اعتکاف، توقّف در مسجد است با این قید که در این توقّف قصد و نیّت تعبّد و بندگی را داشته باشد؛ و احوط آن است که نیّت عبادت دیگری مانند نماز و روزه و... غیر از اعتکاف را نیز ضمیمه نماید.
موضوع: استفتائی
به گزارش مرجع ما و به نقل از پایگاه معظم له، فتاوای ایشان بدین شرح است:
احکام اعتکاف
تعریف
اعتکاف، توقّف در مسجد است با این قید که در این توقّف قصد و نیّت تعبّد و بندگی را داشته باشد؛ و احوط آن است که نیّت عبادت دیگری مانند نماز و روزه و... غیر از اعتکاف را نیز ضمیمه نماید.
زمان اعتکاف
در هر زمانی که روزه‌گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است؛ امّا افضل اوقات اعتکاف، ماه مبارک رمضان و افضل اوقات ماه مبارک رمضان دهه آخر آن می‌باشد.
شرایط معتکف
- عقل
س. آیا اعتکاف کودک ممیّز صحیح است؟
ج. اقوی، صحّت آن است.
- نیّت‌کردن
* نیّت
س. آیا در اعتکاف واجب و مستحب، قصد وجوب یا استحباب لازم است؟
ج. لازم نیست.
س. اگر از روی اشتباه، برای اعتکاف واجب، نیّت استحباب نماید یا بالعکس، تکلیف چیست؟
ج. اشکال ندارد.
س. آیا تجدید نیّت در روز سوّم اعتکاف مستحب، لازم است؟
ج. لازم نیست، هر چند احوط است.
س. آیا در اعتکاف، نیازی به قصد نمودن عبادات دیگر (علاوه بر نیّت اعتکاف) هم است؟
ج. بنابر احتیاط باید قصد عبادت دیگری نیز بشود.
* زمان نیّت
س. زمان نیّت اعتکاف چه وقتی است؟ آیا اوّل شب می‌شود نیّت کرد؟
ج. وقت نیّت، قبل از فجر صادق است و اکتفا به نیّت اوّل شب مشکل است مگر اینکه نیّت اوّل شب تا فجر ادامه داشته باشد.
س. در مراسم اعتکاف باید قبل از اذان صبح در مسجد مستقر باشد. اگر دقایقی بعد از اذان بیاید، اعتکاف چه صورتی دارد؟
ج. باید قبل از طلوع فجر صادق در مسجد باشد.
* شرط برگشت از اعتکاف در هنگام نیّت
س. آیا انسان می‌تواند از آغاز، هنگام نیّت، شرط کند که اگر برایش اتّفاقی افتاد یا مشکلی پیش آمد- مثلاً بگوید اگر هوا سرد شد- اعتکاف را رها می‌کنم حتی در روز سوّم؟ آیا لازم است اتّفاق یا مشکل خاصّی را در نظر بگیرد یا نیازی نیست؟
ج. جایز است در حین نیّت (نه قبل از آن و نه بعد از شروع در اعتکاف)، شرط رجوع از اعتکاف را در هر وقت که بخواهد حتی در روز سوّم بنماید، حتی بدون عروض هیچ سببی.
س. آیا در اعتکاف نذری، انسان می‌تواند هنگام خواندن صیغه نذر، شرط کند که اگر مانعی پیش آمد اعتکافم را رها می‌کنم؟
ج. صحّت اشتراط رجوع از اعتکاف در نذر، محلّ تأمل بلکه محلّ منع است. بلی، نذر اعتکاف مشروط، صحیح است.
س. فرموده‌اید معتکف مجاز است هنگام نیّت شرط کند «هر وقت خواست» (حتی در روز سوّم) از اعتکاف برگردد. اگر بعد از نیّت حکم شرط خود را ساقط نمود، آیا شرط او ساقط می‌شود یا خیر؟
ج. شرط رجوع از اعتکاف حتی در روز سوم در حین نیّت، جایز است و اما ظاهر این است که حکم شرط ساقط نمی‌شود، اگر چه احتیاط در ترتیب آثار سقوط است به اینکه اگر بعد از اکمال دو روز، شرط را ساقط کند، اعتکاف را تمام کند و آن را رها نکند.
* عدول از نیّت
س. حکم عدول از اعتکاف به اعتکاف دیگر چیست؛ چه هر دو واجب باشند یا مستحب یا یکی واجب باشد و دیگری مستحب یا یکی برای خودش باشد و دیگری برای نیابت یا هر دو برای نیابت باشد؟
ج. در هیچ یک از صور مذکوره، عدول جایز نیست.
* نیابت
س. آیا اعتکاف را به نیابت از کسی که مرده و یا به نیابت از کسی که زنده است می‌توان انجام داد؟
ج. نیابت از میّت در اعتکاف، صحیح است و نیابت از حیّ محلّ اشکال است. بلی، به قصد رجاء، اشکال ندارد.
- روزه‌گرفتن
* نوع روزه
س. آیا هرگونه روزه ولو استیجاری و ... برای اعتکاف کافی است؟
ج. بلی، مطلق صوم کفایت می‌کند.
س. در اعتکاف رمضان نیّت روزه باید چگونه باشد؟
ج. روزه باید به نیّت روزه ماه مبارک رمضان گرفته شود.
س. اگر شخصی نذر کند که در ایام معیّنی معتکف شود. اگر در همان ایام، روزه نذری یا استیجاری بر عهده او باشد، آیا می‌تواند در همان اعتکاف، روزه نذری یا اجاره‌ای خود را بجا آورد؟
ج. بلی، مانعی ندارد.
