به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

 عبد الرحيم  سليماني
(محقق حوزوي و استاد دانشگاه)

اديان زنده و بزرگ عموما داراي متن و کتابي مقدس هستند که براي پيروان آن دين احترام و تقدس دارد. اين احترام و تقدس از آن جهت است که اين متن، اساس و محور اصلي دين و سنگ زير بناي آن را تشکيل ميدهد.
 اين احترام در برخي از اديان به حدي است که علاوه بر احترام عمومي و هميشگي مراسميخاص براي تجليل از آن وجود دارد. اما با اينکه در همه اين اديان، اصل احترام و تقديس نسبت به متن مقدس وجود دارد چگونگي آن و هدف آن متفاوت است. گاهي نفس احترام و تقديس عبادت است و گاهي کتاب از اين جهت احترام دارد که سخن خدا و هدايت الهي است و بنا براين با احترام و تقديس بايد جزو وجود انسان گردد و در اعماق قلب و ضمير او جاي گيرد و انسان رنگ و بوي آن را بگيرد.
قرآن مجيد نيز نزد مسلمانان همين وضعيت را دارد و در سراسر تاريخ اسلام از تقدس و حرمت برخوردار بوده است. اما همين امر از يک سو باعث انحرافات زيادي شده است و از سوي ديگر باعث شده است که دنيا پرستان فريبکار و دغلبازي که از دين مردم و مقدسات آنان براي رسيدن به دنياي خود استفاده ميکنند از تقدس قرآن مجيد نيز غافل نشوند و هر روز به نوعي آن را سر نيزه کنند.
به هر حال شناخت معنا و محتواي تقدس و حرمت قرآن مجيد باعث ميشود که هم از انحرافات جلوگيري شود و هم از سوء استفادهها؛ انحرافات و سوء استفادههايي که چه بسا باعث ميشود که يک متن و يک کتاب نه تنها نقش و کارکرد واقعي خود را نداشته باشد بلکه اثري عکس آن را داشته باشد. پس بايد سراغ متون مقدس اسلامي رفت تا اين معنا و مفهوم را دريابيم.
قرآن مجيد کتاب هدايت انسانها به سوي نجات و رستگاري است «ذلک الکتاب لا ريب فيه هدي للمتقين»(بقره/2) اين کتاب که ترديدي در آن نيست، هدايتگر پارسايان است. پس معناي تقدس قرآن اين است که اين کتاب سخن خداست که براي هدايت انسانها فرو فرستاده شده است. اما نقش بسيار مهم هدايتگري چگونه محقق ميشود و با اين کتاب چگونه بايد برخورد کرد و آن را بايد در چه جايگاهي قرار داد و از آن چگونه استفاده کرد تا نقش خود را در درون افراد و در اجتماع ايفا کند؟ آيا اين کتاب در تاريخ اسلام در جايگاه اصلي خود قرار گرفته و نقش خود را ايفا کرده است؟
آيهاي از خود اين کتاب به ظاهر به اين پرسش دوم پاسخ منفي ميدهد: «و قال الرسول يا رب ان قومياتخذوا هذا القرآن محجورا»(فرقان/30) و پيامبر گفت: پروردگارا، قوم من اين قرآن را رها کردند. از آيات قبل از آيه فوق بر ميآيد که اين سخن را پيامبر در روز قيامت به خدا عرض ميکند و با عنايت به اينکه در آينده محقق ميشود در زمان نزول قرآن با تعبير گذشته بيان شده است. همچنين مقصود از قوم بايد کل امت پيامبر(ص) باشد(الميزان، ذيل آيه فوق).
