«مشارکت سیاسی به مفهوم امروزی در اصول شورا، بيعت و امر به معرو ف و نهی از منکر قابل اجتهاد است.» فاضل ميبدي از استادان حوزه علميه قم با بيان اينكه امر به معروف و نهی از منکر مفهومي کاملا سیاسی است، گفت: براي انجام وظيفه «امر به معرو ف و نهی از منکر» در قالب مدرن باید احزاب، روزنامه ها و NGO های مستقل وجود داشته باشند.

حجت الاسلام والمسلمين محمد تقي فاضل ميبدي در گفت وگو با خبرنگار شفقنا(پايگاه بين المللي همكاري هاي خبري شيعه)، «مشارکت سیاسی» را با تعريف موجود که همه آحاد مردم در مسایل سیاسی شرکت کنند، پدیده جدیدی دانست و اظهار كرد: با وجود اینكه مشاركت سياسي، پدیده اي مدرن است اما از نظر مصداقی در روزگاران گذشته نیز چنین مفهومي وجود داشته است؛ شاید عنوان دیگری بر آن اطلاق مي شده است اما به این معنا نیست که در روزگاران گذشته مردم در امور سیاسی، مشارکت نداشتند.

او با اشاره به وجود مصاديقي در اسلام با عناويني متفاوت، نوعي مفهوم مشاركت سياسي از آنها برداشت مي شود، توضيح داد: به عنوان مثال پیغمبر خدا(ص) فرمود که " النصیحة لائمة المسلمین "،یعنی باید پیشوایان مسلمانان را نصیحت کرد. در جايي ديگر از ايشان نقل شده است كه " افضل 

الجهاد کلمه عدل عند امام جائر "، سخن ياد شده به اين معناست كه " برترین جهاد، گفتن عدل نزد پیشوای ستمگر است."

فاضل ميبدي ادامه داد: قرار دادن مسووليت نصيحت پیشوایان جامعه از جهت دینی بر عهده مردم، يعني يك فرد مي تواند حاكم را نصيحت كند، سخن خود را بگويد، از او انتقاد كند و در مواقع لزوم به حاكم هشدار دهد كه در حال منحرف شدن از مسير است. معروف است خلیفه دوم در يكي از سخنرانی هاي خود از مردم خواست که اگر راه کج رفت، مردم او را به راه راست هدایت کنند؛ تا اندازه اي انتقاد از حاكميت در اسلام پذيرفته و تاكيد شده است كه شخص عربي از ميان جمع برخاست و به «عمر» گفت:" چنانچه بخواهي كج شوي با اين شمشير راستت مي كنيم." امام علی(ع) در زماني كه حاكم جامعه اسلامي است، نقد خود را حق مردم مي داند و حتي بر آن پافشاري مي كند. امام (ع)حق مردم مي دانست كه اگر اشكالي در عملكرد حكومت ايشان و حتي رفتار خود حضرت به عنوان حاكم جامعه اسلامي مي بينند از آن انتقاد كنند.

مردم نه تنها حق که وظیفه دارند با حاكم صحبت و از او انتقاد كنند

او با اشاره به موارد گفته شده از زمان خليفه دوم و حضرت علي(ع)، اظهار كرد: اسلام نيز یک نوع مشارکت سیاسی را پذیرفته و از مردم دعوت و تاكيد كرده است در مسایل سیاسی -به مفهوم امروزی- که در آن دوران، معنای دیگری داشته، مشارکت کنند. از نگاه اسلامي به اين مفهوم نتیجه می شود که انسان باید در برابر حکومت های خود، احساس مسوولیت و وظیفه کند و اگر حاکمی دچار انحراف شد، در هر لباس و مقام و رتبه اي که باشد، مردم نه تنها حق که وظیفه دارند با او صحبت و از او انتقاد كنند.

اين استاد حوزه علميه با تاكيد بر اينكه آن چه اسلام از مردم مي خواهد، بدون پروا با حاکم سخن گفتن است، تصريح كرد: پیغمبر خدا فرمودند" هیچ ملتی به مقام قداست نمی رسد مگر آنگاه که افراد ضعیفش بتوانند حقوقشان را از اقویا بدون لکنت زبان مطالبه کنند." اسلام در اين اندازه به مسلمانان جرات داده است که نه تنها در امور سیاسی مشارکت کنند بلکه صاحب نظر باشند و حتي بالاتر از آن، از حاکمان خود انتقاد کنند. مي توان گفت این مفهومی است که مسلمانان را به مشارکت سیاسی دعوت می کند.

او "اصل شورا" در اسلام را یک مشارکت سیاسی دانست و افزود: همچنين "اصل بیعت"؛ طبق متون تاريخي؛ مردم، علی بن ابی طالب(ع) را از طریق بیعت انتخاب کردند. سخن امام علي(ع) كه فرموده اند" اگر حضور مردم نبود و با وجود ياري آنها حجت بر من تمام نشده بود خلافت را نمي پذيرفتم "خود انتخاب امام به عنوان حاکم از طریق بیعت و سخن ايشان در اين مورد بيانگر یک نوع مشارکت سیاسی است.

