به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «حج» روز ‌یک‌شنبه، 10 اسفند ماه بیان کرد: بحث در مورد اعمال منی بود که بعد از اعمال زیارت بیت الله انجام می‌شود. امام خمینی (ره) در مسأله‌ی سوم  از مسائل این بخش به سراغ مستثنیات بیتوته از منی می‌رود و کسانی که بیتوته در منی بر آن‌ها واجب نیست را بیان می‌کند. در جلسه‌ی قبل بیماران و پرستاران، کسی که هراس از این دارد که پول زیادی که به همراه دارد را از و در مکه بدزدند و در نهایت چوپانان زمانی که گوسفندانش نیاز به چرای شب داشته باشند را بحث کردیم و گفتیم که قدر جامع بین آن‌ها کسی است که معذور است و نمی‌تواند در منی بیتوته کند.

وی ادامه داد: اما در مورد چهارم که سقایه الحاج بود یعنی کسی که وظیفه‌ی سقایة الحاج را بر عهده دارد او هرچند خودش به عسر و حرج مبتلا نیست ولی در صدد این است که عسر و حرج دیگران را رفع کند اقوال علما بدون اختلاف ناظر به این مساله است مرحوم شیخ الطائفه؛ شیخ طوسی در عبارتی که دیروز از ایشان نقل کردیم ادعای لا خلاف داشت« يجوز للرعاة وأهل السقاية المبيت بمكة، ولا يبيتوا بمنى بلا خلاف». البته همانطور که دیروز از کتاب منتهای علامه نیز نقل کردیم آنجا هم ادعای نفی خلاف شده بود.

آیت‌الله مکارم عنوان کرد: اما دلیل اول مورد چهارم این است که در اینجا در حقیقت مسأله‌ی اهم و مهم در کار است به عبارت دیگر یعنی مسأله‌ی سقایة الحاج علی الخصوص در زمان قدیم که آب کم بود و نیاز بود که آن را در میان حجاج به صورت منظمی تقسیم کنند از واجبات به شمار می‌رفت. حال اگر امر دائر شود بین سقایة الحاج و بیتوته در منی، سقایة الحاج در نظر شارع مهم‌تر می‌باشد. لا حرج نیز دلیل دیگری است که می‌توان بر این مساله عنوان کرد بر این اساس می‌توان گفت که قاعده‌ی عسر و حرج گاه شخصی است و گاه نوعی. عسر و حرج نوعی هم گاه به گونه‌ای است که افرادی که دارای عسر و حرج هستند را از کسانی که دارای عسر و حرج نیستند می‌توان جدا کرد. مثلاً در ماه رمضان کسانی که دارای عسر و حرج هستند روزه را نمی‌گیرند و ما بقی افراد می‌گیرند. ولی گاه عسر و حرج نوعی قابل تفکیک نیست. مثلاً قوانین راهنمایی اگر مورد عمل قرار نگیرد، ضرر نوعی ایجاد می‌شود و نمی‌توان تفکیک کرد و گفت آن‌هایی که موجب ضرر و عسر و حرج می‌شود باید رعایت شود و الا به آن می‌توان عمل نکرد. دلیل لا حرج هرچند حرج شخصی را شامل می‌شود ولی اگر حرج نوعی و غیر قابل تفکیک باشد آن هم مانند حرج شخصی بوده و آن هم مرتفع می‌باشد.

وی اضافه کرد: دلیل دیگر این مساله روایاتی است که به این مساله اشاره کرده‌اند. اولین روایت در خصوص عدم وجوب بیتوته سقایه الحاج روایت دوازدهم از باب اول از ابواب عود منی در جلد چهاردهم وسایل الشیعه است. در این روایت آمده است «سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَاتَتْنِي لَيْلَةُ الْمَبِيتِ بِمِنًى مِنْ شُغُلٍ فَقَالَ لَا بَأْسَ» ممکن است آنچه که او را مشغول کرده است مسأله‌ی سقایة الحاج بوده باشد. بنابراین عمومیت این روایت می‌تواند ما نحن فیه را شامل شود. در روایت دیگر که روایت بیست و یکم از همین باب است آمده است «فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ أَبِي مَسْرُوقٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع إِنَّ الْعَبَّاسَ اسْتَأْذَنَ رَسُولَ اللَّهِ ص أَنْ يَبِيتَ بِمَكَّةَ لَيَالِيَ مِنًى فَأَذِنَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ أَجْلِ سِقَايَةِ الْحَاجِّ» مشکل این روایت این است که هیثم بن ابی مسروق در سند این روایت وجود دارد که دقیقاً توثیق نشده است ولی قرائنی وجود دارد که می‌توان او را توثیق کرد. همچنین درمورد مالک بن اعین که در سند این روایت آمده است مجهول الحال است چرا که در رجال دو نفر به این نام هستند که هر دو مجهول الحال می‌باشند. بر این اساس سند روایت مزبور ضعیف است با این حال، روایت فوق معمول به اصحاب است. مساله‌ای که در این روایت وجود دارد این است که برخی گفته‌اند که این حکم مخصوص عباس و فرزندان عباس است اما این برای ما مرود قبول نیست چرا که در ذیل روایت که تعلیلی را ذکر کرده است و آن این است که «مِنْ أَجْلِ سِقَايَةِ الْحَاجِّ» و این تعلیل علامت آن است که خود عباس موضوعیت ندارد بلکه آنچه مهم است مسأله‌ی سقایة الحاج می‌باشد.

