به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله العظمی مکارم در ادامه سلسله جلسات در خارج فقه خود روز سه شنبه 20 آبان ماه چنین بیان کرد: بحث ما در مسئله 27 از مسائل حلق و تقصیر بود، روز گذشته به وجوب اصل حلق و تقصیر اشاره کردیم و بحث از وجوب رعایت ترتیب در اعمال حج نیز به مسئله 32 موکول کردیم. امروز به مسئله تخییر بین حلق و تقصیر می‌پردازیم، یعنی می‌خواهیم بگوییم به غیر از استثنائات پنج گانه حاجی مخیر بین این که تمام سر را بتراشد یا این که مقداری از موی آن را کوتاه کند.

وی ادامه داد: مسئله تخییر بین حلق و تقصیر از جمله مسائل مشهور میان علما است تا آنجا که عده ای نیز ادعای اجماع بر آن کرده‌اند، به عنوان نمونه مرحوم علامه در این مسئله می‌فرماید: و یتخیر الحاج بین الحلق و التقصیر ایهما فعل اجزئه ذهب الیه اکثر علماعنا، و به قال ابوحنفیه و قال الشیخان کان صروره وجب الحلق و به قال المفید و ذهب الیه الحسن البصری. به قرینه این که ایشان می‌فرماید مرحوم شیخ و... در صروره مخالفت کرده‌اند مشخص می‌شود در بقیه موارد اختلافی در تخییر وجود ندارد. و یا مرحوم صاحب مدارک نیز در این مسئله می‌فرماید: ما اختاره المصنف من التخییر بین الحلق والتقصیر مطلقاً وأفضلیة الحلق وتأکده فی حق الصرورة والملبد وهو من أخذ عسلا وصمغا وجعله فی رأسه لئلا یقمل أو یتسخ هو المشهور بین الاصحاب. یعنی صاحب مدارک حتی در این مسئله قائل به استثناء هم نشده است. همچنین مرحوم صاحب مستند در این مسئله می‌فرماید: یتخیر الرجل بین الحلق والتقصیر، إلا أن یکون صرورة، أو ملبدا - أی جعل فی رأسه عسلا أو صمغا لئلا یتسخ أو یقمل - أو معقوصا، فإن هؤلاء الثلاثة یتعین علیهم الحلق، وفاقا لجماعة من أعاظم القدماء. مرحوم صاحب جواهر بعد از بیان مسئله تخییر به شرح افضلیت حلق نسبت به تقصیر پرداخت می‌گوید: بلا خلاف اجده فی شیء من ذلک، و در آخر کلام هم می‌گوید: بل عن التذکره الاجماع علیه، در نتیجه می‌توان گفت که از کلمات دیگر علما استفاده می‌شود که تخییر مشهور است اما از کلام صاحب جواهر و علامه در تذکره استفاده می‌شود که مسئله اجماعی است، به هر حال مخالف ظاهری در مسئله وجود ندارد.

وی افزود: دلیل اول در این مسئله آیه 27 سوره فتح است که می‌فرماید: لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنینَ مُحَلِّقینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرینَ، البته واو میان قصر و حلق در آیه شریفه به معنی او است چرا که هیچ کس قائل به وجوب هر دو نشده است، گذشت که ظاهر این آیه مشعر به وجوب حلق است، چرا که از میان تمام مناسک حج فقط حلق و تقصیر را بیان کرده است، امروز می گوییم که ظاهر آیه به تخییر نیز اشاره می‌کند.

آیت‌الله مکارم ادامه داد: در این مسئله با دو دسته روایت مواجه هستیم، گروهی از روایات مستقیماً به تخییر در مسئله حلق اشاره می کنند در حالی که در گروه دوم، از مفهوم روایت تخییر استفاه می‌شود، بعنوان مثال در روایت می‌گوید صروره و ملبد باید حلق کنند، مفهوم این جمله این است که غیر صروره مخیر است. حال به تعدادی از این روایات اشاره می‌کنیم، از جمله روایات گروه اول، روایت معاویه بن عمار که می‌گوید: محمد بن الحسن بإسناده عن یعقوب بن یزید، عن ابن أبی عمیر، عن معاویة، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: ینبغی للصرورة أن یحلق، وإن کان قد حج فان شاء قصر، وإن شاء حلق، فاذا لبّد شعره أو عقصه فإن علیه الحلق، ولیس له التقصیر. و یا روایت ابو بصیر که می‌گوید: عن أحمد بن محمد، عن علی، عن أبی بصیر، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: علی الصرورة أن یحلق رأسه ولا یقصر إنما التقصیر لمن قد حج حجة الاسلام. و همچنین روایت حریز که می‌گوید: وبإسناده عن موسی بن القاسم، عن عبد الرحمن، عن حماد، عن حریز، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله یوم الحدیبیة: اللهم اغفر للمحلقین مرتین قیل: وللمقصرین یا رسول الله، قال: وللمقصرین. از این روایت استفاده می‌شود، حلق و تقصیر هر دو جایز است اما حلق نسبت به تقصیر افضل است. روایت بعد، از معاویه بن عمار است که می‌فرماید: عن صفوان بن یحیی، عن معاویة بن عمار، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: إذا أحرمت فعقصت شعر رأسک أو لبّدته فقد وجب علیک الحلق، ولیس لک التقصیر، وان أنت لم تفعل فمخیر لک التقصیر والحلق فی الحج ولیس فی المتعة إلا التقصیر. به این معنی که در عمره تمتع دیگر تخییر نیست بلکه تنها باید مو کوتاه شود، تا این که فرد بتواند در حج حلق کند، چرا که اگر در عمره حلق کرده باشد دیگر در حج امکان حلق وجود نخواهد داشت. روایت بعد مرسله صدوق است که می‌فرماید: محمد بن علی بن الحسین قال: استغفر رسول الله صلی الله علیه وآله للمحلقین ثلاث مرآت، وللمقصرین مرة. روایت آخری که در این گروه روایت به آن اشاره می‌کنیم، روایت سالم ابی الفضیل است که می‌فرماید: عن صفوان بن یحیی، عن سالم أبی الفضیل قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: دخلنا بعمرة نقصر أو نحلق؟ فقال: احلق فإن رسول الله صلی الله علیه وآله ترحم علی المحلقین ثلاث مرآت، وعلی المقصرین مرة واحدة.

وی افزود: در دسته دوم از روایات که گفتیم از مفهوم آن تخییر استفاده می‌شود، دو روایت وجود دارد، روایت اول، از ابی سعید است که می‌فرماید: عن محمد بن عبد الجبار، عن محمد بن إسماعیل ابن بزیع، عن علی بن النعمان، عن سویید القلاء، عن أبی سعد، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: یجب الحلق علی ثلاثة نفر: رجل لبد، ورجل حج بدءا لم یحج قبل‌ها، ورجل عقص رأسه. مفهوم این روایت این است که بقیه مختار هستند چرا که اگر مفهوم روایت این نبود، صحیح نبود که وجوب را فقط نسبت به این افراد بیان کند.