* اعتکاف در سفر
س. آیا انسان می‌تواند نذر کند که در سفر روزه بگیرد؟
ج. اگر در حضر چنین نذری بکند صحیح است.
س. آیا در حین مسافرت می‌شود روزه‌ی در سفر را نذر کرد؟
ج. صحیح نیست.
س. مسافر در چه صورتی می‌تواند اعتکاف کند؟
ج. در مواردی که صوم برای مسافر صحیح باشد، مانند اینکه در وطن نذر کرده باشد که در سفر روزه بگیرد یا در مدینه که جایز است مسافر برای طلب حاجت سه روز روزه بگیرد.
س. شخصی نذر کرده در ایام البیض ماه رجب، در مسجد مقدّس جمکران معتکف شود و نذر کرده در فرض مسافرت روزه هم بگیرد. آیا نذرش منعقد است؟ آیا اعتکاف او صحیح است؟(هر چند مسافر باشد)
ج. در فرض سؤال، اعتکاف صحیح است.
س. شخصی برای درک فضیلت اعتکاف در مشهد مقدّس، بعد از رسیدن به مشهد بدون قصد اقامت نذر کرده سه روز روزه بگیرد. آیا چنین نذری صحیح است؟
ج. صحیح نیست.
س. حکم اعتکاف مسافر در مساجد مدینه، کوفه، مسجد‌الحرام، سهله و مشاهد مشرفه بدون نذر روزه و قصد اقامت چیست؟
ج. در هر مکانی که روزه صحیح نیست، اعتکاف هم صحیح نیست.
* اعتکاف در سفر حرام
س. آیا در سفر حرام می‌توان اعتکاف کرد؟
ج. در مورد سؤال با تحقّق اعتکاف به قصد قربت و حصول سایر شرایط اعتکاف صحیح است.
- اذن برای اعتکاف
س. آیا زن باید برای اعتکاف از شوهرش اجازه بگیرد؟ حتی اگر معتکف شدن او با حقّ شوهر، منافات نداشته باشد.
ج. انجام اصل اعتکاف زن، چنانچه منافی با حقّ زوج نباشد مشروط به اذن زوج نیست، ولی خروج او ازمنزل بدون اذن زوج جایز نیست. پس اگر بدون اذن او خارج شود و به مسجد برای اعتکاف برود، از این جهت اعتکافش باطل است.
س. آیا زن می‌تواند با امر شوهرش روز سوم اعتکاف خود را بشکند؟ و اگر شوهر او را مجبور به این کار کند، آیا بر عهده شوهر کفّاره می‌آید یا خیر؟
ج. اگر زوجه با اذن زوج معتکف شده، زوج نمی‌تواند او را مجبور به شکستن اعتکاف نماید و لکن در صورت اجبار، کفّاره ثابت نیست.
س. آیا فرزند باید برای اعتکاف از والدین خود اجازه بگیرد حتّی اگر معتکف شدن او موجب اذیّت و آزار یا زحمت آنها نباشد؟
ج. در صورت عدم ایذاء، اذن والدین شرط نیست. بلی، احتیاط خوب است.
- عدد (صحیح‌نبودن کمتر از سه روز)
س. اعتکاف کمتر از سه روز چه حکمی دارد؟
ج. صحیح نیست.
س. آیا معتکف می‌تواند شش روز یا 10 روز نیّت اعتکاف بکند؟
ج. مانعی ندارد.
س. منظور از روز در اعتکاف چیست؛ آیا پایان روز، غروب آفتاب است یا مغرب؟
ج. منظور از غروب، زوال حُمرِه مَشرقیّه است که عرفاً مغرب گفته می‌شود.
س. اگر کسی نذر کند سه روز منفصل اعتکاف کند، آیا نذرش منعقد می‌شود؟
ج. صحیح نیست.
- مکان اعتکاف
س. ملاک در تعیین مسجد جامع چیست؟ آیا ممکن است تعداد مساجد یک شهر یا روستا متعدّد باشد؟ آیا مساجد جامع، ممکن است به هم خیلی نزدیک باشند؟
ج. مسجد جامع، مسجدی است که برای گروه خاصی ساخته نشده است در مقابل مسجد بازار و قبیله و امثال اینها که در آنها معظم اهل بلد جمع نمی‌شوند و آماده برای اجتماع آنها هم نشده است و ممکن است مسجد جامع متعدّد باشد و نیز نزدیک هم باشند.
س. اعتکاف در غیر مسجد جامع مانند حسینیه و نمازخانه دانشگاه چگونه است؟
ج. اعتکاف در غیر مسجد جامع، صحیح نیست.
س. اعتکاف شیعه در عبادتگاه‌های دیگر اهل کتاب یا مسجد مخالف چه حکمی دارد؟
ج. اعتکاف در عبادتگاه اهل کتاب صحیح نیست و امّا در مسجد جامع اهل تسنّن صحیح است.
س. آیا در تهران بزرگ، در مسجد جامع هر محلّه می‌توان اعتکاف کرد؟
ج. اگر خصوصیات مسجد جامع را داشته باشد، می‌توان اعتکاف کرد.
س. اگر اعتکاف واجب خود را در مسجدی بجا آورد و بعداً فهمید که اعتکاف در آنجا صحیح نبوده است، اعتکاف او چه حکمی دارد؟
ج. اگر اعتکاف واجب بوده، باید استیناف یا قضا شود.
س. آیا اعتکاف در مسجد مقدّس جمکران و زیرزمین آن، صحیح است یا خیر؟
ج. در حال حاضر که عنوان جامعیّت حاصل شده، اعتکاف در آن صحیح است.
