمد امريكا با چه قدرتي مي خواهد به اين مشكلات غلبه پيدا كند. با اشغال و حمله مشكلات حل نمي شود. در عراق ديكتاتوري ساقط شد اما در درون اين كشور كج انديشي ديني باعث شده كه آسايش از اين كشور رخت بربسته است. بنابراين ما به اين نتيجه مي رسيم كه خشونت ها هر ريشه اي داشته باشد آن خشونتي از همه خطرناك تر است كه ريشه هاي ديني و اعتقادي داشته باشد. من مي خواهم بگويم خشونت هايي كه ريشه ايدئولوژيك دارد بسيار خطرناك است و اين خشونت ها جز با گفت وگو و روشنگري قابل حل نخواهد بود. ما تنها كاري كه بايد كنيم اين است كه روشنگري ديني داشته باشيم. جواني كه به داعش ملحق شده با انگيزه اعتقادي وارد مي شود و اينها مي خواهند با انفجار خود و از بين بردن ديگران وارد بهشت شوند. عقل ما اگر ذره اي كار كند به اين نتيجه مي رسد كه كسي با جهنم كردن دنياي مردم به بهشت نمي رود.

اما انسان به اين درجه از درك رسيده كه با جنگ و خونريزي مسائل و مشكلاتش حل نمي شود. پس چرا به جنگ آن هم با نام دين ادامه مي دهد؟

به اين پرسش در ادامه پاسخ خواهم داد. بايد بگويم برخي فلاسفه معتقدند كه جنگ و خونريزي در ذات بشر است و هميشه جنگ است و هيچ وقت صلح نمي شود، اما من مي خواهم به نكته اي اشاره كنم كه اين روزها بلاي جهان اسلام شده است و آن اين نكته است كه دين بدون تعقل خطر و بلايي در جان انسانيت است. متاسفانه اكنون شاهد جرياني از خردگريزي و اطاعت غير عقلاني در ميان بخشي از مسلمانان هستيم كه با روح اسلام در ناسازگاري است. اسلام ديني است كه تبيين آن از خدا و انسان و جهان و مجموعه اخلاق و تكاليف آن همه برپايه عقل نهاده شده است. دين و سنت آبا و اجدادي بدون تعقل و انديشه همان چيزي است كه اسلام با ظهور خود آن را نفي كرده است. نفي دين آبا و اجدادي پاسخي است كه اسلام با ظهور خود آن را نفي كرده است. عقيده اسلام اين است كه تزكيه، اخلاق و تعقل يك روز به هم مي رسند و مشكلات را حل مي كنند. اما نبايد همچنان دست روي دست گذاشت و شاهد كشتارها بود. معتقدم كه در چهار نسل گذشته انسان شاهد پيشرفت هاي بسيار چشمگيري در حوزه انديشه و نظر درباره صلح و تحقق آرمان هاي حقوق بشري بوده است و انصافا انكار اقدامات عملي در اين خصوص نيز ناسپاسي است. پرسش اين است كه متناسب با اقدامات نظري از يك سو و از سوي ديگر آرمان ها و اهداف بلند انديشه ورزان اين حوزه، آيا مي توان گفت كه گام هاي عملي متناسب با نظر و انديشه صورت گرفته است؟ و ثانيا با توجه به تجربيات گذشته چشم انداز اميدوار كننده و روشني براي آينده انسان مي توان در نظر گرفت؟ فاجعه دو جنگ جهاني چنان انسان را از خواب غفلت بيدار كرد كه با تشكيل سازمان ملل متحد و صدور منشور گويي انسان دوران كودكي و نابخردي خود را پايان يافته تلقي مي كرد و دوران جديد را آغاز مقطع بلوغ خويش مي ديد و كاملاباورش آمده بود كه جنگ گرم يعني به كار گيري سلاح هاي كشنده و مخرب ميان انسان ها ديگر براي هميشه خاتمه يافته است.

اما هنوز هم شاهد شنيدن صداي مرگبار گلوله ها و بمب ها هستيم و ابزار سياسي و بي خردي ديني و افراط چنان دامن جهان اسلام را گرفته است كه نمي توان شاهدي براي رفتارهاي عقلاني در نظر گرفت. تمام مجموعه اخلاقي اسلام كه ما آن را مطابق با فطرت مي دانيم مجموعه اي است داراي زيرساخت عقلاني كه از يك يك آنها مي توان با منطق و خرد دفاع كرد. در طول تاريخ قوانين اسلام و احكام آن بر پايه انديشيدن و تفكر صادر مي شده و معناي اجتهاد نيز همين است. اكنون اگر نابخردي ها جايگزين اسلام شود ديري نپايد كه مفاهيمي ديگر جاي عقل و تدبير و اميد را در اسلام مي گيرد و ما شاهد افراط گرايي و خشونت خواهيم بود و معنا و مفهوم زندگي ديگر چيزي از انسانيت نخواهد داشت.

جمله هاي كليدي

ما خدايي را مي پرستيم كه از صفات مهم او رحمت و عدالت است. ما چگونه مي توانيم وارد ديني شويم كه دين مان با خشونت و عداوت همراه شود. پاپ بعد از اين سخنراني اظهار لطف و محبت به اين ديدگاه بنده داشتند.

به نظر من مطالعات اسلامي نشان مي دهد كه معنويت چيزي فراتر از اعمال شريعت و اخلاق است. معنويت نهالي است كه آن را مي توان عنصر اصلي دينداري انبيا دانست. اعمال شريعت گوهري دارد كه آن گوهر اگر رعايت نشود همان اعمال حجاب مي شود و ما بايد دنبال آن گوهر باشيم .

مساله اين است كه گروهي در منطقه ما به نام اسلام خشونت مي كنند اينها هم با خود مسلمانان و هم با ديگر اديان خشن هستند. به قدري اين خشونت ها رقت انگيز است و به نام دين صورت گرفته و يك انزجار ديني در دنيا پديد آورده كه عده اي از هرچه دين است متنفر شده اند .

در آتن و يونان و كشور هايي كه عثماني ها فتح كردند چنان خشونت هايي به خرج دادند كه نظير آن را ما اكنون در رفتار داعش مي بينيم. ما چاره اي نداريم كه در عرصه هاي مختلف علمي حضور داشته باشيم. الان وظيفه شرعي ما حضور در مجامع بين المللي است.

تمام مجموعه اخلاقي اسلام كه ما آن را مطابق با فطرت مي دانيم مجموعه اي است داراي زيرساخت عقلاني كه از يك يك آنها مي توان با منطق و خرد دفاع كرد. در طول تاريخ قوانين اسلام و احكام آن بر پايه انديشيدن و تفكر صادر مي شده و معناي اجتهاد نيز همين است.

اكنون اگر نابخردي ها جايگزين اسلام شود ديري نپايد كه مفاهيمي ديگر جاي عقل و تدبير و اميد را در اسلام مي گيرد و ما شاهد افراط گرايي و خشونت خواهيم بود و معنا و مفهوم زندگي ديگر چيزي از انسانيت نخواهد داشت.