به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی در آغاز سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «ربا» روز دوشنبه، 14 مهر ماه، بیان کرد: در جلسات گذشته مفصلا بیان شد که 5 مرجع وجود دارد که بر اساس این 5 مرجع باید احکام تحت مسئله ربا را مشخص کرد. آخرین مرجع از این 5 مرجع قاعده‌ای بود که می‌گفت «الاحکام تدور مدار الاسماء » و «الاحکام تدور مدار العنوان». نکته‌ای که در مورد این قاعده مطرح شد این بود که چه در حوزه استحاله که از مطهرات است و چه در حوزه انقلاب که از مطهرات است باید حوزه کارایی و تاثیر این دو مطهر مشخص شود. بر این اساس اگر خمری علاوه بر نجاست خودش به خون آغشته شد و به سبب اینکه صورت جسمیه او خونی شد نجس شد حالا آیا انقلاب او به سرکه این نجاست خمریه را از بین می‌برد یا خیر؟ در حقیقت باید توجه کرد که استحاله و انقلاب مطهر کننده هر چیزی نیستند بلکه فقط حوزه خود را پاک می‌کند یعنی فقط اگر خمر سرکه شود خمریت را بر می‌دارد. در استحاله نیز اگر سگ مستحیل شد فقط چون سگیت از بین رفته است از این لحاظ نجسیت را بر می‌دارد اما نجاست خون یا بول در عنوان استحاله و انقلاب برای پاک شدن وجود ندارد که بخواهد آنها را نیز پاک کند. هر کدام از بول و خون مطهرات خاص خود را دارند که در صورت تحقق مطهرات آنها جسمی آغشته به آنها پاک خواهد شد و انقلاب و استحاله از مطهرات خون و بول نیستند.

وی افزود: چهار فرع دیگر در مسئله ربا مانده است که مرحوم محقق به صورت جداگانه در مورد آنها بحث کرده است. هر کدام از این فروعات اگر برابر و بر اساس نص خاص ثابت شد همان گونه که نص خاص گفته است باید به آنها حکم کرد و گرنه معامله‌ آنها برابر اطلاقات و عمومات بیع حلال خواهد بود. این چهار فرع مسئله گوشت، شیر، روغن و سرکه است که اینها فراورده‌های مکیل و موزن هستند. حکم معامله گوساله با گوسفند با اضافه چیست؟ معامله گوشت انواع پرندگان چه حکمی دارد؟ به طور کلی اگر عناوین یا مسائل دیگری در این مسئله مطرح شود به همین چهار مسئله باز خواهد گشت.

آیت‌الله جوادی آملی اظهار کرد: مرحوم محقق در متن شرایع معتقد است که گوشت‌ها مختلف است چون اسماء حیوانات آنها متفاوت است. بر این اساس مرحوم محقق بر اساس اصل و مرجع پنجمی که ما مشخص کردیم دارد سخن می‌گوید یعنی قاعده « الاحکام تدور مدار الاسماء». به عبارت دیگر چون گوشت‌ها خودشان نوع نیستند بر اساس اسم یا نوعی که به آن تعلق دارند معامله خواهند شد. یعنی گوشت گاو را با گوسفند به صورت اضافه می‌توان معامله کرد اما گوشت گوسفند با بز را نمی‌توان به صورت اضافه معامله کرد چون احتمالا اسماء آنها یکی نیست. دلیل یک نوع بودن گوسفند و بز اگر چه در خارج عرف آنها را دو صنف قلمداد کرده است این است که شرع برای آنها در مجموع احکام یکسان در نظر گرفته مثلا در بحث زکات آنها را دو نوع به حساب نیاورده است بلکه آنها را یک عنوان برشمرده است. البته بیان شد که برای تشخیص این مطلب که آیا دو کالا یک نوع و جنس هستند یا خیر چند مرحله وجود دارد که در صورت عدم تحقق مرحله اول به مراحل دیگر می‌توانیم مراجعه کنیم. مرحله اول یقین مکلف است که بر اساس کار کارشناسی انجام شده است یعنی اگر مکلف یقین کرد که دو کالا مشخص از یک جنس هستند که دیگر هیچ صبحتی در همجنس بودن آنها نیست. مرحله بعدی نص خاص است مانند آنچه در مورد گندم و جو وارد شده بود و آن دو را هم جنس قلمداد کرده بود. اگر از این دو مرحله به پاسخ مشخصی دست نیافتیم بعد سراغ عرف و بعد از آن سراغ لغت باید رفت تا ماهیت هم جنس بودن یا هم جنس نبودن یک کالا را مشخص کرد.

وی ادامه داد: پس بر اساس اندیشه مرحوم محقق در شرایع گوشت حیوانات بر اساس نام خود حیوانات فروخته می‌شود. اما گوشت گاو و گاومیش یکی است چرا که در فضای شریعت از هر دو به عنوان بقر استفاده شده است. همچنین گوشت گوسفند یا بز نیز یکی است چرا که در شریعت از هر دو به عنوان «غنم» یا همان گوسفند یاد شده است.

این مرجع تقلید تصریح کرد: فرع دوم شیر است که شیر نیز همانند گوشت ملحق به عنوان اصلی خود می‌شود یعنی هر چه ساخته شد مانند اصل خود بیع خواهد شد. این فرع نیز بر اساس قاعده چهارم بود قاعده‌ای که می‌گفت فراورده‌های هر چیزی حکم خود اصل و منشا آن چیز‌ها را خواهد داشت. همان طور که بیان شد در این قاعده حکم اصل با فراورده‌هایش بیان شد اما مسئله در بیع فراورده‌های یک اصل با یکدیگر بدون توجه به اصل است یعنی معامله دوغ با خامه و امثال اینها. به هر حال به نظر می‌رسد چون آنها نیز فروع یک اصل هستند بیع فراورده‌های یک اصل با یکدیگر نیز در صورت اضافه مشکل خواهد بود. چرا که زمانی که اصنافی تحت یک عنوان قرار گرفتند و بر اسا‌س آن عنوان نمی‌توانند در معامله اضافه دریافت کنند لزوم ندارد که ما بخواهیم حکم فراورده‌های یک اصل با یکدیگر را با خود اصل یکی به حساب نیاوریم.

وی ادامه داد: مسئله روغن نیز مانند الحام است یعنی وابسته به اصل خود است. بر این اساس انواع روغن‌ها را می‌توان با یکدیگر با اضافه خرید و فروش کرد. در مورد این روغن‌ها نصی وجود ندارد که بخواهیم به آن تمسک کنیم لذا به سراغ مرحله بعد یعنی تحلیل کاشناسان خبره در مورد این مسئله می‌رویم اما اگر باز هم به نتیجه دقیقی نرسیدیم به سراغ عرف و لغت خواهیم رفت.

شفقنا