به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

از نظر اقتصادی روزهای سختی را می گذرانیم اما کسب روزی و درآمد آن هم به شکل حرام مختص این روزها نیست و سابقه در گذشته های دور نیز دارد. درست است که کسب روزی حلال بسیار سخت است اما دین اسلام افراد را از به دست آوردن مال حرام به شدت نهی کرده و همه را به سمت کار و تلاش و زحمت کشیدن برای کسب روزی سوق داده است؛ اما با همه اینها هستند کسانی که می خواهند یک شبه ره صد ساله را طی کنند و بر این باورند که اگر از راه حرام مال بیشتری جمع کنند زرنگی کرده اند در حالی که خداوند به شرط تلاش روزی هر کسی را به مقداری مقدر کرده است.

حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن موحدی ساوجی استاد دانشگاه مفید قم در گفت وگویی با خبرنگار شفقنا زندگی به دیدگاه اسلام نسبت به کسب روزی حلال و حرام پرداخت و آثار سوء آن را مورد بررسی قرار داد.

*دین اسلام چه دیدگاهی نسبت به کسب روزی حلال و حرام دارد و چه روایاتی در این مورد موجود است؟

موحدی ساوجی: در آموزه های دینی به روزی حلال خیلی سفارش شده است. در کلام حضرت امیر (ع) یکی از ویژگی های متقین و پرهیزکاران کسب روزی حلال شمرده شده است. امام صادق (ع) نیز  در کلامی که می خواهند سختی و دشواری کسب روزی حلال را نشان دهند  می فرمایند" شمشیر زدن آسان تر از کسب روزی حلال است. "در روایت دیگری  از امام صادق (ع) آمده است: «کسی که تجارت می کند باید از دین خود شناخت داشته باشد»؛ یعنی افراد باید احکام فقهی خود را بدانند، اگر مسایل دینی را نداند به گناه و حرام میفتند. نقل شده  است که زمانی که علی (ع) حاکم مسلمانان بودند به بازاریان می فرمودند اول مسایل فقهی را یاد بگیرید بعد تجارت کنید.

ائمه و پیشوایان ما نیز دنبال کسب روزی حلال بودند به طوری که امام صادق (ع) برای کسب روزی حلال بر روی زمین های کشاورزی کار می کردند. روایت داریم که امام باقر (ع)، در گرمای آفتاب مشغول کار بودند، شخصی حضرت را دید و تصمیم گرفت امام را نصیحت کند و به ایشان بگوید که چرا  به دنبال دنیا است، خدمت امام رفت و گفت اگر خداوند در این حال جان تو را بگیرد چه جوابی به او می دهی؟ حضرت فرمودند: اگر در این حالت خدا جان من را بگیرد در یکی از بهترین حالات خدا را ملاقات می کنم چون در حال کسب روزی حلال هستم.

در روایتی دیگر از پیامبر (ص) آمده استکه طلب روزی حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است. کسی که برای اداره زندگی خانواده اش تلاش می کند مانند مجاهدی است که در راه خدا می جنگد. همچنین فرموده اند خداوند جوان بیکار را مورد خشمش قرار می دهد.

*کسب روزی حلال و حرام چه آثاری بر روی افراد می تواند بر جای گذارد؟ به عنوان مثال بر روی خلق و خو و روش زندگی مردم چه تاثیراتی دارد؟

موحدی ساوجی: اگر کسی روزی حرام کسب کرده باشد هم در زندگی شخصی و هم در زندگی اجتماعی اش تاثیر می گذارد. امام حسین (ع) وقتی سپاه دشمن را نصیحت کردند و آنها  نمی پذیرفتند حضرت فرمودند "علت اینکه حرف های من در شما تاثیر نمی گذارد  این است که شکم های شما از لقمه های حرام پر شده است."

کسی که روزی حرام کسب می کند تا چهل روز نمازش قبول نمی شود ؛ عدم استجابت دعا، از بین رفتن برکت مال و قساوت قلب از دیگر آثار حرام خواری است. البته اینها عواملی هیتند که مورند یعنی اینطور نیست که اگر کسی  دعایش مستجاب نمی شود بگوییم روزی حرام کسب می کند.

* کسب روزی حرام بر روی تربیت فرزندان هم اثر دارد؟

موحدی ساوجی: اگر کسی برای خانواده اش روزی حرام بیاورد گرچه ممکن است فرزند و همسرش اراده و اختیاری در کسب ان روزی نداشته  باشند اما تاثیر تکوینی خود را می گذارد، به همین دلیل در اسلام تاکید شده که  برای  خانواده تان روزی حلال ببرید.

