به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله  مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود روز دو‌شنبه، 27 بهمن ماه بیان کرد: بحث ما در خصوص مساله سیزدهم از اعمال مکه بعد از اعمال منا بود امام خمینی در مساله سیزدهم حکم جهل به انجام طواف واجب را بیان کرده است اما ایشان در مورد ترک عمدی طواف سخنی نفرموده است ولی ما در تتمه این مساله حکم ترک عمدی طواف واجب را بیان می‌کنیم. بر این اساس ما می‌خواهیم بررسی کنیم که اگر کسی عمداً طواف زیارت را ترک کند حکم آن چه خواهد بود. البته مسلم است که حج او باطل می‌شود. البته در صورتی که تا آخر ماه ذی الحجة آن را به جا نیاورد. چرا که تا آخر ذی الحجه می‌توان اعمال حج را انجام داد.

وی ادامه داد: در این مسأله ادعای اجماع شده است. اما قائلان به این حکم استدلال‌هایی برای اثبات این حکم بیان کرده‌اند استدلال اول اینها مطابق قاعده بودن آن است «المرکب ینتفی بانتفاء بعض اجزائه» حج عملی است که مرکب از بعضی از اجزاء می‌باشد و از جمله آن‌ها طواف است و ترک عمدی آن مساوی با ترک حج است مانند کسی که در نماز رکوع، تشهد و مانند آن را عمداً ترک کند. به عبارت دیگر، شرط اجزاء این است که عمل با مأمور به هماهنگ باشد ولی در ما نحن فیه چنین نیست زیرا انجام طواف در مأمور به وجود داشت و فرد آن را عمداً ترک کرده است و حج یا عمره‌ی او مطابق مأمور به نیست.

آیت‌الله مکارم عنوان کرد: استدلال دیگر آنها استناد به دو روایتی که در باب جهل بیان شده است اما عجیب این است که حتی یک روایت در مورد ترک عمدی طواف وارد نشده است  و این مساله حتی برای یک نفر هم جای سوال نبوده است از همین رو به نظر می‌رسد آنقدر این مساله روشن و مسلم بوده است که حتی برای یک نفر هم سوال ایجاد نشده است. از همین رو استناد آنها به دو روایتی است که در جلسه‌ی قبل در مورد جهل مطرح کردیم یعنی روایات علی ابن یقطین و علی ابن علی حمزه بود که روایت اول و دوم باب 56 از ابواب طواف بودند. اگر چه در این روایات سخن از ترک عمدی به میان نیامده است اما آنها برای استدلال به این روایات از قیاس اولویت استفاده کرده‌اند یعنی جایی که جاهل معذور نیست و باید حج اعاده کند، عالم و عامد به طریق اولی باید اعاده کند. البته شاید دلیل اینکه این فرع در روایات ذکر نشده است این باشد که حکم آن کاملاً واضح بوده است. ترک عمدی طواف را می‌توان در موارد مختلفی تصور کرد مثلاً گاه پیش می‌آید که فرد در اثناء طواف وضویش باطل می‌شود و به سبب خجالت، به روحانی کاروان نگفته و طواف را دوباره اعاده نمی‌کند. این همان ترک عمدی طواف است. به نظر می‌رسد استدلال به قیاس اولویت فوق مناسب  است با این حال بعضی در وجوب کفاره بر چنین کسی تردید کرده و گفته‌اند هرچند جاهل کفاره دارد ولی عالم ندارد زیرا کفاره در صورت جهل به سبب ترک تعلم می‌باشد ولی عامد، حکم مسأله را می‌داند ولی به آن عمل نکرده است. البته عرف این استدلال را نمی‌پذیرد و می‌گوید اگر جاهل باید کفاره بدهند، عامد باید به طریق اولی کفاره دهد.

وی در ادامه اضافه کرد: بعد از تمام شدن بحث طواف به مساله بیتوته در منا می‌رسیم. امام خمینی (ره) در این بحث در مساله اول می‌فرماید: «إذا قضى مناسكه بمكة يجب عليه العود إلى منى للمبيت بها ليلتي الحادية عشرة والثانية عشرة، والواجب من الغروب إلى نصف الليل» از آنجا که در زمان قدیم که مکه خلوت بود روز عید به مکه می‌رفتند و اعمال مکه را انجام می‌دادند و بعد برای مبیت به منی می‌آمدند ولی امروزه افراد ابتدا به منی می‌روند و بعد از مبیت به مکه می‌روند و اعمال مکه را به جا می‌آورند. اعمال مکه را می‌توان تا آخر ذی الحجة به تأخیر انداخت. لذا تعبیر امام خمینی به «يجب عليه العود إلى منى» مربوط به کسی است که اعمال مکه را تأخیر نینداخته است و روز عید انجام داده است که در عصر حاضر آنچنان کاربرد ندارد. امام خمینی در فرع دوم این مساله می‌فرماید که آنچه از مبیت واجب است این است که از غروب تا نصف شب در منی بماند، بعد از نصف شب می‌تواند از منی بیرون رود و اگر مثلاً می‌خواهد اعمال مکه را به جا آورد و یا کاری در مکه دارد می‌تواند از منی خارج شود.