اگر تاريخ اسلام را در نظر بگيريم بايد بگوييم قرآن مجيد هميشه مورد احترام و توجه بوده و با احتراميخاص قرائت ميشده و در مراحل خاص زندگي از تولد و ازدواج و وفات و ديگر مراحل زندگي مورد توجه خاص بوده است. آيا با اين حال ميتوان گفت که قرآن مجيد مهجور بوده است؟ در ماه مبارک رمضان قرآن در همه جا تلاوت ميشود و از بلند گوها پخش ميشود و کساني دراين ماه بارها قرآن را ختم ميکنند و... در تمام سال در شروع همه مجالس و نشستها آياتي از قرآن مجيد تلاوت ميشود و گاه از اين هم فراتر ميروند و براي مثال درابتداي يک مسابقه فوتبال درهواي سرد زمستاني و در حالي که بازيکنان و داوران تنها لباس ورزشي پوشيده اند و البته برخي از بازيکنان يا داوران غير مسلمان هستند، دقايقي آيات قرآن را تلاوت ميکنند و بدين وسيله فوتبال را اسلامي ميکنند!
آري! اگر ابتداي جلسات رسميو غير رسميجامعهاي آياتي از قرآن مجيد تلاوت شود اما در آن جلسه هيچ يک از تعاليم قرآن مجيد رعايت نشود و بلکه خلاف دستورات صريح آن عمل شود قرآن در چنين جامعهاي مهجور و متروک است!
اگر در جامعهاي در ابتداي برنامههاي رسانههاي عمومي آيات قرآن تلاوت شود اما در درون آن برنامه به صداقت و عدالت و اخلاق که اساس تعاليم قرآن است توجه نشود آيا تعاليم قرآن در چنين جامعهاي جايي دارد؟!
اگر در جامعهاي بر تلاوت آيات قرآن و آداب ظاهري آن تاکيد شود و نيز براي حفظ قرآن توسط کودکان برنامه ريزي گسترده شود، اما از ترويج تعاليم قرآن خبري نباشد در واقع قرآن در اين جامعه متروک است!
درست است که در متون اسلامي بر تلاوت و حفظ قرآن تاکيد شده است و در قرآن مجيد آمده است که به هر اندازه که ممکن است قرآن را قرائت کنيد(مزمل/20) و رسول خدا ميفرمايد تلاوت قرآن صيقل دهنده دلهاست(کنز العمال، ح2441) و ميفرمايد خواندن قرآن کفاره گناهان است و پردهاي در برابر آتش و موجب ايمني از عذاب است(بحار الانوار، ج92، ص17) و نيز ميفرمايد قرآن را با صداي زيبا بخوانيد(کنز العمال، ح2768؛ بحارالانوار، ج2، ص110) اما آيا اين تلاوت و قرائت قرآن خودش موضوعيت دارد و مقدمه براي عمل به آن نيست؟! آيات بسيار زيادي از قرآن مجيد دعوت به تدبر يا هدايت به وسيله قرآن و ... ميکند(نساء/82؛ محمد/24؛ اعراف/204؛ اسراء/9؛ القمر/17 و ...)
پيامبر خدا(ص) ميفرمايد: فرزندم! از خواندن قرآن غافل نباش، زيرا که قرآن دل را زنده ميکند و از فحشاء و زشتکاري جلوگيري ميکند و از ستم و گناه باز ميدارد(کنز العمال، ح4032). پس از آن جهت بايد قرآن را تلاوت کرد که اين آثار ارزنده را دارد و اگر اين آثار را نداشته باشد تلاوت ارزشي نداشته است. آن حضرت در سخني ديگر به اين امر تصريح ميکند: تو تا آن زمان خواننده قرآن هستي که تو را از گناهان باز دارد. پس اگر باز نداشت، قرآن نخواندهاي (گزيده ميزان الحکمه، ص637). پس صرف تلاوت و قرائت قرآن ارزشمند نيست بلکه به نتيجه و تاثير آن بستگي دارد. به همين جهت پيامبر ميفرمايد:اي بسا قرآن خواني که قرآن لعنتش ميکند(بحار الانوار، ج92، ص184).
پيامبر(ص) ميفرمايد: براي ملازم قرآن شايسته نيست با کسي که نسبت به او تندي کرده است، تندي کند و کسي که در درونش کلام خداست، با کسي که نسبت به وي رفتار جاهلانه ميکند، نابخردانه رفتار نميکند(کنز العمال، ح2347 ).