س. آیا محوطه اطراف مسجد که به عنوان حیاط از آن استفاده می‌شود، حکم مسجد را دارد؟
ج. حیاط، حکم مسجد را ندارد مگر آن‌که به عنوان مسجد وقف شده باشد.
س. پشت بام و سرداب و محراب مسجد و هر چه به سبب توسعه مسجد به آن افزوده شده جزو مسجد به حساب می‌آید؟ و در صورت شکّ، چنین جاهایی حکم مسجد را دارد؟
ج. پشت بام و سرداب و محراب جزو مسجد است و آنچه به مسجد به قصد اینکه جزو مسجد باشد افزوده شده، مثل اینکه خود مسجد را توسعه داده باشند، مسجد محسوب است و اگر شکّ داشته باشید در اینکه آنچه افزوده شده به قصد مسجدیّت بوده یا نه، مسجد محسوب نمی‌شود.
* وحدت مسجد
س. آیا معتکف می‌تواند قسمتی از اعتکاف را در یک مسجد جامع و قسمت دیگر را در مسجد جامع دیگری بجا بیاورد؟
ج. نمی‌تواند.
س. آیا اعتکاف در دو مسجد متصل به هم (به طوری که بخشی از وقت را در یکی و بخشی از آن در دیگری بماند) جایز است؟
ج. اعتکاف، باید در مسجد واحد باشد و به نحو مذکور در سؤال، اعتکاف باطل است.
س. اگر اعتکاف به سبب پیش‌آمدن مانعی به هم بخورد:
الف: آیا می‌توان همان اعتکاف را بعد از برطرف شدن مانع در همان مسجد به پایان ببرد؟
ب: آیا می‌توان آن را در مسجد دیگر ادامه داد؟
ج. ادامه آن اعتکاف صحیح نیست؛ چه در همان مسجد و یا در مسجد دیگر.
* استفاده شخصی معتکف از وسائل مسجد
س. استفاده از وسایل مسجد در کارهای شخصی، در حال اعتکاف چه حکمی دارد؟
ج. جایز نیست چنان‌که در غیر حال اعتکاف هم جایز نیست، ولی مبطل اعتکاف نیست.
* غصب مکان و اعتکاف
س. آیا اعتکاف کسی که جای شخص دیگری را غصب کرده یا عمداً بر فرش غصبی نشسته، صحیح است؟
ج. در هر دو صورت بنابر احتیاط، اعتکاف باطل است، و در هر دو صورت اگر بعد از اکمال دو روز بوده، احتیاط کند به اینکه اعتکاف را به آخر برساند و نیز اگر اعتکاف با نذر یا عهد مثلاً واجب شده ولو در روز اوّل باشد، احتیاط این است که اعتکاف را تمام کند. بلی، اگر جاهل به غصب یا ناسی بوده، اعتکاف صحیح است.
س. اگر جای کسی را که معتکف بوده غصب کند، فرموده‌اند اعتکاف او باطل است. حال اگر جاهل بود یا عامد بود ولی حال پشیمان شده و جای خود را عوض کند، اعتکاف او صحیح است یا خیر؟ در صورت عمد، آیا کفّاره دارد یا خیر؟
ج. در فرض سؤال، چنانچه جاهل بوده، اعتکاف صحیح است و اگر عامد بوده پس اگر بعد از غصب و جلوس به عنوان اعتکاف پشیمان شده، اعتکاف باطل است ولی کفّاره ندارد هر چند احوط است و اگر به عنوان اعتکاف، تصرّف در مکان مغصوب نکرده بلکه فقط شخص ذی حقّ را از مکان خود کنار زده و خودش هم در مکان دیگر اعتکاف نموده هر چند فعل حرامی مرتکب شده امّا اعتکافش باطل نیست.
* استدامه توقف در مسجد
س. در چه مواردی معتکف می‌تواند از مسجد خارج شود؟
ج. در مواردی که ضرورت عقلی یا شرعی یا عادی وجود داشته باشد، مانند رفع حصر از بول و غائط یا احتیاج به غسل در مورد جنابت یا استحاضه و مانند اینها و همچنین برای اقامه شهادت یا تشییع جنازه یا عیادت مریض.
س. معتکف برای موارد ضروری چه مدّتی می‌تواند در خارج از مسجد بماند؟
ج. در فرض خروج برای امر لازم، اگر زمانِ بودن در خارج مسجد به قدری طول بکشد که صورت اعتکاف را بر هم زند، اعتکاف باطل می‌شود.
س. معتکف وقتی برای توالت و یا گرفتن وضو به خارج مسجد می‌رود گاهاً اتفاق می‌افتد که تقریباً 10دقیقه یا بیشتر در صف نوبت می‌ایستد. آیا این عمل ضرری به اعتکاف می‌زند؟ و آیا در آن مدّت می‌تواند کارهایی را انجام دهد مثلاً ظرف بشوید؟
ج. اگر خروج برای گرفتن وضو یا توالت ضروری باشد و به غیر از اینکه در صف نوبت بایستد، راه دیگری نباشد اشکال ندارد، لکن در آن مدّت اشتغال به کار دیگر بر خلاف احتیاط است و باید ترک شود.
س. در چه مواردی واجب است معتکف از مسجد خارج شود؟ اگر در مواردی که واجب است خارج شود این کار را نکند، آیا به اعتکاف او ضرری می‌زند؟
ج. در موردی که مثلاً در مسجد جنب شود اگر خارج نشود اعتکافش باطل است ولی اگر مثلاً وجوب خروج برای اداء دین واجب الأداء و یا انجام واجب دیگری که متوقّف بر خروج است باشد گناه کرده ولی اعتکاف باطل نمی‌شود.
