به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

مهدی بهرامی؛ دانش آموخته سطح خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم دریادداشتی با عنوان فلسفه کمال دین در واقعه غدیر که در اختیار شفقنا قرار داده آورده است:


کار ویژه و رسالت پیامبر اکرم(ص) با اتفاقی که در روز غدیر افتاد کامل شد، اتفاقی که باعث شد جمعیت بزرگ مسلمانانی که رهسپار مدینه بودند از حرکت بایستند و در گرمای آن سرزمین زیر آفتاب به سخنان سرور مسلمین جهان گوش دهند و به نوعی آخرین دستورات و مهمترین تکالیف جامعه مسلمانان را از زبان پر مهر رسول مکرم اسلام بشنوند، سخنانی که خداوند مستقیما آن را در قلب و دهان ایشان قرار می‌داد. از همین رو است که خداوند ایشان را به عنوان کسی که « وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَىإِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى » است در کتاب شریف قرآن معرفی کرده است.

در حقیقت کامل شدن امری است که از زبان پیامبر (ص) و به دستور خداوند بیان شده است. خداوند در آخرین حج پیامبر اسلام (ص) یعنی حج الوداع بعد از کار مهمی که انجام داد آیه سوم سوره مائده را نازل کرد: «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا؛ امروز كسانى كه كفر ورزيده‏اند از (ابطال و ازاله) دين شما مأيوس گشته‏اند، پس از آنها مترسيد و از من بترسيد. امروز دين شما را برايتان كامل، و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را براى شما به عنوان آيينى (استوار و پايدار) پذيرفتم» به همین دلیل نازل شدن این ایه مصادف شد با روز اکمال دین. اگر چه مفسرین شیعه و سنی در تطبیق این آیه با روز مورد نظر خداوند اختلاف دارند و هر کدام‌شان روزی را برای این آیه مشخص کرده‌اند اما غالب مفسران شیعه بدون تردید شان نزول این ایه را روز غدیر و روز ولایت امیر المومنین علی (ع) عنوان کرده‌اند و برای اثبات آن روایات و دلایل بسیار آورده‌اند و همه احتمالاتی که دیگران در شان نزول این آیه بیان کرده‌اند را با روش‌های استدلالی، عقلی و نقلی مردود شمرده‌اند.

کامل شدن دین به چه معناست؟

مساله‌ای که در فهم این ایه و فهم معنای کامل شدن دین بسیار مهم است این است که کامل‌شدنی که مورد نظر خداوند بوده است به چه معناست؟ ایا این اکمال دین به معنای این بوده است که در دین نقص و عیبی بوده و خداوند آن نقص و عیب را در آن روز به خصوص رفع کرده است یا معنای دیگری برای این کلمه مد نظر بوده است؟

اگر قرار باشد کامل شدن را در مقابل عیب و نقص بگیریم یعنی بگوییم که دین اسلام قبل از روز غدیر نقصانی داشته است و یا اینکه در این دین عیبی بوده است و خداوند با عملی که در روز غدیر انجام شده است این عیب و نقصان را برداشته است دچار مشکلات و ابهامات بسیاری خواهیم شد. یکی از مهمترین این ابهامات و اشکالات این است که پیامبر عظیم الشان اسلام قسمت عمده زندگی خود را در دین ناقص گذرانده است و فقط سه ماه از عمر شریفش را با دین کامل گذرانده است. این اشکال، اشکالی است که ناظر به اهل سنت و شیعه است و هر دو باید به این مساله پاسخ دهند.

به نظر می‌رسد نحوه تفسیر و معنای کامل شدن می‌تواند خود به خود این اشکال را رفع کند. کامل شدن دین به معنای برداشتن نقایص و معایب از دین نیست. بر این اساس «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ» آنچنان که برخی از مفسرین اهل سنت بیان کرده‌اند ناظر به مسائل احكام و حدود و فرائض و سنن نيست که بخواهد با بیان این احکام نقص و عیب دین را برطرف کند بلكه مربوط به رهبري و ولایت است كه كليد اين احكام است.

دین همیشه کامل است

باید توجه کرد که کامل شدن دین هیچ‌ گاه در مقابل عیب و نقص نیست و هیچ گونه عیب و نقصی در دین امکان‌پذیر نیست، چرا که عیب و نقص منشائی به نام جهل و نسیان دارد. اگر در جایی جهل و نسیان وجود نداشته باشد تصور عیب و نقص هم ممکن نیست. بنابراین تصور نقص و عیب در دين اسلام از همان آغاز پيدايش‌اش تا نازل شدن «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ» امری غیر قابل قبول و موهوم است، زیرا آن کسی که این دین را تدوین کرده است و برای راهنمایی بشر فرستاده است نه جاهل است و نه ناسی تا حدی که اثبات این صفات برای خداوند غیر ممکن است. به عبارت دیگر او خدا شده است چون منزه از این صفات و نقایص است. بنابراین كسي که اين دین را تدوين كرده كه « وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء؛ هم‏وزن ذره‏اى، نه در زمين و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نيست » و كسي اين دين را تنظيم كرد كه «وَ ما كانَ رَبُّكَ نَسِيًّا؛ پروردگار تو فراموشکارنيست » نه جهل در او راه دارد نه غفلت و سهو و نسيان پس قانوني كه او وضع كرد نه از نظر درون فرسودگي دارد تا بشود قانون معيوب و نه كمتر از نياز جامعه انساني بود يا هست تا ناقص باشد .