این مرجع تقلید بیان کرد: در مورد فرع اول یعنی وجوب بیتوته میان اصحاب اجماع است که از واجبات است و حتی اکثر اهل سنت نیز با ما موافق می‌باشند. در خصوص این مساله صاحب ریاض در جلد هفتم صفحه 139 می‌فرماید: «اعلم أن الحاج إذا قضى مناسكه بمكة شرّفها الله تعالى من طواف الزيارة والسعي وطوائف النساء‌ (يجب) عليه (العود للمبيت بمنى ليلة الحادي عشر والثاني عشر) مطلقاً، والثالث عشر على تفصيل سيذكر إن شاء الله تعالى، بإجماعنا، ووافقنا عليه أكثر من خالفنا كما عن المنتهى وهو الحجّة مضافاً إلى الصحاح المستفيضة وغيرها من المعتبرة آلتی كادت تبلغ التواتر، بل لعلّها متواترة وعن الشيخ في التبيان القول باستحبابه و هو شاذ» همانطور که مشخص صاحب ریاض ادعای اجماع در این مساله کرده است و همچنین ادعا کرده است که روایات این مساله آنقدر زیاد است که به حد تواتر رسیده است. صاحب جواهر نیز در جلد 20 صفحه 3 کلامی شبیه کلام ریاض دارد که احتمالا این سخن را از ایشان گرفته باشد «بلا خلاف أجده فيه، بل الاجماع بقسميه عليه، بل عن أكثر العامة موافقتنا عليه، مضافاً إلى النصوص آلتی إن لم تكن متواترة فهي مقطوعة المضمون»

وی در خصوص استدلال به روایات در خصوص این مساله افزود: روایات مربوط به این مساله زیاد است و این روایات در وسائل الشیعه جلد دهم در باب اول از ابواب العود الی منی ذکر شده است. در این باب 23 روایت وجود دارد که اکثر آن‌ها مربوط به همین مسأله است. البته این مسأله فروعاتی دارد که در این روایات نیز ذکر شده است. همچنین در باب دوم و نهم نیز روایاتی در این مورد ذکر شده است. در روایت اول که روایت صحیحه‌ای است آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِكَ لِلْحَجِّ وَ طَوَافِ النِّسَاءِ فَلَا تَبِيتُ إِلَّا بِمِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شُغُلُكَ فِي نُسُكِكَ وَ إِنْ خَرَجْتَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ تَبِيتَ فِي غَيْرِ مِنًى. البته در این روایت اصل وجوب بیتوته ذکر شده است و اما اینکه در چه شب‌هایی باید بیتوته انجام شود در آن ذکر نشده است. در این روایت به یک استثناء هم اشاره شده است و آن اینکه مگر اینکه فرد به مکه رود و شب را نخوابد و تا صبح در مسجد الحرام باشد مشغول طواف و زیارت و عبادت باشد و فقط به مقدار حوائجش مانند تجدید وضو و یا خوردن غذا بیرون رود و چنین کسی از بیتوته در منی معاف می‌شود. روایت دوم از این باب آمده است «عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى ع‏ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ بِمَكَّةَ فِي لَيَالِي مِنًى حَتَّى أَصْبَحَ قَالَ إِنْ كَانَ أَتَاهَا نَهَاراً فَبَاتَ فی‌ها حَتَّى أَصْبَحَ فَعَلَيْهِ دَمٌ يُهَرِيقُهُ» در این روایت اشاره شده است که ترک بیتوته کفاره دارد و زمانی که چیزی کفاره داشته باشد دلیل بر این است که واجب است چرا که ترک غیر واجب کفاره ندارد. در روایت سوم این باب که روایت صحیحه‌ای است آمده است « عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَبِتْ لَيَالِيَ التَّشْرِيقِ إِلَّا بِمِنًى فَإِنْ بِتَّ فِي غَيْرِهَا فَعَلَيْكَ دَمٌ فَإِنْ خَرَجْتَ أَوَّلَ اللَّيْلِ فَلَا يَنْتَصِفُ اللَّيْلُ إِلَّا وَ أَنْتَ فِي مِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شَغَلَكَ نُسُكُكَ أَوْ قَدْ خَرَجْتَ مِنْ مَكَّةَ  وَ إِنْ خَرَجْتَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ تُصْبِحَ فِي غَيْرِهَا» وجوب بیتوته در منی در این روایت واضح است البته مسائل دیگری نیز در این روایت به آن اشاره شده است که بعدا‌ آن‌ها را تشریح خواهیم کرد.