س. در هنگام خروج در موارد مجاز یا خروج ضروری از محلّ اعتکاف، آیا می‌توان زیر سایه راه رفت؟ آیا می‌توان در سایه نشست و آیا انتخاب نزدیکترین مسیر واجب است؟
ج. احوط، مراعات نزدیکترین راه است و واجب است مکث او به مقدار حاجت باشد نه زائد بر آن و واجب است در صورت امکان در سایه ننشیند بلکه احتیاط این است که در سایه، راه هم نرود بلکه احتیاط این است که مطلقاً ننشیند مگر در مورد ضرورت.
س. در موارد زیر اگر عمداً و از روی اختیار، در غیر موارد مجاز، از مسجد بیرون رود، اعتکاف او چه حکمی دارد؟
الف: اگر جاهل به حکم باشد.
ب: اگر به سبب فراموشی یا اکراه از مسجد خارج شود.
ج(الف). اعتکاف باطل است.
ج(ب). در صورت نسیان محلّ اشکال است و احتیاط به اتمام و اعاده در صورت وجوب اعتکاف ترک نشود و بعید نیست صورت اکراه، ملحق به موارد ضرورت باشد که اعتکاف باطل نشود.
س. معتکف در روز سوم اعتکاف بدون مجوز شرعی از مسجد خارج می‌شود. آیا تنها قضاء لازم است یا کفّاره هم باید بدهد؟
ج. در مورد سؤال، فقط قضاء دارد و کفّاره لازم نیست.
س. تأخیر غسل واجب، مثل غسل جنابت و مس میّت در حال اعتکاف، آیا مبطل اعتکاف است؟
ج. تأخیر غسل مسّ میت موجب بطلان اعتکاف نمی‌شود ولی چون توقّف جنب در مسجد حرام است لذا تأخیر غسل جنابت حرام است و موجب بطلان اعتکاف می‌شود.
س. شخصی از لثه‌هایش خون می‌آید، آیا می‌تواند دهان خود را در یک ظرف بشوید و بعد آن را در بیرون از مسجد دور بریزد و یا تسریع در این امر واجب است و یا شستن دهان باید در بیرون از مسجد صورت بگیرد؟
ج. اگر موجب تنجیس مسجد نمی‌شود، مانعی ندارد.
س. خارج شدن معتکف از مسجد در موارد ذیل چه حکمی دارد:
الف: گرفتن وضو؟
ب: غسل مستحبی و مسواک؟
ج: تلفن‌زدن به خانواده در موارد غیرضروری و امور متعارف؟
د: دیدار با خانواده در بیرون از محدوده مسجد؟
ه: شرکت در دروس حوزه و دانشگاه؟
و: نماز جماعت یا نماز جمعه؟
ج. برای شرکت در دروس و نماز جماعت و تلفن به خانواده و راهپیمایی و دیدار با خانواده محلّ اشکال بلکه ممنوع است، و برای نماز جمعه اشکال ندارد و همچنین برای وضو و غسل مستحبّی و برای مسواک‌زدن هم اگر ضرورت داشته باشد، اشکال ندارد.
س. شخصی امام جماعت مسجد یا مدرسه‌ای می‌باشد. آیا در حال اعتکاف جهت اقامه نماز جماعت می‌تواند از مسجد خارج شود؟
ج. جواز خروج برای اقامه جماعت مشکل است. بلی، خروج برای نماز جمعه اشکال ندارد.
س. قسمتی از بدن در حال اعتکاف خونی شده است. آیا ازاله آن در بیرون مسجد ضرورت فوری دارد یا تأخیر نیز جایز است؟
ج. اگر نمی‌خواهد فعلاً نماز بخواند، تطهیر فوری ضرورت ندارد.
س. اگر در مسجد شیر آب و ظرفشویی برای مسواک‌زدن و وضوی مستحبی باشد، در این صورت معتکف می‌تواند برای بجا آوردن آنها از مسجد خارج شود؟
ج. نمی‌تواند.
س. با توجه به مشکلاتی که صرف غذا در مسجد دارد. آیا صرف غذا در سالن غذاخوری که در محوّطه مسجد است برای معتکفین جایز است؟
ج. جایز نیست.
س. آیا معتکف می‌تواند جهت اخذ سهمیه دولتی (در صورتی که در غیر آن زمان ممکن نباشد و به آن محتاج باشند) از مسجد خارج شود؟ و آیا این معامله محسوب می‌شود؟
ج. در فرض سؤال، چنانچه با توکیل هم ممکن نباشد، اشکال ندارد.
س. در صورت وجود شیر آب و ظرفشویی در داخل مسجد برای مسواک‌زدن و وضوی مستحبّی و از طرفی منع خادمین مسجد به خاطر رعایت نظافت، آیا برای انجام امور مذکوره معتکف می‌تواند از مسجد خارج شود؟
ج. کسی حقّ منع ندارد و اگر با این حال منع کردند، خروج به مقدار ضرورت برای امور مذکوره اشکال ندارد.
س. با توجه به اینکه خروج معتکف از مسجد به غیر از موارد ضروری جایز نیست خواهشمند است نظر خود را در خصوص مصادیق ذیل اعلام بفرمایید:
1: خروج برای تجارت و صلح و اجاره و مانند آن؟
ج1. جایز نیست.