به نظر می‌رسد آنچه در مقابل ناقص و معیوب وجود دارد کامل نیست بلکه تمام است. كلمه «اتمام» معنايى نزديك به «اکمال» دارد، اما كمال هر چيزى عبارت است از اينكه غرض از آن چيز حاصل بشود و «تمام» به معنای تمام بودن هر چيز و منتهى شدن آن به حدى است كه ديگر احتياج به چيزى خارج از خود نباشد، به خلاف ناقص كه محتاج به چيزى خارج از ذات خودش است تا او را تمام كند .

ولایت رمز کامل شدن دین اسلام

بر اساس آیات و روایات متعدد کافران از بدو ظهور اسلام حتی تا زمانی که به زور ایمان آوردند همواره در صدد ریشه کن کردن اسلام از بنیان بودند. اين‌ طمع‌ آنان‌ در زمان‌های مختلف‌ به‌ صورت‌هاي‌ متفاوت باعث‌ ايجاد نگراني‌ و مشكلات‌ براي‌ مسلمين‌ می‌شد. آنچه‌ مورد عداوت‌ و دشمني‌ كفّار بود دين‌ اسلام‌ بود، نه‌ خود مسلمانان‌. مشرکان به‌ جهت‌ دين‌ مسلمانان كه‌ دين‌ حقّ بود قصد از بين‌ بردن‌ مسلمين‌ و متفرّق‌ كردن‌ مجتمع‌ ايشان‌ را داشتند، مقصود ايشان‌ خاموش‌ كردن‌ نور خدا، و استوار نمودن‌ اركان‌ شرك‌ و كفر بود. این افکار و اعمال مشرکان در بسیاری از آیات قرآن قابل مشاهده است. آیه «وَ لا‌ يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُم‌ حَتَّي‌ يَرُدُّوكُمْ عَن‌ دِينِكُمْ إِنِ استَطَاعُوا؛ پيوسته‌ كفّار با شما كارزار مي‌كنند تا شما را اگر بتوانند از دينتان‌ برگردانند. » و همچنین آیه «يُرِيدُونَ لِيُطْفِئوا نُورَ اللَهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ اللَهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهز الْكَـفِرُونَ. هُوَ الَّذِي‌ أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَي‌ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَي‌ الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛ كافران‌ مي‌خواهند نور خدا را با دهان‌هايشان‌ خاموش‌ كنند، و خداوند تمام‌ كنندة‌ نور خود است‌ اگر چه‌ آنها ناپسند دارند. خداوند آن‌ كسي‌ است‌ كه‌ رسول‌ خود را به‌ هدايت‌ و دين‌ حقّ فرستاد تا بر تمام‌ اديان‌ غلبه‌ كند اگر چه‌ مشركان‌ ناپسند دارند. » نمونه‌هایی از این دسته آیات هستند.

بنابراین به نظر می‌رسد تمام تلاش مشرکان خاموش کردن نور این شجره طیبه بود. آخرین امید آنها از بین رفتن این دین و دعوت و زوال آن با رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) بود. چرا که حضرت رسول پسری که حافظ دین و آیین او باشد نداشت و مشرکان فکر می‌کردند اینگونه دین محمد با از دنیا رفتنش از بین می‌رود. آنها فکر می‌کردند که دین قائم به شخص است، اما آیه اکمال دین و ولایت به همگان نشان داد که حافظ و نگهدارنده این دین خداوند است و دین اسلام قائم به شخص نیست. تا زمانی که حضرت رسول (ص) در میان مردم بود مسئول رهبري مردم و صيانت دين، تبيين و اجراي دين بود. بعد از او اهل بيت (ع) جاي او نشستند و راه او را ادامه دادند و اینکه خداوند در این آیه سخن از یاس کافران به میان می‌آورد «اليوم يئِس الذين كفروا» از همین روست. چرا که آنها با انتخاب حضرت علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) کاملا از این مقصود خود مایوس شدند.
بنابراین اکمال دین به این معنا نیست که با ولایت امیر‌المومنین دینی که ناقص بود کامل شد بلکه كمال دين در زمان پيغمبر (ص) به اين بود كه او شارح دين، مبين دين، مفسر دين، عامل به دين، مجري حدود دين، مدافع حريم دين باشد همه اين سه امر بعد از رحلت او به خليفه‌اش داده می‌شود. بر این اساس ولايت حقيقتي است كه بعد از رسول اکرم (ص) بر چهارده معصوم سايه افكند. در حقیقت آنها مجلاي ولايت الهي‌اند و موجب کمال دین هستند، دين به ولايت متكي است تا پيغمبر (ص) بود او وليّ الله بود. بعد از ایشان هم سيزده معصوم ديگر، يكي پس از ديگري ولی الله هستند. از همین رو به نظر می‌رسد معنای واقعی کمال دین در این آیه به معنای حفظ کمال دین است. پس می‌توان این گونه بیان کرد:‌ «دین اسلام که با وجود پیامبر گرامی اسلام به عنوان موسس و پیامبر کامل بود، با رحلت ایشان کم و کاستی و نقصی به او وارد نخواهد شد چرا که همان ولایت ایشان که موجب کمال دین بود بعد از ایشان به نزدیک‌ترین افراد به خداوند یعنی ائمه معصومین واگذار شده است.» پس حقیقت آیه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ» يعني «اليوم حفظت كمال دينكم»

شفقنا