به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از شفقنا؛

حضرت آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی در ادامه سلسله جلسات درس خارج اصول خود با موضوع «قاعده لاضرر و لاضرار» روز سه شنبه، 20 آبان ماه، بیان کرد: روایت دیگر در باب اضرار به نفس روایتی است که در جلد شانزدهم وسایل الشیعه در اولین باب اطمعه و اشربه نقل شده است که این روایت دو سند دارد که سند دوم آن صحیح است در این روایت آمده است « روي مفضل بن عمر قال: قلت لأبي عبدالله(عليه السلام): أخبرني جعلني الله فداك لم حرم الله الخمر و الميته و الدم و لحم الخنزير؟ قال: إن الله لم يحرم ذلك علي عباده و أحلَّ لهم ما سواه من رغبه منه فيما حرم عليهم ولا زهد فيما أحلَّ لهم و لكنّه خلق الخلق فعلم ما تقوم به أبدانهم و ما يصلحهم فأحلَّ لهم و أباحه تفضُّلاً منه عليهم به لمصلحتهم و علم ما يضرهم فنهاهم عنهو حرم عليهم. ثم أباحه للمضطر و أحلَّه له في الوقت الذي لا يقوم بدنه إلاّ به فأمره أن ينال منه بقدر البلغه لا غير ذلك ثم قال: أما الميته فانّه لا يد‌منها(في نسخه: لم ينل منها) أحد إلاّ ضعف بدنه و نحل جسمه و ذهبت قوته و انقطع نسله و لا يموت آكل الميته إلاّ فجأه» امام(علیه السلام) در مقام جواب سوال مفضل فرمود: خدواند بخاطر اين حرام نكرده كه خودش نسبت به‌ خوردن آنها رغبت و تمايل داشته باشد يا آنچه را كه به شما داده و حلال نموده خودش نسبت به آن‌ها زهد و رياضت به خرج بدهد يعني نه حرمتش براي اين است كه خودش بهره بگيرد و اگر هم حلال كرده براي اين نيست كه خودش نسبت به آن‌ها اظهار زهد و رياضت كند بلكه حرمت تمام محرمات ملاكش ضرر است. شاهد ما در این روایت « فأحلَّ لهم و أباحه تفضُّلاً منه عليهم به لمصلحتهم و علم ما يضرهم فنهاهم عنهو حرم عليهم» که دلالت بر مساله اضرار به نفس دارد.

وی ادامه داد: مرحوم خویی اگر چه در برخی از رسائل خودش بحث اضرار به نفس را قبول کرده است اما بعدا از این رای عدول می‌کند و بحث اضرار به نفس را فقط در مسئله انتحار و نقص عضو مورد قبول می‌داند و بقیه را حرام نمی‌داند به همین خاطر ایشان چهار ایراد بر این روایت گرفته است و معتقد است که چون این چهار ایراد در این روایت وجود دارد یا این روایت از امام صادر نشده است یا اگر صادر شده به صورت جامع بیان و نقل نشده است.

آیت الله سبحانی عنوان کردک اولین اشکال آیت الله خویی این است كه شما مدعي هستيد كه حرمت بر محور ضرر مي‌چرخد و طبق ذيل اين روايت ضرر در همه جا نيست بلكه فقط در صورت ادمان و استمرار است پس طبق اين نظريه بايد قائل شويد كه ادمان اكل ميته حرام است و غير ادمانش حرام نيست و حال آنكه در اسلام ميته بصورت هميشه و دائم حرام است. در پاسخ گفته شده است که فلسفه حرمت اكل ميته همان ادمان و استمرارش است اما علت اينكه اسلام بصورت كلي و براي هميشه آن را حرام كرده اين است كه وقتي انسان يك مرتبه در يك ماه خورد كم كم نسبت به آن عادت مي‌كند فلذا دو بار مي‌خورد و به همين ترتيب هرماه به ميزان اكل مي‌افزايد چون انسان زياده طلب و زياده خواه آفريده شده است يك مرتبه مصرف كردن مقدمه ضرر مي‌شود.