س2: خروج برای ادای دین شخصی و پرداخت خمس و مالیات؟
2. چنانچه وقت ادای دین شرعی رسیده و طریق اداء آن منحصر به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س3. خروج برای خرید یا تهیه و یا برداشتن کتب ادعیه و قرآن و کتب درسی از منزل یا مغازه؟
3. اگر خرید یا تهیه برای اعتکاف ضروری باشد و طریق منحصر به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد اما بقیه موارد جایز نیست.
س4. خروج برای پیشگیری و دفع شر و جلوگیری از پیش آمد ناگوار برای خود یا دیگری؟
4. مانعی ندارد.
س5. خروج برای معاینه و معالجه بیماری و انجام آزمایش یا فیزیوتراپی و ورزش و پیاده روی و مانند آن که مورد توصیه پزشک بوده است؟
5. جایز نیست اما حکم معالجه در جواب سؤال‌های بعدی آمده است.
س6. خروج برای مراجعه به پزشک که قبلا نوبت گرفته و با عدم حضور نوبتش از بین می‌رود؟
6. جایز نیست مگر اینکه ضرورت باشد.
س7. خروج برای حجامت و فصد؟
7. جایز نیست.
س8. خروج کسی که ابتلا به خونریزی - اسهال - سلاست بول و مانند آن پیدا کرده برای جلوگیری از تلویث مسجد یا ناراحتی اطرافیان معتکف؟
8. برای جلوگیری از تلویث مسجد خروج لازم است.
س9. خروج برای تطهیر از حدث یا خبث؟
9. اگر تطهیر از خبث بدون تنجیس مسجد ممکن است نباید خارج شود و چنانچه در مسجد وضو ممکن است نباید خارج شود.
س10. خروج برای اصلاح سر و صورت - تعویض لباس؟
10. جایز نیست.
س11. خروج برای نظارت‌های موردی مثل سرکشی مهندس یا مدیر به پیمانکار، کارگران، پرسنل شرکت و مانند آن؟
11. جایز نیست.
س12. خروج برای شرکت در مراسم عرفی از قبیل مجالس فاتحه و عقد و عروسی و تودیع و معارفه و...؟
12. جایز نیست.
س13. خروج برای کار اداری، اخذ مرخصی و پاسخگویی موردی به رئیس یا ارباب رجوع و...؟
13. جایز نیست.
س14. خروج برای شرکت در جلسات اداری و صنفی و نظامی و امنیتی و مانند آن؟
14. جایز نیست.
س15. خروج برای تحویل و تحول کالا و اسناد سازمانی و مانند آن؟
15. جایز نیست.
س16. خروج برای امضای سند محضری برای انجام و انتقال معاملات یا اعطاء وکالت و مانند آن؟
16. جایز نیست.
س17. خروج برای مراجعه به دوائر دولتی که برای آب، برق، پروانه و مانند آنها نوبت گرفته و در صورت عدم مراجعه کارش به تأخیر خواهد افتاد؟
17- جایز نیست.
س18. انجام حاجت مومن، ضمانت بانکی و خرید و امضا اسناد مربوطه؟
18. خروج برای قضای حاجت مؤمنین اگر بر متوقف بر خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س19. خروج برای بستن در و پنجره منزل و حجره و ماشین و مانند آن به منظور حفظ از دستبرد و خاموش کردن گاز و برداشتن غذا از روی اجاق و مانند آن؟
19. جایز نیست مگر آن که احتمال عقلائی خطر داده شود و راه جلوگیری منحصر به خروج باشد.
س20. خروج از روی سهو و فراموشی؟
20. به مجرد توجه پیدا کردن باید بلافاصله برگردد.
س21. خروج به خاطر تهدید حیثیتی یا مالی و جانی و... از سوی دیگری؟
21. اگر تهدید به حدی باشد که مجبور به خروج شود به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س22. خروج برای رفتن به سرویس بهداشتی که صف بسته شده و معطلی دارد؟
22. اگر ضرورت اقتضاء خروج کند به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س23. خروج برای اکل و شرب خودش در حیاط مسجد و اطراف مسجد یا هتل یا منزل یا رستوران و...؟
23. جایز نیست مگر اینکه برای تهیه آن نیاز به خروج باشد که به مقدار ضرورت در تهیه آن مانعی ندارد.
س24. خروج برای خرید خوراکی و مواد غذایی و دارویی و آشامیدنی برای خود؟
24. جایز نیست مگر در صورت انحصار تهیه آن به خروج که به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س25. خروج برای احوال پرسی و سرکشی یه خانواده و امور تحصیلی در مدرسه و...؟
25. جایز نیست.
س26. خروج برای وفای یه عهد و رد امانت و عمل به نذر؟
26. اگر وفای به موارد سؤال منحصر به خروج باشد و وقت آنها رسیده باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س27. خروج برای ورود به پناهگاه در خارج مسجد، در حملات هوایی قطعی و احتمالی؟
27. اگر احتمال عقلائی خطر جانی بدهد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س28.خروج بخاطر ترس از انفجار انتحاری و...؟
28. اگر احتمال عقلائی باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س29. خروج به خاطر جهل به مسئله‌ای لازم برای سوال کردن و رفع ابهام و تعیین تکلیف شرعی؟
29. اگر مورد ابتلاء فعلی باشد و طریق یادگیری منحصر به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س30. خروج برای استحمام و نظافت؟
30. جایز نیست مگر آن که حاجت به استحمام شدید باشد مثل کسی که از بوی تعفن بدن او سایرین معذب باشند.