فاضل ميبدي با اشاره به كلام اميرالمومنين(ع) گفت: امام علی(ع) در نهج البلاغه جمله اي با اين مضمون فرموده اند که " خداوند حقی را برای مردم بر حاکمان و حقی براي حاکمان بر مردم قرار داده است." یعنی مردم بر گردن حاکم و نيز حاكم بر گردن مردم حق دارند؛ حق مردم این است که هر گاه که حاکم به بیراهه رفت، او را نصیحت کنند، با او حرف بزنند و...

امر به معرو ف و نهی از منکر مفهومي کاملا سیاسی است

او با بيان اينكه سومين اصل موجود در اسلام كه از آن مشارکت سیاسی استنباط می شود، « امر به معروف و نهی از منکر» است، خاطرنشان كرد: انسان بايد در برابر هر نوع کجی كه در جامعه مشاهده كرد، بایستد و به خیر و نیکی نصیحت کند. امام علی(ع)، ترك امر به معروف و نهی از منکر را در جامعه موجب مسلط شدن بدان و اشرار آن جامعه بر آنها مي داند. از اين سخن ايشان مشخص مي شود امر به معرو ف و نهی از منکر، یک مفهوم کاملا سیاسی است.

مشارکت سیاسی به مفهوم امروزی در اصول شورا، بيعت و امر به معرو ف و نهی از منکر قابل اجتهاد است

اين استاد  حوزه و دانشگاه در رابطه با مفهوم امر به معروف و نهي از منكر در اسلام توضيح داد: در نگاه اسلام، يك انسان موظف است هر نوع بدي و انحراف در مسوولان مشاهده كرد، با نامه، سخن گفتن، مطلب نوشتن و راه هاي ديگر حرف خود را بزند. امر به معروف و نهی از منکر در بعد مدرن باید در قالب احزاب، روزنامه ها و NGO های مستقل وجود داشته باشد. در غير اين صورت، تبديل به نظامي غیرقابل باور مي شود که اسلام هم آن را قبول ندارد. فردي كه مي پذيرد اسلام، دین به اضافه سیاست است باید لوازم سیاسی بودن آن را نيز بپذیرد که به اعتقاد من عمده این لوازم، مشارکت سیاسی است؛ مشارکت سیاسی نيز به مفهوم امروزی در اصولی که گفته شد، قابل اجتهاد است.

او با اعتقاد به اينكه حکومت، مفهومي عقلایی، تجربی و بشری است، اظهار كرد: دین هیچگاه نمي گويد که مسایل حکومت چگونه باشد؛ این عقل بشر است که چگونگي مسایل حکومت را مشخص مي كند. حکومت اسلامی مانند طب اسلامی و مهندسی اسلامی است. اسلام از مسلمانان براي تشكيل حكومت و بي تفاوت نبودن در برابر حكومت دعوت کرده و از آنها خواسته است از طریق بیعت و شورا حکومت را اداره کنند اما اين گونه نيست كه اسلام همه مسایل حکومت را پاسخ داده باشد بلكه اين مسايل، روز به روز پیچیده تر می شود.

ميبدي با اشاره به برخي از مسايل امروزي به وجود آمده در زمينه حكومت، بيان كرد: به عنوان مثال «تفکیک قوا» یک امر عقلی بشری است. «نظام پارلمانی»، «نظام انتخاباتی»، «ریاست جمهوری»، «مجلس تشکیل دادن»، « قانون اساسی نوشتن» و بسياري موارد ديگر در دين نمي آيد. دین، خواهان حکومت عادلانه است. این جامعه بشری است که باید با عقل خود مشکلات حکومت را پاسخ دهد.

مي توان با مبانی فقه، پا به پای مفاهیم مدرن پيش رفت

او با تاكيد بر اينكه مي توان با مبانی فقه، پا به پای مفاهیم مدرن پيش رفت، اظهار كرد: لزوما مفاهیم مدرنی که در حال کشف است، در تعارض با دین قرار نمي گيرد. نباید حتما دین آن مطلب را گفته باشد، فقه با مسايلي كه در تضاد با نص قرآن نيست همراهي مي كند. این طور نيست که حتما بايد از دل قرآن بیرون كشيده شود. مسايلي مانند توزیع گوشت خوک یا مشروب در جامعه به صراحت برخلاف نص قرآن است اما سایر مسایل حکومت، هیچ خلاف نص قرآن نیست. مواردي در قانون اساسی وجود دارد كه در قرآن نیست مانند نظام پارلمانی، دموکراسی، انتخابات، استیضاح کردن، حق استیضاح به مجلس دادن، تفکیک قوا کردن، جایگاه رهبری، رییس جمهور و وزير را مشخص کردن. موارد گفته شده و بسياري ديگر قوانيني است كه از 300-200سال پيش به این طرف درست شده  و در اسلام نبوده است اما اسلام مانع آن نمی شود.