وی اضافه کرد: اشكال دومش اين است كه اگر ضرر ملاك تحريم است پس بايد اكل قليل ميته (به اندازه يك لقمه) حلال باشد فرق اشكال دوم با اشكال اول اين است كه در اشكال اول روي قلت و كثرت( قليل و كثير) تكيه نمي‌كرديم بلكه تكيه‌ي ما روي (ادمان) و غير (ادمان) بود ولي در اشكال دوم روي قليل و كثير تكيه داريم نه روي ادمان و غير ادمان. در جواب اين اشكال هم عرض مي‌كنيم كه علت حرمت همان ضرر است اما اگر گفته‌اند حتي يك لقمه هم حرام است اين از باب سد الذرايع است يعني يك لقمه را هم حرام كرده تا انسان در اثر زياده طلبي و زياده خواهي به ارتكاب كثير مبتلا نشود.و در روايات ما هم آمده است: هر چيزي كه زيادش انسان را مست مي‌كند قليل و كمش هم حرام است «إن ما أسكر كثيره فقليله أيضاً حرام».

این مرجع تقلید در بیان اشکال سوم آیت‌الله خویی تصریح کرد: اشكال سومش اين است كه همه‌ي ميته ‌ها مضر نيست بلكه ميته‌ي حرام است كه «مات عن حتف انف» يعني روحش از بيني بيايد اين چنين ميته‌ي را ممكن است كه بگوييم مضر است ولي بسياري از ميته‌ها چندان فرقي با مذكا ندارند مثلاً حيواني را بجاي اينكه به سمت قبله ذبح بكنند به سمت شرق ذبح كنند يا بدون تسميه ذبح كردند يا با آلات غير آهن ذبح كردند اينها بامذكا فرق نمي‌كنند مع الوصف تمام فقهاء مي‌فرمايند كه حرام هستند‌. در جواب اين اشكال مي‌گوييم كه ميته در اصطلاح قران و حديث غير از ميته در اصطلاح فقهاء و كتاب‌هاي فقهي است. ميته در قران و حديث به حيواني گفته مي‌شود كه «ما مات عن حتف انفه» و راوي (مفضل) هم كه سئوال مي‌كند سئوالش از آن ميته‌هاي است كه در اصطلاح قراني ميته محسوب مي‌شوند يعني بدون ذبح بميرد اما حيواني كه به سمت غير قبله يا بدون تسميه و يا به غير آلات آهني ذبح شده‌اند اينها ميته نيستند حرمت اينها بخاطر ميته بودنشان نيست بلكه علت ديگري دارد و آن اين است كه كار اين آدم شبيه كار مشركان است چون مشركان در هنگام ذبح تسميه را نمي‌گفتند، رو به قبله ذبح نمي‌كردند، پس علت حرمت اينها ضرر نيست چون ضرر ندارند تا بخاطر ضرر شان حرام بشوند بلكه علت حرمت شان چيزديگري است و بحث ما در ميته‌ي قراني است نه در ميته‌ي كه در اصطلاح فقها آمده است.

وی افزود: اشكال چهارم ايشان اين است كه اگر واقعاً ضرر حرام است همه‌ي ما يك چنين ضررهاي را مرتكب مي‌شويم چون در روايت داريم كه خوردن پنير در روز يا هميشه خوردن ماهي، خوردن سيب ترش مكروه است و قهراً ضرر دارند و حال آنكه تمام فقهاء خوردن اينها را جايز مي‌دانند چون كراهت اينها بخاطر ضررشان است ولي در عين حالي كه مضر است خوردنشان حلال است. در پاسخ اين اشكال هم عرض مي‌كنيم اگر شرع مقدس اينها را حلال كرده لابد ضررش را به نحو ديگر جبران كرده هرچند كه ما اطلاع نداريم كه چگونه جبران كرده. از مجموع مطالبي كه عرض كرديم اين قضيه روشن شد كه بين حرمت وبين ضرر يانسبت تساوي است و يا حرمت اعم است اما ضرر اخص است.