س31. خروج برای نماز عیدین و نماز جمعه؟
31. در غیر جمعه مشکل است.
س32. خروج برای مصاحبت و همراهی با محرم یا همسر یا زنی که در معرض تهمت و یا نگاه نامحرم و یا خوف از خطر قرار دارد؟
32. مشکل است.
س33. خروج برای بیرون بردن زباله مسجد؟
33. جایز نیست مگر صورتی که بودن زباله موجب هتک مسجد باشد.
س34. خروج برای پخت و پز و شستشوی لباس ومسواک ومانند آن؟
34. اگر در مسجد ممکن نباشد و ضرورت به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س35. خروج برای تهیه وسائل سوخت و پخت و پز و...؟
35. چنانچه خروج منحصر باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س36. خروج برای امتثال درخواست و امر والدین و یا پرستاری و رسیدگی به امور والدین؟
36. خروج به مقدار قضاء حاجت آنها مانعی ندارد.
س37. خروج برای نماز جماعت اماماً و ماموماً؟
37. مشکل است الا برای نماز جمعه.
س38. خروج برای شرکت در جلسه امتحان مثل کنکور و آزمون ها و مصاحبه های مختلف شغلی؟
38. جایز نیست.
س39. خروج برای اجابت دعوت مؤمن مانند افطاری یا دعای ندبه صبحگاهی و...؟
39. جایز نیست.
س40. خروج برای حضور در محضر شخص محترم و لازم الاطاعة (عرفی) که دعوت یا احضار کرده است
40. جایز نیست.
س41. خروج برای کمک و نجات دادن از غرق شدن یا سوختن، ویرانی و حادثه دیدگان جاده ای و مانند آن؟
41. به مقدار ضرورت خروج مانعی ندارد.
س42. خروج به خاطر جلوگیری از تلویث و تنجیس مسجد یا بد حال شدن معتکفین دیگر؟
42. به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س43. خروج برای هواخوری و انجام کار گروهی و ارائه مشاوره های لازم که قبلاً برنامه ریزی شده است؟
43. جایز نیست.
س44. خروج برای تحصیل خوراک و مواد غذایی جهت اطعام غیر و مهمانان و خانواده؟
44. جایز نیست.
س45. خروج برای مداوای مریض و تزریق آمپول، سرم، واکسن و مانند آن؟
45. به مقدار ضرورت و عدم قیام کس دیگر مانعی ندارد.
س46. خروج برای برف روبی و رسیدگی به کار و نیازهای دیگر منزل؟
46. جایز نیست.
س47. خروج برای نمایشگاه کتاب و مانند آن که در بازه زمانی خاصی دایر است و ویژگی خاصی مانند عرضه انحصاری کتب مورد نیاز دارد؟
47. جایز نیست.
س48. خروج برای عیادت مریض (اعم از مؤمن و مسلم) و خانه سالمندان و مانند آن؟
48. برای عیادت مریض مؤمن مانعی ندارد.
س49. خروج برای استقبال و بدرقه مسافر خاص مثل حجاج و مهمانان محترم و شخصیت ها و ...؟
49. جایز نیست.
س50. خروج بخاطر اعتقاد یا ظن به عدم صحت اعتکاف در حالی که پس از اندک زمانی مثلاً سه ساعت بعد متوجه صحت آن شده است؟
50. به مجرد اعتقاد و ظن مجوز خروج ندارد.
س51. خروج برای رد یا علام و تعریف لقطه و ضاله و مال مسروقه و...؟
51. مشکل است مگر راه منحصر به خروج باشد.
س52. خروج برای کمک به مظلوم و مؤمن و دفاع از مظلوم؟
ج52. به مقدار ضرورت دفع شر مانعی ندارد.
س53. خروج برای مصاحبت و کمک به پیرزن و پیرمرد و مریض و افراد ضعیف و نابینا؟
53. اگر برای قضاء حاجت مؤمن باشد و طریق منحصر به خروج باشد و کس دیگر هم قیام نکند مانعی ندارد.
س54. خروج برای زیارت مؤمن- والدین- صله رحم؟
54. مشکل است.
س55. خروج برای ترویج و تبلیغ و منبر و توزیع نشریات دینی و ...؟
55. مشکل است.
س56. خروج برای احرام عمره نسبت به معتکف در مسجد الحرام؟
56. جایز نیست.
س57. خروج برای غسل مستحبی یا واجب؟
57. اگر امکان غسل در مسجد نباشد برای غسل واجب و مستحب خروج مانعی ندارد.
س58. خروج برای شناخت وقت نماز و اذان؟
58. می تواند با تأخیر نماز بخواند و خروج جایز نیست.
س59. خروج برای زیارت ائمه، امام زادگان و اهل قبور؟
59. جایز نیست.
س60. خروج برای شرکت در جلسه روضه و درس تعلیماً و تعلماً؟
60. جایز نیست.
س61. خروج برای اذان گفتن در حیاط یا فضای خارج مسجد و یا برای پخش اذان برای مؤذن مسجد دیگری که معتکف شده است؟
61. جایز نیست.
س62. خروج برای تجهیز میت اعم از تغسیل و تشییع و تدفین و تلقین میت؟
62. در غیر تشییع مشکل است مگر موارد انحصار به معتکف.
س63. خروج برای اقامه نمازهای مستحبی وارد شده در مکان خاص مثل مسجد سهله و مسجد جمکران و مانند آن؟
63. جایز نیست.
س64. خروج برای انجام هر عمل مستحب یا راجح؟
64. به صورت مطلق نمی‌توان گفت جایز است.
