بسم الله الرّحمن الرّحیم

مرجع عاليقدر حضرت آيت الله العظمي بيات زنجاني(مدظله العالی) در فتوايي جديد ابراز داشتند:

"با استناد به موثقه عمار و روايت مفضل ابن عمر از امام صادق(ع) كه در باب ١٦ وسائل الشيعه از ابواب "من يصح منه الصوم" آمده است، كساني كه روزه مي گيرند ولي تاب و تحمل تشنگي را ندارند، فقط به اندازه اي كه جلوي تشنگي شان را بگيرد مي توانند آب بنوشند و در اين حالت روزه شان باطل نبوده و قضا هم ندارد."

لازم به ذکر است نظر فقهی معظم له در رسالۀ عملیه به این شکل نبوده و این نظر فقهی جدید ایشان است./

------------------------------------

 مرجع عالیقدر به استفتائات دیگری که در پی انتشار این فتوا برای دفتر ارسال شده است پاسخ دادند.

 استفتاء اول: 

سؤال: ضمن عرض سلام؛ حضرتعالی در فتوائی فرموده اید:

با استناد به موثقه عمار و روايت مفضل ابن عمر از امام صادق(ع) كه در باب ١٦ وسائل الشيعه از ابواب "من يصح منه الصوم" آمده است، كساني كه روزه مي گيرند ولي تاب و تحمل تشنگي را ندارند، فقط به اندازه اي كه جلوي تشنگي شان را بگيرد مي توانند آب بنوشند و در اين حالت روزه شان باطل نبوده و قضا هم ندارد.

حال سؤال من اینجاست آیا فردی که در چنین شرایطی قرار گرفته، می تواند احتیاطاً و از روی استحباب روزۀ خود را قضا کند؟

پاسخ: "باسلام و تحیت؛ احتیاط همیشه امری پسندیده است ودر فرض سؤال نیز احتیاط مستحب آن است که فرد روزۀ خود را در وقت مقتضی، قضا کند."

 استفتاء دوم:

سؤال: در خصوص فتوای جدید حضرت آقا در خصوص كساني كه روزه مي گيرند ولي تاب و تحمل تشنگي را ندارند، فقط به اندازه اي كه جلوي تشنگي شان را بگيرد مي توانند آب بنوشند استدعا دارم از آن بزرگوار سوال بفرمائید : آیا اشخاصی که ناراحتی دستگاه گوارش دارند و به همین دلیل نباید معده ایشان خالی بماند می توانند روزه گرفته و اندکی غذا برای خالی نماندن معده تناول فرمایند ؟

پاسخ: با سلام و تحیت؛ در فرض سوال اگر احتمال ضرر و زیان قابل توجه به دلیل روزه گرفتن داده شود، روزه گرفتن جایز نیست.

لازم به ذکر است فتوای مذکور مربوط به مورد و شرایط خاص است و از آن موارد با شرایط قید شده نمی توان به موارد دیگر تعدی کرد. بنابراین آن دو روایت مورد استناد در فتوا، تنها مربوط به "آب" است که آن هم با شرایط خاصی که از موارد بارز "ضرورت" می باشد، محسوب می شود.

مرجع عاليقدر حضرت آيت الله العظمي بيات زنجاني در جمع تعدادي از علما و روحانيوني كه در دفتر ايشان حضور يافته و پيرامون فتواي اخير معظم له شبهات و نظراتي داشتند، بياناتي فرمودند كه مشروح آن به شرح زير است:

بسم الله الرّحمن الرّحيم

 همانطوری که حضرات مستحضرند در متون روایی و فقهی ما پیرامون روزه شیخ و شیخه (پیرمرد و پیرزن) و ذوالعطاش (مبتلا به مرض تشنگی)، بحثی داریم که آیا افطار آنها از باب رخصت است یا عزیمت؟ یعنی مختارند که افطار کنند یا موظف به افطار روزه هستند؟ در خلال همین بحث، درباره افرادی بحث شده که بیماری تشنگی ندارند و عنوان "ذوالعطاش" بر آنها صدق نمی‌کند، اما دچار عطش مقطعی و اتفاقی می‌شوند و نمی‌توانند روزه خود را ادامه دهند. مثلاً کارگری روزه گرفته و در اثر گرما احتمال دارد ادامه روزه منجر به غش و حتی مرگ شود. این فرد ذوالعطاش نیست، اما دچار عطش شدید مقطعی شده است. در این مورد امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند که آنان می‌توانند آب بنوشند. دو روایت در این‌باره وارد شده که هر دو هم به نظر اينجانب معتبر است. البته در نسخه وسائل در موثقه عمار، کلمه عطاش آمده است، ولی در تهذیب، کلمه عطش آمده که همین درست است، چون ذوالعطاش لازم نیست به اندازه رمق آب بخورد، چراكه مطابق صحيح محمد ابن مسلم اساساً روزه بر او واجب نیست. سند موثقه عمار، احمد بن ادریس از نظر نجاشی و شیخ ثقه است. محمد بن احمد به دلیل احمد بن محمد بن حسن همان ابن یحیی است. اینجا سلسله سند وسائل اصح است، با اینکه معمولا تهذیب اصح است. احمد بن حسن و عمرو بن سعید و مصدق بن صدقه و عمار همگی اگرچه فطحی مذهب هستند ولی همگی ثقه هستند.

سند روایت دوم (روایت مفضل) هم ما معتقديم معتبر است و این دو روایت از حیث سند جای بحث ندارد.

روایت مفضل انگار که درباره امروز است و درباره افرادي ست که به دلیل تشنگی فراوان، قادر به ادامه روزه نیستند. حضرت هم نمی‌گوید که: "روزه‌شان را تمام کنند ولو اينكه در فشار قرار گیرند" و نیز نمی فرمایند که روزه شان را افطار کنند و بعد کفاره دهند و یا قضا کنند، بلکه راهنمایی می‌کنند که با خوردن آب به مقدار ضرورت، به روزه ادامه بدهند. البته برخی از اعاظم و اعلام فرموده‌اند که اینجا درباره افطار یا ادامه روزه سکوت شده و طبق قواعد عامه دال بر ابطال روزه است، اما به این نکته توجه نشده که اگر عمومات در اینجا حاکم بود، نیاز نبود که گفته شود روزه‌دار «بقدر ما یمسک رمقه» بخورد.

به نظر من نسبت این روایت با روایات عمومات، نسبت شبه حكومت است نه تخصیص. امام (ع) از عنوان افطار استفاده نکرده و اساساً چنین شربی را مثلاً مانند ریختن دارو به زور به حلق روزه دار مفطر نمی‌دانند چراكه آنجا از عبارت "افطر" استفاده فرمود.

دقت در موثقه عمار و روایت مفضل نشان می‌دهد که معصوم (ع) در عنوان «مفطر» تصرف کرده و چنین شربی را موضوعاً از عنوان مفطرات خارج کرده است. پس این دو روایت بر عمومات تقدم دارد و الا لغويت اين دو روايت لازم مي آيد.

با اين وجود مطلبي جامع تر و كاملتر پيرامون اين فتوا به زودي در اختيار دوستان قرار خواهد گرفت.