به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از شفقنا؛

حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «محل ذبح قربانی در حج» روز ‌شنبه، 22شهریورماه، بیان کرد: قالب فقهای ما متعرض این مساله شده‌اند و به حسب اقوال بیان شده که اجماع رای فقهای شیعه مبنی بر این است که ذبح قربانی واجب باید در منی باشد ولی اهل سنت قربانی را در کل حرم جایز می‌دانند و مقید به منی نمی‌کنند هر چند آنها نیز عملا قربانگاه‌ها را در منی قرار داده بودند و اخیر از منی خارج شده‌اند.

وی افزود: بیان شد که آیه شریفه 196 سوره بقره اشاره به این مساله دارد «وَ لا تَحْلِقُوا رُؤُسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّه؛ يعني سرها را نتراشيد تا اينکه قرباني به محلش برسد» از این آیه برداشت می‌شود که قربانی جایگاه خاصی دارد اما بیان نشده است که این محل خاص کجاست. اما در مقابل روایات متعددی وجود دارد که به محل قربانی اشاره کرده‌اند. در حقیقت در باب این مساله دو دسته روایت داریم، روایاتی که مفاد آن وجود در منی است که تعداد این روایات بیشتر است و روایاتی که جواز قربانی در مکه را بیان می‌کنند که تعداد این روایات کم است.

این مرجع تقلید بیان کرد: یکی از این روایات که در دسته اول جای می‌گیرد روایت ابراهیم کرخی از امام صادق(ع) است که روایت یکم از باب چهارم از ابواب ذبح در جلد دهم از کتاب وسائل الشیعه است«عن إبراهيم الكرخي، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) في رجل قدم بهديه مكة في العشر ، فقال : إن كان هديا واجبا فلا ينحره إلا بمنى، وإن كان ليس بواجب فلينحره بمكة إن شاء ، وإن كان قد أشعره أو قلده فلا ينحره إلا يوم الاضحى؛ امام در مورد شخصی که در ده روز اول ذی الحجه وارد مکه شده است اگر هدی واجب باشد حتما باید در سرزمین منی قربانی کند ولی اگر واجب نباشد در مکه می‌تواند قربانی کند» این روایت از نظر سند دو مشکل دارد یکی وجود «سهل ابن زیاد» در سند این روایت است که بارها بیان شد که امر سهل، برای اعتبار وثوق آن آسان نیست و مشکل در آن وجود دارد دوم وجود خود «ابراهیم کرخی» در سند روایت است که او شخصی مجهول الحال است. البته چون روایت متضافر است و صحاح نیز در میان آن است مشکلی نیست.

وی افزود: روایت بعدی روایت پنجم همین باب است که سند این روایت صحیح است. در سند این روایت عباس ابن معروف وجود دارد که از ثقات است و روایات زیادی در کتب اربعه دارد. در این روایت آمده است که «عن أبي عبدالله (عليه السلام) قال: إذا دخل بهديه في العشر فإن كان أشعره وقلده فلا ينحره إلا يوم النحر بمنى ، وإن كان لم يقلده ولم يشعره فلينحره بمكة إذا قدم في العشر» به نظر می‌رسد این روایت نیز اشاره به همان تفاوت هدی واجب و مستحب باشد که در واجب باید حتما قربانی در منی قربانی شود و در مستحب می‌تواند در مکه قربانی کند.

ایت‌الله مکارم اظهار کرد: روایت سوم روایت هفتم همین باب است که به دلیل وجود حسن لولوی در سند روایت که مجهول الحال است سند ضعیف است در حالی که بقیه راویان سند ثقات هستند «عن الحسن اللؤلؤي ، عن الحسن بن محبوب، عن علي بن رئاب، عن مسمع، عن أبي عبدالله (عليه السلام) قال: منى كله منحر وأفضل المنحر كله المسجد؛ تمام منا قربانگاه است و از همه مهمتر در کنار مسجد خیف است که وسط منی قرار دارد». روایت بعدی روایت دوم از باب 28 از ابواب ذبح است «عن أبي عبدالله (ع) في رجل يضل هديه فيجده رجل آخر فينحره، فقال: إن كان نحره بمنى فقد أجزأ عن صاحبه الذي ضل عنه، وإن كان نحره في غير منى لم يجزء عن صاحبه؛ امام در مورد فردی که قربانی خودش را گم کرده است و شخص دیگر آن قربانی را پیدا کرده و آن را قربانی کرده است فرمود اگر آن شخص در منی قربانی کرده باشد این قربانی مجزی از صاحبش است اما اگر در غیر منی قربانی کرده باشد مجزی و کفایت از قربانی صاحب قربانی نمی‌کند» بنابراین زمانی که صاحب قربانی دستش به قربانی‌اش نمی‌رسد قید قربانی کردن در منی وجود داشته باشد به طریق اولی زمانی که حالت عادی است و شخصی می‌خواهد قربانی خودش را قربانی کند باید در منی این عمل را انجام دهد.