آري! تلاوت و قرائت قرآن مجيد بسيار ارزشمند است و در واقع با قرائت قرآن، خدا با انسان سخن ميگويد. پيامبر خدا(ص) ميفرمايد: هر گاه فردي از شما دوست داشته باشد که پروردگارش با او سخن بگويد، قرآن بخواند(کنز العمال، ح2257). با قرائت قرآن است که انسان هدايت ميشود و با خواست خدا و اخلاق خدايي آشنا ميگردد و متخلق به آن ميگردد. و البته اين در صورتي است که صرف خواندن و از زبان گذراندن نباشد و همراه با تدبر و تامل باشد چنان که مولاي متقيان علي(ع) ميفرمايد: بدانيد که در قرآن خواندني که با تدبر همراه نباشد، خيري نيست؛ بدانيد که در عبادتي که با فهم و انديشه توأم نباشد، خيري نيست(بحار الانوار، ج92، ص211).
خداوند تعالي ميفرمايد: کساني که کتاب به آنان داديم و آن را آن گونه که بايد تلاوت ميکنند (يتلونه حق تلاوته) ايشانند که به آن ايمان دارند(بقره/121). اما تلاوت «آنگونه که بايد يا حق تلاوت» چيست؟ امام صادق(ع) ميفرمايد حق تلاوت آن است که: آيات قرآن را روشن و شمرده ميخوانند، سعي ميکنند معانيش را بفهمند، احکام و فرامينش را به کار ميبندند، به وعده اش اميدوارند، از عذابش ميترسند، از داستانهايش سرمشق ميگيرند، از مثلهايش پند ميگيرند، امرهايش را به جا ميآورند و از نهيهايش دوري ميکنند. به خدا سوگند که حق تلاوت قرآن به حفظ آيات و پشت سر هم خواندن حروف و کلماتش تلاوت سورههايش و تکرار ده جزو و پنج جزو آن نيست. برخي حروف و کلماتش را حفظ کردند و حدود و معنايش را فرو گذاشتند. حق تلاوت به تدبر و تامل در آيات قرآن است...(تنبيه الخواطر، ج2، ص236 ).
به هر حال تلاوت قرآن اينگونه است و کسي که اينگونه آن را تلاوت کند انسان ديگري، و در واقع انسان واقعي ميشود. اما اگر جامعهاي و نظاميرا ديديم که در آن قرآن زياد تلاوت ميشود و همه جا صداي آن شنيده ميشود، از ميدا نهاي ورزشي تا بلند گوهاي مساجد و رسانهها و تا مجالس خصوصي و عمومي و اين تلاوت و نيز توجه به حفظ الفاظ قرآن ترويج و تبليغ ميشود، اما از اخلاق قرآني و عدالت قرآني و تقوا و پارسايي قرآني خبري نيست، در اين جامعه قرآن در واقع مهجور و متروک است و چنين جامعهاي مصداق روشن و واضح سخن علي(ع) است که ميفرمايد: بر مردم روزگاري خواهد آمد که در بين آنان از قرآن جز خطوطش و از اسلام جز نامش باقي نماند. مساجد شان از جهت بنا و ساختمان آباد اما از جهت هدايت خراب است؛ ساکنان و آبادکنندگان آن بدترين مردم روي زمين اند؛ فتنه و فساد از آنان بر ميخيزد و خطاها در آنان لانه ميکند(نهج البلاغه، حکمت 369).
آري، تلاوت و قرائت قرآن مجيد يکي از عبادات مهم است و در همه سال ارزشمند است و البته اين ارزشمندي در ماه مبارک رمضان بسيار بسيار بيشتر است و روايات اسلامي مکرر بر اين امر تاکيد کرده اند. اما آيا قرائت قرآن صرفا به معناي اداي مکرر الفاظ و خواندن آيات آن به صورتهاي مختلف است؟ هرگز! ماه رمضان ماه عمق بخشيدن به دينداري است و اين عمق بخشيدن با تدبر در آيات الهي ايجاد ميشود. با تدبر و تفکر در آيات الهي است که عمق وجود انسانها متحول شده و در واقع خدا در ژرفاي وجود آدميلانه ميکند و بو و رنگ خدايي ميگيرد. اين معناي قرائت قرآن و تلاوت آن در ماهي است که بهار قرآن خوانده شده است.