در پرداختن به فقه حكومتي بايد عقل گرا و عرف گرا بود نه نص محور و نقل محور

اين استاد حوزه، دليل افول پرداختن به فقه حكومتي در حوزه هاي علميه را تلاش آنها براي ايجاد مسايل حكومتي بر محور نص، حدیث و آیه دانست و افزود: نمي توان مسایل حکومت را با نص محوري و نقل محوري درست کرد. با توجه به سيره عقلا و عقل گرا و عرف گرا بودن، به گونه اي مسايل روشن مي شوند كه در تعارض با اسلام و دین نيز قرار نگيرند. مساله حکومت با نماز، روزه و حج متفاوت است و امري کاملا عقلایی است كه اسلام نيز به اين امر عقلايي دعوت کرده است. به عنوان مثال هنگامي كه فردي بيمار است به دكتر مراجعه مي كند و در احاديث به دنبال درمان نمي گردد؛ اگر حديثي نيز در اين مورد وجود داشته باشد براي كمك به عقل انسان است نه صرفا توجه به آن.

او بيان كرد: موردي بود كه فقه ما به بن بست رسیده بود و مسایل امروز به آن کمک کرد؛ زماني كه اختلاف بين شورای نگهبان بهعنوان یک نهاد مذهبی با مجلس در پاره ای از موارد به بن بست رسید، امام خمینی پيشنهاد تشكيل مجمع تشخیص مصلحت را دادند که یک پدیده مدرن بشری است و مشكل پيش آمده را حل كرد.

فاضل ميبدي در رابطه با به رسميت شناختن حق «نافرماني مدني» در اسلام، توضيح داد: در اسلام مواردي مشاهده مي شود كه همکاری با حکومت ظلم، گناه شمرده شده است؛ حتی در چند مورد گفته شده است كه "نباید وسايل خود را به حکومت ظلم کرایه دهید". در نتيجه اسلام هر گونه همکاری با حاکمان جور را نهی و منع کرده است. ايستادن در برابر ظلم، مراحل و روش هاي مختلفي دارد، با زبان، اعتراض، هجرت کردن و... است. يعني اسلام راه های مختلفی براي اين منظور پیشنهاد کرده است که قطعا از ميان آنها نافرماني مدني نيز استخراج مي شود. در تاريخ اسلام نيز چنين موارد مشاهده شده است مثلا در زمان خلفاي عباسي، امامان مردم را از نزديك شدن به دستگاه خلافت به شدت نهي مي كردند تا جايي كه گفته مي شد اگر کسی در اندازه درست كردن جوهر دوات آنها نيز كاري انجام دهد، مرتكب گناه شده است.

«جور» یک مفهوم شرعی نیست بلكه مفهومي کاملا عرفی است

او با بيان اينكه «اصل جور» یک مفهوم شرعی نیست بلكه مفهومي کاملا عرفی است، تصريح كرد: ويژگي هاي تعريف كننده جور، توسط عقلای روز مشخص مي شود به عنوان مثال ممکن است كاري براي حكومت امروز جود تلقي شود كه اگر در پنجاه سال پيش، حكومتي انجام مي داد، جور به شمار نمي رفت. مانند اينكه در دوران قاجار يا صفويه و... وليعهد شدن پسران و تعيين پادشاه بعدي مساله اي عادي  محسوب مي شد چون حكومت ها موروثي بودند اما اگر امروز حکومتی بخواهد پسر خود را به جای خود بگذارد، جور تلقی می شود. این است که جور یک مفهوم نسبی است و در روزگار مختلف، معنای متفاوتي دارد.

مکتب تشیع اين قدرت را دارد که مفاهیم مدرن از آن استخراج شود

اين استاد حوزه علميه قم با اشاره به اينكه پس از حكومت امام علي(ع)، همواره حكومت در اختيار غير از شيعيان بوده است، ادامه داد: همين مساله موجب شده است كه سنی ها در مسایل سیاسی، کتاب الحکومه و احکام السلطانیه نسبت به شيعه كه به دليل نداشتن حكومت، نيازي به تبيين اين مسايل احساس نمي كرده است، بیشتر کار کرده اند. درست است در طول تاريخ حكومت هاي شيعي نيز وجود داشته است اما اختلافاتي كه ميان فقها و فلاسفه وجود داشت اجازه نداد جامعه فرهنگی شیعه یکدست شود تا در آن مفاهیم سیاسی، اجتهاد درستي صورت بگيرد. دسته اي از علما نزدیکی به دربار را واجب و دسته اي ديگر حرام می دانستند؛ اين اختلافات و موراد ديگر بين آنها مشاهده مي شد اما به هر حال پاره ای از مفاهیم سیاسی در گذر زمان ايجاد شد. مکتب تشیع اين قدرت را دارد که مفاهیم مدرن از آن استخراج شود.

منبع : شفقنا