وی ادامه داد: سه روایت دیگر در کتاب مستدرک الوسایل جلد نهم باب 35 از ابواب کفارات سید است. روایت سوم از این باب که روایت دعائم الاسلام و مرسله است در این روایت آمده است که « دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، رُوِّينَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَحَرَ هَدْيَهُ بِمِنًى بِالْمَنْحَرِ وَ قَالَ هَذَا الْمَنْحَرُ وَ مِنًى كُلُّهَا مَنْحَرٌ وَ أَمَرَ النَّاسَ فَنَحَرُوا وَ ذَبَحُوا ذَبَائِحَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ بِمِنًى» این روایت نشان می‌دهد که در زمان پیامبر (ص) نیز قربانگاهی در منی بوده است اما آنها در جایی که خیمه‌هایشان بوده است قربانی کردند و به قربانگاه نرفتند چون حضرت رسول فرموده بود که کل منی قربانگاه است. این روایت دلالت دارد که باید ذبح در منی باشد و در غیر منی جایز نیست و مردم نیز از ایشان پیروی کردند.

آیت‌الله العظمی مکارم اظهار کرد: دو روایت دیگر نیز در مدرک الوسایل وجود دارد که اشاره به وجوب قربانی در منی دارد اولین روایت، در کتاب مستدرک الوسایل جلد دهم باب سوم از ابواب ذبح است. روایت اول این باب فقه الرضا است که در آن بیان شده است «فِقْهُ الرِّضَا، ع فَإِنْ كَانَ عَلَيْكَ دَمٌ وَاجِبٌ قَلَّدْتَهُأَوْ جَلَّلْتَه أَوْ أَشْعَرْتَهُ فَلَا تَنْحَرْهُ إِلَّا فِي يَوْمِ النَّحْرِ بِمِنًى» اگر چه بارها بیان شد که فقه الرضا به نظر نمی‌رسد روایت باشد بلکه بیشتر به نظر می‌رسد فتاوای مرحوم صدوق باشد اما به هر حال این روایت نیز اشاره به ممنوعیت نحر واجب در غیر منی دارد. روایت دیگر باز دعائم الاسلام است که حدیث دوم باب سوم است «دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ عَنْ عَلِيٍّ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمَّا رَمَى جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ يَوْمَ النَّحْرِ أَتَى إِلَى الْمَنْحَرِ بِمِنًى فَقَالَ هَذَا الْمَنْحَرُ وَ كُلُّ مِنًى مَنْحَرَ نَحَرَ هَدْيَهُ ص وَ نَحَرَ النَّاسُ فِي رِحَالِهِمْ» این روایت نیز مانند دیگر روایات اشاره به محل ذبح و قربانی در منی دارد. به هر حال این قسمتی از روایاتی بود که دلالت بر وجوب نحر قربانی در منی می‌کرد روایات دیگری نیز وجود دارد که ما فقط همین 5 روایت را برای این مساله بیان کردیم.

وی افزود: اما همانطور که بیان شد برای دسته دوم روایات کمی وجود دارد به همین خاطر به ذکر دو روایت بسنده می‌کنیم. روایت اول روایت صحیحه معاویه ابن عمار است که سند آن معتبر است«عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ أَهْلَ مَكَّةَ أَنْكَرُوا عَلَيْكَ أَنَّكَ ذَبَحْتَ هَدْيَكَ فِي مَنْزِلِكَ بِمَكَّةَ فَقَالَ إِنَّ مَكَّةَ كُلَّهَا مَنْحَرٌ» در این روایت نکته‌ای وجود دارد و آن ایرادی که به امام گرفتند. به نظر می‌رسد شیعه و سنی نسبت به این اقدام امام اعتراض کردند که این نشان دهنده این است که حتی سنی‌ها که قائل جواز ذبح در مکه بودند اولویت را در ذبح در منی می‌دانستند. اما به هر حال از این روایت استفاده می‌شود که امام قربانی خود را در مکه و غیر محوطه منی انجام دادند. روایت دیگر در این دسته روایت پنجم از باب 39 است که صحیحه است« عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يَذْبَحَ بِمِنًى حَتَّى زَارَ الْبَيْتَ فَاشْتَرَى بِمَكَّةَ ثُمَّ ذَبَحَ قَالَ لَا بَأْسَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ» در این روایت مساله نسیان و فراموشی وجود دارد و این نشان دهنده این است که قربانی باید در منی ذبح می‌شد که تایید کننده دسته اول است. به هر حال این روایت با قید نسیان است که امام در این صورت ذبح در غیر منی را جایز دانسته است.
این مرجع تقلید بیان کرد: در جمع بین دو دسته از روایات باید قائل به همان چیزی بود که در روایت اول دسته اول آمده بود یعنی ذبح واجب باید در منی باشد اما ذبح مستحب می‌تواند در مکه باشد. وقتي جمع دلالي که جمع عرفي و همراه با شاهد جمع است براي دو طائفه‌ فوق وجود دارد به سراغ مرجحات نمي‌رويم. اگر هم بخواهيم به سراغ مرجحات رويم، ترجيح با دسته اول است زيرا اجماع بر آن است.