س65. خروج برای انجام سعی بین صفا و مروه در عمره یا حج برای کسی که در مسجد الحرام معتکف شده؟
65. جایز نیست.
س66. خروج برای خرید اجناس کوپنی و سبد کالا و دستیابی به یک امتیاز محدود و موقت زمانی؟
66. جایز نیست.
س67. خروج برای ثبت نام خود یا افراد تحت تکفل در مدرسه و کلاس و کنکور و یا بردن فرزند و همسر به مدرسه و ...؟
67. جایز نیست.
س68. خروج برای تلفن زدن و دیدار همسر و خانواده و ملاقات کننده؟
68. جایز نیست.
س69. خروج برای نماز جمعه (اعم از امامت جمعه یا مأموم بودن) یا نماز جماعتی که جنبه تأثیر گذاری و حضور آن بیشتر از جماعت محل اعتکاف است و یا از فضیلت بیشتری به جهت مکانی برخوردار است؟
69. در غیر جمعه مشکل است.
س70. دستگیری و کمک به ایتام و ضعفاء و رساندن بیمار و مصدوم به بیمارستان؟
70. در صورت عدم قیام شخص دیگر و انحصار قضاء حاجت مذکور به خروج به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س71. خروج برای امر به معروف و نهی از منکر؟
71. مشکل است.
س72. خروج برای تدخین و مانند آن به منظور جلوگیری از آلودگی فضا و یا به جهت حیاء و حفظ شأن و مانند آن؟
72. جایز نیست.
س73. خروج برای شرکت در راهپیمایی و تظاهرات و رأی دادن برای انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و یا شوراهای محلی و مانند آن؟
73. جایز نیست.
س74. خروج برای احتمال زلزله و خوف فتنه و بیماری و ...؟
74. در غیر موارد احتمال خطر عقلائی جایز نیست.
س75. خروج برای جلوگیری از اسراف مثل بستن شیر آب منزل یا مانند آن؟
75. مشکل است.
س76. خروج برای جلب یا احضار مأمور و به صورت اکراهی و اضطراری؟
76. جایز نیست ولی اگر مکره به خروج باشد ضرری به اعتکاف ندارد.
س77. خروج برای شرکت در جلسه دادگاه برای ادای شهادت یا اقامه دعوی و یا دفاع از دعوی و یا انجام قضاوت و دادرسی و مقدمات لازمه آن؟
77. برای اداء شهادت در محضر حاکم شرع جامع الشرایط مانعی ندارد.
س78. خروج برای تحمل شهادت به درخواست دیگری؟
78. جایز نیست مگر ضرورتی در بین باشد.
س79. خروج برای انجام امور مربوط به حضانت و شیردهی فرزند؟
79. جایز نیست.
س80. خروج برای اصلاح ذات البین؟
80. مشکل است.
س81. اعلام رضایت برای نجات زندانی و یا فرد تحت تعقیب و محکوم علیه؟
81. مشکل است.
س82. خروج برای سؤال و رفع ابهام از مسئله‌ای لازم و مورد نیاز جهت تعیین تکلیف شرعی؟
82. اگر مورد ابتلاء باشد و طریق علم منحصر به خروج باشد به مقدار رفع ضرورت مانعی ندارد.
لازم به تذکر است که در تمام موارد جواز، احوط این است که باید مراعات اقرب طرق را بنماید و اقتصار کند به مقدار ضرورت و لازم است که حتی الامکان در سایه‌ای ننشیند و حتی احوط آن است که در سایه راه نرود کما اینکه احوط آن است مطلقاً در صورت امکان ننشیند. والله العالم
- بر هم‌زدن اعتکاف
س. انسان چه موقع می‌تواند اعتکاف خود را به هم بزند و چه موقع نمی‌تواند؟
ج. در صورتی که اعتکاف مستحبّ باشد در دو روز اول می‌تواند بهم بزند و اگر دو روز را تمام کرد نمی‌تواند بهم بزند و اگر اعتکاف واجب مانند اعتکاف نذری باشد. پس اگر معین نموده در چه زمانی اعتکاف کند حقّ بهم زدن آن را حتی در روز اول هم ندارد و اگر در نذر زمانی برای اعتکاف تعیین ننموده مانند اعتکاف مندوب است که می‌تواند در دو روز اول آن را قطع کند.
س. کسی که در حین اعتکاف مریض شود (و قبلاً هم شرط نکرده باشد) می‌تواند روز سوم اعتکاف خود را بهم بزند؟
ج. مرضی که موجب بطلان صوم است، موجب بطلان اعتکاف نیز است و لو روز سوّم باشد.
س. اگر زنی را که معتکف است طلاق رجعی دهند، تکلیفش چیست؟ اعتکاف او چه حکمی دارد؟
ج در فرض سؤال، اعتکاف مطلّقه باطل است و باید برای نگهداشتن عدهّ به منزل برود و اگر اعتکافش واجب موسّع بوده، باید بعد از خروج از عدّه استیناف کند و اگر واجب معیّن بوده پس اگر تعیّن از جهت وقوع طلاق در روز سوّم اعتکاف باشد بعید نیست مخیّر باشد بین اتمام اعتکاف و خروج پس از آن و بین ابطال اعتکاف و خروج فوری و اگر تعیّن از جهت اجاره و نذر و شبه آن باشد باید خارج شود.
س. اگر شخص معتکف در اثناء اعتکاف واجب (به نذر یا مثل آن) بمیرد، آیا قضای آن بر ولیّ او واجب است؟
ج. در فرض سؤال، قضاء آن بر ولیّ واجب نیست هر چند احوط است. بلی، اگر مورد نذر، روزه در حال اعتکاف باشد قضاء آن بر ولیّ واجب است.