*اگر همسر و فرزند خبر داشته باشند که مرد خانه درآمد حرام کسب می کند چطور؟

موحدی ساوجی: اگر خبر داشته باشند که روزی از راه درست به دست نیامده یا وجوهات شرعی اش پرداخت نشده باید از استفاده آن اجتناب کنند یا حداقل باید از مرجع تقلیدشان سوال کنند یا اجازه بگیرند.

*راه های کسب درآمد حلال چیست؟

موحدی ساوجی: در آموزه های دینی ما آمده که خدواند است که روزی انسان را تقدیر می کند.  حتی در آیات قران هم به این قضیه اشاره شده است اما این به این معنی نیست که انسان هیچ نقشی نداشته باشد. خدا روزی می رساند اما شرطش این است که انسان خودش تلاش کند. برکتی که در روزی قرار داده می شود از خداست پس در آمد زیاد الزاما به معنی داشتن برکت زیاد هم نیست.مثلا فردی حقوقش بالاست اما به این معنا نیست که این فرد روزی وسیعی نیز دارد، ممکن است فرد درآمد زیادی داشته باشد اما خروجی هایش هم زیاد باشد  و یا  به عبارتی مالش برکت نداشته باشد.

برکت در مال، آمرزش گناهان، استجابت دعا و مورد محبت و دوستی خدا قرار گرفتن از جمله آثار کسب روزی حلال است اما ما نمی توانیم این آثار را مصداقی در همه افراد بدانیم و بگوییم چون شخصی فقیر است روزی حلال نداشته است. عوامل مختلفی در این قضایا دخیل هستند.

*چه عواملی باعث می شود افراد به سمت کسب روزی حرام بروند؟ با توجه به اینکه ما در سطح کلان هم بعضا شاهد فسادهای مالی هستیم آیا این امر می تواند در کسب مال بر روی افراد جامعه تاثیر بگذارد؟

موحدی ساوجی: از حضرت امیر (ع) روایتی داریم که ایشان عدم صبر را عاملی برای کسب روزی حرام می دانند به این معنی که فرد برای کسب مال شتاب می کند و می خواهد در مدت کوتاهی آن را بدست آورد. اما  این افراد بیشتر از آنچه که برایشان مقدر شده کسب نمی کنند. بعضی از ما  برای کسب مال عجله می کنیم و فکر می کنیم داریم زرنگی می کنیم. روزی با تلاش مقدر شده است و این طور نیست که شخصی فکر کند با رفتن به سوی حرام روزی بیشتری کسب می کند.

*کسب روزی حرام علاوه برآفت های فردی آفت های اجتماعی را هم در بر دارد.

موحدی ساوجی: بله مسلما همینطور است؛ وقتی در جامعه حرام خواری باب شود همان چیزی می شود که ما الان شاهدش هستیم؛ یعنی افرادی که به جایگاهی می رسند شروع می کنند به حق دیگران را خوردن. این حق خوری  فقط به معنای دزدی یا اختلاس نیست. اگر من در محل کار خود کم فروشی کنم حقوقی که می گیرم مشکل ایجاد می کند.

*چطور می توان فرهنگسازی کرد تا مردم برای کسب روزی حلال تلاش کنند؟

موحدی ساوجی: فرهنگسازی فقط به گفتن نیست و باید در عمل نیز انجام شود. در عمل کسانی که در جامعه بیشتر در معرض دید هستند باید بیشتر رعایت کنند. در روایاتی دیگر آمده کسانی که حاکمانِ بر مردم هستند مجاز نیستند حتی از روزی حلال بیش از آنچه که عموم مردم برخوردارند استفاده کنند. اینطور نباشد که حاکمان در رفاه باشند و به مردم سفارش کنند که روزی حلال کسب کنید. پس کسانی که در نگاه مردم  اُسوه به حساب می آیند باید زندگی شان به گونه ای باشد که در حد قشر ضعیف جامعه باشد مخصوصا حاکمان. امام علی (ع) فرموده اند: خداوند بر پیشوایان عادل واجب کرده است که خودشان را اندازه گیری کنند به ضعیف ترینِ مردم.

حال فرض کنید اُسوه های جامعه در حد بالای  جامعه باشند و مردم هم خلاف هایی از آنها ببینند، در این صورت هزار مورد حدیث هم برای مردم بخوانیم و به آنها توصیه کنیم هیچ اثری ندارد.

شفقنا