این مرجع تقلید عنوان کرد: حول این مساله ممکن است این سؤال مطرح می‌شود که آیا مسأله‌ی سقایة الحاج امروزه که همه جا لوله کشی آب شده است محل ابتلاء است؟ در پاسخ باید گفت امروزه نیز باید مسئولان هتل‌ها و کاروان‌ها با تانکر آب را دم هتل بیاورند و وارد مخازن کنند یا آب معدنی را برای افراد مهیا کنند. این به سبب آن است که سرزمین مکه در میان کوه‌هاست و لوله کشی در آن به راحتی انجام نمی‌شود. همچنین مسئولین اداره‌ی آب در مکه اگر بدانند که در صورت بیتوته در منی اداره‌ی امور آب حجاج با مشکل مواجه می‌شود آن‌ها هم از بیتوته معاف هستند. همچنین در حرم، ظرف‌هایی است که آن‌ها را باید پیوسته پر کرد تا حاجیان به زحمت نیفتند. با این حال عرف از لفظ سقایة که آب دادن با مشکل است الغاء خصوصیت می‌کند و هر نوع آب رسانی را داخل می‌داند. نکته‌ی دیگر این است که آیا سقایة الحاج موضوعیت دارد و یا یک نوع از ضرورت‌های حاجیان است؟ مثلاً اگر آب برای آن‌ها در دسترس است ولی غذا و یا دارو برایشان آماده نیست در اینجا عرف می‌گوید که مانند آب دادن، این امور هم باید مورد رسیدگی قرار گیرد. بنابراین آشپزها، اطباء، مسئول تدارکات و مانند آن‌ها نیز نمی‌توانند شب در منی بمانند. مخصوصاً که امروزه کسی اجازه ندارد در منی چراغ و آتش روشن کند و باید غذای آن‌ها از مکه برای آن‌ها آورده شود. پس باید کسانی باشند که این مسئولیت را به عهده گیرند. همچنین گفتیم که افرادی که عذر دارند می‌توانند به مکه روند و واضح است که طبیبانی هم برای سرپرستی از آن‌ها باید در مکه بمانند. لذا اگر چه چنینی افرادی استثناء نشده‌اند اما از باب الغاء خصوصیت قطعیه و به مقدار ضرورت می‌توانند بیتوته را رها کنند.

وی ادامه داد:بعضی از فقهاء گفته‌اند که بین سقایة الحاج و رعات (چوپانان) فرق است و آن اینکه چوپانان باید قبل از غروب بیرون روند ولی سقایة الحاج بعد از غروب هم می‌توانند بیرون روند. شاید علت آن این باشد که حیوانات را غالباً بعد از غروب به چرا نمی‌برند. بنابراین آن‌ها باید نصف اول و یا نصف دوم شب را در منی باشند ولی سقایة الحاج وظیفه‌ای است که هر لحظه ممکن است مورد احتیاج باشد. البته به نظر می‌رسد که فرق مزبور فارق نباشد زیرا مراد ما از رعات، کسانی است که حیواناتشان احتیاج به چرا در شب دارند. بنابراین وقتی مقید به نیاز شبانه می‌شود فرقی بین رعات  و سقات نیست. امروزه هم هرچند شتر برای حمل کاروانان و وسائل آن‌ها وجود ندارد ولی آماده کرده ماشین‌ها و تعمیر آن‌ها در شب همان حکم را دارد.