- محرّمات اعتکاف
س. چه چیزهایی بر معتکف حرام است؟
ج. به کتب مفصّله مدوّنه در این موضوع مراجعه نمایید اجمالاً: 1- تماس با زن2- استشمام بوی خوش 3- بیع و شراء 4- مجادله در امر دنیوی و دینی.
س. گرفتن ناخن و یا کندن مو، مثل اصلاح سر و صورت، در حال اعتکاف چه حکمی دارد؟
ج. اشکال ندارد اگر چه احوط و اولی ترک است. البته اصلاح صورت اگر تراشیدن ریش باشد حرام است.
س. عطر زدن، شانه زدن و در آینه نظر کردن معتکف، چه حکمی دارد؟
ج. استشمام بوی خوش مانند عطر و ریاحین برای معتکف حرام است ولی شانه‌زدن و نگاه در آیینه حرام نیست اگر چه اولی ترک است.
س. آیا در حال اعتکاف بوییدن عطریات و گیاهان خوشبو « برای لذّت بردن» حرام است یا اگر لذّت هم نبرد، جایز نیست؟
ج. نسبت به عطریات، اعتبار تلذّذ در حرمت، محلّ تأمل است، ولی در مورد گل‌ها بعید نیست حرمت مخصوص به مورد التذاذ باشد. بلی، برای کسی که فاقد حس شامه است اشکال ندارد.
س. حکم موارد زیر برای زن و شوهر در حال اعتکاف چگونه است؟
الف: لمس
ب: بوسه
ج: نگاه از روی شهوت
د: صحبت تلفنی از روی شهوت
ج(الف وب). لمس و بوسه با شهوت بنابر احتیاط، برای معتکف و معتکفه حرام بلکه موجب بطلان اعتکاف است.
(ج و د). نگاه با شهوت به همسر اشکال ندارد هر چند احتیاط در ترک آن است و همین‌طور صحبت تلفنی از روی شهوت با کسی که اینگونه صحبت با او در غیر حال اعتکاف جایز است، اشکال ندارد.
س. آیا در صورت نیاز و ضرورت می‌تواند خرید و فروش نماید؟ آیا در این امور می‌تواند به شخص دیگری وکالت دهد تا از طرف او خرید و فروش کند یا به غیر خرید و فروش مثلاً با قرض یا بخشش نقل و انتقال کنند؟
ج. در صورتی که خرید و فروش برای اکل و شرب در خود اعتکاف، مورد نیاز باشد و توکیل، متعذّر باشد و بدون بیع، رفع حاجت نشود اشکال ندارد.
س. مجادله در چه اموری حرام است؟
ج. مجادله بر امر دنیوی یا دینی هنگامی که هدف غلبه بر طرف مقابل یا اظهار فضیلت باشد، حرام می‌باشد.
و امّا اگر مجادله به قصد اظهار حق باشد یا مجادله برای این باشد که طرف مقابل از خطای خویش برگردد، اشکالی ندارد بلکه این نوع از مجادله از بهترین طاعات محسوب می‌شود.
س. اگر معتکف عادت به این داشته باشد که در حال استمتاع یا راه‌دادن بعضی فکرها به خود از او منی خارج می‌شود اگر با این کارها منی از او خارج شود چه حکمی دارد؟ و اگر عادت نداشته باشد و منی بیرون بیاید چطور؟ و اگر عادت داشته باشد ولی منی بیرون نیاید، چه حکمی پیدا می‌کند؟
ج. اگر تعمّدی در بین نباشد و بی اختیار باشد، اشکال ندارد.
- کفّارات محرّمات اعتکاف
س. اگر معتکف، اعتکاف واجب یا مستحب را با جماع باطل کند، آیا کفّاره بر او واجب است؟ آیا ارتکاب این عمل در شب یا روز فرقی در حکم ایجاد می‌کند؟ آیا ارتکاب این عمل در دو روز اوّل یا روز سوّم فرقی در حکم ایجاد می‌کند؟
ج. در اعتکاف واجب هر چند جماع، در شب باشد کفّاره واجب می‌شود و در اعتکاف مستحبّ اگر بعد از تکمیل دو روز باشد، بنابر احتیاط کفّاره دارد و قبل از آن وجوب کفّاره معلوم نیست.
س. اگر روزه قضا را در هنگام اعتکاف واجب بگیرد و سپس روزه خود را در بعد ازظهر باطل کند، چند کفّاره بر او واجب است؟ اگر اعتکاف مستحبّ باشد، حکم چگونه است؟
ج. در اعتکاف واجب، دو کفّاره دارد و در اعتکاف مستحبّ، چون قضاء روزه را بعد از ظهر باطل کرده، یک کفّاره واجب است و جهت ابطال اعتکاف هم اگر در روز سوّم باطل کرده، احوط لزوم کفّاره است.
- اعمال امّ داوود
س. طبق مندرجات مفاتیح الجنان اعمال ام داوود بعد از اذان ظهر شروع می‌شود لیکن در مراسم اعتکاف در بعضی مساجد به جهت داشتن برنامه سخنرانی و نوحه‌خوانی اعمال را دو ساعت قبل از اذان ظهر شروع می کنند، به این عنوان که کلّ اعمال مستحب است و فرقی نمی‌کند که قبل از اذان یا بعد آن باشد. آیا این کار صحیح است؟
ج. اگر رجاءاً به عنوان ثواب انجام شده باشد، مانع ندارد.»
